TOShKENT, 28-iyul — Sputnik. Sergey Levchenko. Vladimir Zelenskiy uzoq tanaffusdan keyin Vladimir Putinga qo‘ng‘iroq qildi. Tomonlar yetakchilar 2019-yil 9-dekabrda "normand formati" doirasida erishilgan kelishuvlarni amalga oshirish masalalarini muhokama qildilar, shuningdek, muloqot guruhi doirasida Donbassda o‘t ochishni to‘liq to‘xtatish bo‘yicha kelishuvga erishilganini mamnuniyat bilan olqishladilar - bu ma’lumot har ikki prezident saytlarida joylashtirilgan.
Qolgan holatlarda aksentlar farq qiladi.
Ukraina prezidenti saytida asosiy e’tibor Zelenskiy uchun an’anaviy bo‘lib qolgan, ushlab turilgan shaxslarni o‘zaro almashish mavzusiga qaratilgan. Va kutilmaganda, Ukraina Konstitutsiyasiga o‘zgartish kiritishni ko‘zda tutuvchi Donesk va Lugansk viloyatlaridagi ayrim hududlarda aksilmarkazlashtirish va mahalliy o‘zini o‘zi boshqarishning maxsus tartibi to‘g‘risidagi qonun loyihalari (negadir qonun deb atalgan) muhokamasi eslatib o‘tilgan.
Kreml saytida esa 15-iyul kuni Oliy Rada tomonidan qabul qilingan 2020-yilda mahalliy saylovlarni o‘tkazish to‘g‘risidagi qaror Minsk kelishuvlariga zidligi va nizolarni bartaraf etish istiqbollarini xavf ostiga qo‘yayotganiga urg‘u berilgan. Hamda yaqinda Ukrainaning yuqori lavozimdagi rasmiy shaxslari tomonidan kelishuvlarni qayta ko‘rib chiqish zarurligi haqida aytilgan bayonotlar yuzasidan tashvishlar bildirilgan.
Agar bayonotlar shunchaki gap bo‘lsa (Ukraina hukumati vakillari qariyb olti yildan beri bir-biriga zid bayonotlar bilan chiqishmoqda), ammo Radaning "Minsk" kelishuviga zid bo‘lgan qarori bekor qilinishi amalga oshmaydigan ishdek ko‘rinmoqda. Ayniqsa, urush partiyasi Zelenskiyni hatto o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha navbatdagi kelishuvni imzolagani uchun ham "xiyonat"da ayblayotgan bir sharoitda.
Shunisi e’tiborga molikki, o‘t ochishni to‘xtatish to‘g‘risidagi kelishuv ham, Vladimir Putinga qo‘ng‘iroq ham, Checheniston rahbari Ramzan Qodirov Vladimir Zelenskiyga ochiq murojaatidan bir necha kun o‘tgach ro‘y berdi. Zelenskiy o‘z hayotidan qo‘rquvga tushdi deyish noo‘rin. Shunchaki, uning atrofidagilar ushbu murojaatni Rossiya kelishib bo‘lmas Ukraina hukumati bilan munosabatlarning yangi formatiga o‘tishga tayyorligi haqida ochiq signal sifatida to‘g‘ri qabul qilishganga o‘xshaydi. Shu bilan birga, agar "Minsk rejalari" 2020-yil oxirigacha bajarilmasa, "B rejasi"ga o‘tish bilan mubolag‘a qilgan Zelenskiyda albatta, boshqa muqobil reja yo‘q va umuman bo‘lmagan ham.
Qolaversa shu paytda Zelenskiy reytingini saqlab qolish bo‘yicha "xas"lardan biri - "Normand formati" yetakchilar uchrashuvi ham ish bermay qo‘ydi. Oxirgi uchrashuv qarorlarini bajarmay turib, bunday urashuvdan nafaqat Rossiya qat’iyan voz kechdi, uni o‘tkazish g‘oyasi Berlin va Parij tomonidan ham unchalik qo‘llab-quvvatlanmadi.
Reytingini yo‘qotayotgan Zelenskiy uchun esa oktabr oyidagi mahalliy saylovlar arafasidagi ushbu uchrashuv juda muhimdir.
Ukraina hukumatining o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha namoyishkorona, ammo qaytarsa bo‘ladigan qadamlari, yuqorida eslatib o‘tilgan qonun loyihalar muhokamasi tabiati aynan shu bilan ifodalanadi.
Biroq, 15-iyul kuni Oliy Rada tomonidan tasdiqlangan va mamlakatdagi mahalliy saylovlar 2020-yil 25-oktabrga rejalashtirilganligini nazarda tutuvchi farmon, ayni paytda qaytarib bo‘lmaydigan qarorga o‘xshaydi - u 326ta ovoz bilan konstitutsiyaviy ko‘pchilik tomonidan qabul qilindi.
Ushbu hujjatga ko‘ra, mahalliy kengashlar deputatlari va qishloq, posolka, shahar rahbarlarining saylovlari 25-oktabr kuni bo‘lib o‘tadi, ammo: "qarorning 2 va 3-bandlarida ko‘rsatilganlardan tashqari".
Qarorning yuqorida aytib o‘tilgan bandlari esa "Qrim Avtonom Respublikasining vaqtincha egallab olingan hududlarida, Sevastopol shahrida, Donesk va Lugansk viloyatlarining ayrim tumanlari, shaharlari, posolka va qishloqlarida bu kabi saylovlar tayinlanmaydi yoki o‘tkazilmasligi" ko‘rsatib o‘tilgan.
4-bandda esa Qrimda va nazoratsiz Donbassda saylovlar o‘tkazilishi kerak bo‘lgan beshta shart belgilanadi:
- Rossiya Federatsiyasi tomonidan Ukrainani vaqtincha okkupatsiyasi va harbiy agressiyasini tugatish, xususan: Rossiya Federatsiyasi tomonidan boshqariladigan, nazorat qilinadigan va moliyalashtirilgan noqonuniy qurolli tuzilmalarni, Rossiya okkupatsion qo‘shinlari, ularning harbiy texnikalarini Ukraina hududidan olib chiqish;
- Ukraina davlat chegarasi ustidan to‘liq nazoratni tiklash;
- Ukrainaning vaqtincha egallab olingan hududlarida faoliyat yuritayotgan barcha noqonuniy qurolli guruhlarni va yollanma jangchilarni qurolsizlantirish;
- Ukrainaning vaqtincha egallab olingan hududlarida konstitutsiyaviy tuzum va huquqiy tartibotni tiklash;
- tegishli hududlarda istiqomat qiluvchi Ukraina fuqarolarining xavfsizligini ta’minlash, OBSE saylov standartlariga rioya qilish uchun imkoniyatlar yaratish.
Albatta, Qrimga nisbatan, bu shartlar mantraga o‘xshaydi va "Minsk-2"ga hech qanday aloqasi yo‘q. Ammo Donesk va Lugansk viloyatlarining nazoratsiz hududlari borasida, "Minsk-2" doirasida Ukraina o‘z zimmasiga olgan majburiyatlariga zidligini sezmaslik juda qiyin.
Bitimlar imzolanganiga besh yarim yil bo‘ldi va ehtimol hatto kar-ko‘rlarga ham ularning asosiy qoidalarini va tomonlarning harakatlari ketma-ketligi ayon. Kelishuv tan olinmagan DHR va LHR hududlarida saylovlardan oldin qurolli tuzilmalarni tarqatib yuborish va qurolsizlantirishni nazarda tutmaydi. Chegara ustidan nazorat Ukraina tomoniga ovoz berish jarayoni tugashi va Ukraina Konstitutsiyasida hududlarning alohida maqomi mustahkamlanganidan keyin o‘tkazilishi kerak. Shundan so‘nggina Donbassdan chet el harbiy tuzilmalari, harbiy texnikalar va yollanma jangarilar olib chiqilishi kerak hamda “barcha noqonuniy guruhlarni qurolsizlantirilishi” ham amalga oshirilishi kerak.
Aslida, ushbu kelishuvlar, shu jumladan konstitutsion islohotlar, 2015-yilda amalga oshirilishi kerak edi. Prezidentlar Putin va Poroshenko o‘rtasida 2015-yil 30-aprel kuni bo‘lib o‘tgan telefon suhbati yaqinda Ukrainada oshkor etilishidan shu ayon bo‘ladiki, Ukraina tomoni Minsk kelishuvlarini bajarishga hatto tayyorlanayotgan ham bo‘lgan.
Biroq 2015-yil yozidan boshlab, Ukraina xukumatining maqsadlari - ko‘rinishidan Vashingtonning ishorasi bilan - tinchlik va reintegratsiya jarayonini cho‘zish va shu bilan birga Minsk kelishuvlariga rioya qilmaslik faktidan foydalanib Rossiyaga qarshi sanksiyalarni kuchaytirish uchun foydalanish bo‘lgan.
Va aynan 2015-yilning yozida, aniqrog‘i 17-iyulda, Ukraina Oliy Radasi birinchi bor Minsk kelishuvlariga mutlaqo zid bo‘lgan rezolyutsiyani qabul qildi. 2015-yil 25-oktabrda bo‘lib o‘tadigan mahalliy saylovlarni tayinlash va o‘tkazish to‘g‘risidagi qarorda saylovlarni o‘tkazish shartlari, joriy yilning 15-iyulida qabul qilingan qaror shartlari bilan bir xil.
Ammo bu fakt na siyosatchilarning va na jurnalistlarning e’tiborini jalb qilmadi - barcha darajalarda Ukraina va uning qonunlari bilan kelishilmagan holda LDXRda mustaqil saylovlar o‘tkazish to‘g‘risida kelishuvlarga zid keladigan masalalar muhokama qilindi. Bu jarayon Ukraina yuqori lavozimli amaldorlarning o‘z majburiyatlarini bajarishga sodiqliklariga ishontirishlar va hatto kelgusi yil uchun muddatni uzaytirish to‘g‘risidagi so‘rovlari fonida yuz berdi.
O‘shandan beri ayrim narsalar o‘zgardi. Minsk kelishuvlari muddati o‘z-o‘zidan noma’lum bo‘lib qoldi. Ukrainaning yuqori lavozimli amaldorlari garchi o‘zlari shuni istamagan holda Minsk jarayoni tarafdori ekanliklarini bildirishda davom etayotgan bo‘lsalar-da, bir vaqtning o‘zida "normand to‘rtligi" ishtirokchilaridan kelishuvni qayta ko‘rib chiqishni so‘rab murojaat qilishmoqda. Ular qator nizomlardan voz kechish - birinchi navbatda, chegara ustidan nazoratni topshirishni bekor qilish haqida ochiq aytishmoqda. Bitimlar o‘sha payt harbiy mag‘lubiyat doirasida imzolangani haqida safsata sotishmoqda, ya’ni bu bilan negadir bugun Ukraina g‘olib-ku, deya ishora qilishmoqda.
Ammo shu paytda Vladimir Putin va Angela Merkel o‘rtasida 15-iyul kuni bo‘lib o‘tgan suhbat davomida Ukraina rasmiylarining Chora-tadbirlar majmuasini qayta ko‘rib chiqish zaruriyati haqidagi bayonotlari deyarli birinchi marta ikkala tomonning salbiy bahosini oldi.
Mana shunday o‘zgargan sharoitlarda, Oliy Rada 2015-yilgi - Minsk kelishuvlarida ko‘zda tutilmagan shartlarni tasdiqlash borasidagi finti(hiylasi)ni takrorlashga qaror qildi.
Bu safar ushbu harakat nafaqat e’tibordan chetda qolmadi, balki Ukraina "Minsk kelishuvlarini" buzganlik bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri ayblovlarga duch keldi. Zelenskiyning ushbu muammoni hal qilishga imkoniyati juda past bo‘lgani tufayli, bundan kelib chiqmoqdagi bunday qarorning qabul qilinishi, "normand jarayoni"ning keyinchalik harakatlanishi butkul Rossiyaning yaxshi niyatiyu, Berlin va Parijning Kiyev tomonidan bo‘layotgan bunday sabotajga ko‘zni yumish istagiga bog‘liq bo‘ladi.
Manba: RIA Novosti.
