TOShKENT, 14 avg - Sputnik. Shu yilning 17-18 avgust kunlari Tojikiston Respublikasi prezidenti Imomali Rahmonning O‘zbekistonga davlat tashrifi kutilmoqda. Tojikiston yetakchisining O‘zbekistonga so‘nggi rasmiy tashrifi bundan 17-yil avval amalga oshirilgan.
"Ushbu voqea, shubhasiz, o‘zbek-tojik munosabatlarida alohida ahamiyat kasb etadi va ikki tomonlama muloqotlar mavzusining butunlay yangicha sifatini namoyish qiladi", deyiladi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti markazi rahbari Baxtiyor Mustafoyev tahliliy maqolasida.
Mustafoyevga ko‘ra, bu galgi tashrif ikki birodar xalqlarning samimiy istak va intilishlarini, o‘zaro manfaatli ko‘p tomonlama hamkorlik yo‘lidan borish niyatini ifodalaydi.
Muloqot asosi
Ikki xalqni umumiy tarix, madaniyat va ma’naviy qadriyatlar, o‘zaro hurmat hamda yaxshi qo‘shnichilikning ko‘p asrlik an’analari birlashtirib turadi. Bu yaqinlik O‘zbekiston bilan Tojikiston o‘rtasidagi munosabatlar uchun mustahkam zamin, asosiy tamoyil bo‘lib xizmat qiladi.
Diplomatik aloqalar o‘rnatilgan 1992-yildan buyon ikki mamlakat o‘rtasida davlatlararo, hukumatlararo va idoralararo darajada yuzdan ortiq shartnoma hamda kelishuvlar imzolangan. Bu hujjatlar hamkorlikning muhim yo‘nalishlarini qamrab oldi hamda siyosiy, savdo-iqtisodiy va boshqa sohalarda birgalikdagi harakatlarni mustahkamlash uchun asosga aylandi.
1993 yil 4-yanvarda imzolangan Do‘stlik, yaxshi qo‘shnichilik va hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma hamda 2000-yil 15-iyundagi Abadiy do‘stlik to‘g‘risidagi shartnomada ikki tomonlama munosabatlarning asosiy tamoyillari belgilab qo‘yilgan. Bular: mustaqillik va davlat suverenitetini o‘zaro hurmat qilish, tenghuquqlilik, bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik, davlat darajasida ham, xo‘jalik yurituvchi subyektlar darajasida ham o‘zaro manfaatli iqtisodiy sherikchilik aloqalarini o‘rnatishga intilish.
Yangi sahifa
O‘tgan qisqa davr — bir yarim yil ichida o‘zbek-tojik munosabatlarini mustahkamlash uchun juda kuchli turtki berildi. Ulkan o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. O‘zbekiston yetakchisining 2018-yilda davlat tashrifi maqomida amalga oshirilgan Tojikistonga safari bilan ikki tomonlama aloqalardagi yangi sahifa ochildi.
Dushanbeda do‘stona muhitda olib borilgan muzokaralarning konstruktiv ruhi siyosiy, savdo-iqtisodiy, transport-kommunikatsiya, madaniy-gumanitar va boshqa sohalarda katta miqyosdagi ikki taraflama hamkorlikni kengaytirish hamda chuqurlashtirish omili bo‘ldi. Bugun har ikki mamlakat rahbarlari ko‘p tomonlama sherikchilikni izchillik bilan rivojlantirish va mustahkamlash uchun qat’iy xohish, shuningdek, yangi marralarni yelkama-yelka turib zabt qilishga bo‘lgan intilishni namoyon etmoqda.
O‘zaro do‘stona aloqalar aniq amaliy qadamlar bilan boyitilgan holda, o‘sib boruvchi trayektoriya bo‘ylab rivojlanmoqda. Xalqaro kuzatuvchilar "yorib chiqish" singari ta’riflarni tobora ko‘proq ishlatishapti. Hamkorlikning yangi sahifasi ikki xalq manfaatlari yo‘lidagi yangi maqsadlar va istiqbollar bilan to‘lgan.
Siyosiy iroda kuchi
2016 yil sentabrdan to shu kunga qadar O‘zbekiston va Tojikiston yetakchilari olti marta uchrashdilar, bir qator telefon so‘zlashuvlari amalga oshirildi. Muloqot xarakteri ko‘p jihatdan Prezidentlar o‘rtasida shakllangan o‘zaro ishonchdan kelib chiqadi. Bu jihat davlatlar yetakchilari bir-birlariga "aziz birodarim" deya murojaat qiladigan norasmiy munosabatda ham namoyon bo‘ladi.
Yuqori darajada o‘rnatilgan ochiq, samimiy muloqotlar hukumatlararo va idoralararo hamkorlikni kuchaytirish uchun mustahkam poydevor qo‘ydi.
Yo‘nalishlar bo‘yicha aloqalar
Qonun chiqaruvchi idoralar o‘rtasidagi munosabatlarni rivojlantirish maqsadida 2017-yil dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Tojikiston Parlamenti bilan hamkorlik bo‘yicha Parlamentlararo guruhi tuzildi. Yaqin vaqt ichida uning ilk yiІilishini o‘tkazish rejalashtirilmoqda.
Shu yil may oyida Toshkentda O‘zbekiston ichki ishlar vaziri Po‘lat Bobojonov bilan Tojikiston IIV rahbari Rahimzodaning uchrashuvi o‘tkazildi. Terrorizm, ekstremizm, transmilliy uyushgan jinoyatchilik, noqonuniy migratsiya, odam savdosiga qarshi kurashish, tezkor axborot almashinuvi bo‘yicha hamkorlik masalalari muhokama qilindi. Ekstremistik va terrorchilik tuzilmalari faoliyatiga qarshi turish bo‘yicha 2018-2019 yillarga mo‘ljallangan kompleks chora-tadbirlar qo‘shma rejasi imzolandi.
Tinchlik va barqarorlikka nisbatan tahdidlarga qarshi turishda maxsus xizmatlar o‘rtasidagi hamkorlik alohida ahamiyat kasb etadi. Iyunda O‘zbekiston Davlat xavfsizlik xizmati va Tojikiston Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi o‘rtasidagi hamkorlik to‘g‘risida Bitim imzolandi.
7 avgustda O‘zbekiston va Tojikiston mudofaa vazirlari A. Azizov va Sh. Mirzo Toshkentda uchrashib, mudofaa sohasidagi hamkorlik, harbiy-texnikaviy yo‘nalishda o‘zaro manfaatli aloqalarni mustahkamlash yo‘nalishlarini muhokama qildilar. Bu borada birgalikdagi harakatlar rejasi imzolandi.
Har ikki tomon bugungi kunda yuzaga kelayotgan xavfsizlikka tahdidlarga qarshi kurashda davlatlararo hamkorlik mustahkamlanishi, shuningdek, Afg‘onistondagi vaziyat tezroq barqarorlashishidan manfaatdorligini bildirmoqda. O‘zbekiston va Tojikiston yakdillik bilan umumiy farovonlik va taraqqiyotga erishish maqsadlarida mintaqa doirasida birgalikda harakat qilish niyatini namoyish etapti.
Yagona nuqtayi nazar
Tojikiston O‘zbekistonning yangi mintaqaviy siyosatini qo‘llab-quvvatlamoqda. Shu yil mart oyida Ostonada bo‘lib o‘tgan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Birinchi maslahat uchrashuvida Prezident Imomali Rahmonning qatnashishi buning tasdig‘i bo‘ldi.
Shu bilan birga, Tojikiston BMT Bosh Assambleyasining "Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik, barqarorlik va izchil taraqqiyotni ta’minlash bo‘yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash" rezolyutsiyasini qabul qilish, ShHTga a’zo davlatlarning temir yo‘l bo‘yicha idoralari rahbarlarining muntazam uchrashuvlarini o‘tkazish va ShHT davlat rahbarlarining Yoshlarga qo‘shma murojaatini qabul qilish, shuningdek, 2020-yilda IHTning Fan va texnologiyalar bo‘yicha ikkinchi sammitini O‘zbekistonda o‘tkazish borasidagi Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan tashabbuslarni to‘la qo‘llashini bildirdi.
Bugungi kunda O‘zbekiston va Tojikiston suv-energetika resurslaridan mintaqa mamlakatlari manfaatlari bilan hisoblashgan holda oqilona va tenglik asosida foydalanish zarurati haqida bir to‘xtamga keldi. Xorijiy ekspertlar qayd etganidek, ushbu yo‘nalishdagi o‘zbek-tojik munosabatlarining konstruktiv xarakteri Markaziy Osiyoda suv xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha mintaqaviy harakatlarga faollashtiruvchi ta’sir etishi mumkin.
O‘zbekiston Tojikistonning MDHdagi raisligiga yuqori baho beradi. Toshkent va Dushanbe MDHni o‘zaro manfaatli hamkorlik asosida rivojlantirish, uni barqarorlik hamda xavfsizlikni ta’minlashning dolzarb muammolarini yechish bo‘yicha samarali va ta’sirchan maydonga aylantirish tarafdori. Muhim yo‘nalishlar bo‘yicha qarashlarda uyg‘unlik yuzaga chiqmoqda. O‘zbekiston tomonidan ShHTning Giyohvandlikka qarshi kurashish markazini tashkil etish haqidagi Tojikiston tashabbusining qo‘llab-quvvatlanishi shunga dalolatdir.
Geografik joylashuvni inobatga olib aytish mumkinki, ikki mamlakat Afg‘onistondagi mojaroni yechishda muhim rol o‘ynaydi. Dushanbe Afg‘on inqirozini hal qilish bo‘yicha rasmiy Toshkent pozitsiyasiga qo‘shiladi. Shu yil martda Afg‘oniston bo‘yicha yuksak darajada tashkil qilingan xalqaro anjumanda Tojikiston TIV rahbarining ishtiroki buning yorqin isbotidir.
Tovar aylanmasi o‘smoqda
2017 yil yakunlariga ko‘ra, tovar aylanmasi 240 million dollarni tashkil qildi. Bu so‘nggi 20-yil ichidagi eng yuqori ko‘rsatkichdir.
2018 yilning birinchi yarmida O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasidagi o‘zaro savdo hajmi 2017-yilning shu davridagiga nisbatan 35 foiz o‘sgan. O‘zbekistonda tojik biznesi vakillari ishtirokidagi 24 korxona faoliyat ko‘rsatmoqda, Tojikistonda esa yurtimiz tadbirkorlari bilan hamkorlikda tashkil qilingan 9 ta korxona bor. 2017-yilda Tojikistonda O‘zbekistonning 6 ta “Savdo uyi” ochildi. Shu yil fevral oyida Toshkentda Tojikistonning “Savdo uyi” ish boshladi.
Har ikki taraf manfaatlarini ifodalovchi kompleks masalalarni hal qilishda Savdo-iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha hukumatlararo komissiya samarali vosita bo‘lyapti. O‘zbek-tojik ishbilarmonlar kengashi o‘zaro savdoni kengaytirish uchun yangi yo‘llar izlamoqda.
“Toshkent” Respublika fond birjasi (UZSE) va Markaziy Osiyo fond birjasi (CASE, Tojikiston) o‘rtasida yo‘lga qo‘yilgan aloqalar ikki davlat orasida investitsiyaviy kanallar ochish uchun birja savdolarini o‘tkazish bo‘yicha yagona maydonni shakllantirishga yordam bermoqda.
Endi to‘siqlar yo‘q
O‘zbekistonning qulay geografik joylashuvi va sertarmoq transport infratuzilmasi Tojikistonga tashqi bozorlarga chiqish yo‘llarini diversifikatsiyalash imkoniyatlarini ochadi. Umumiy transport-kommunikatsiya salohiyatini to‘liq ishga solish nafaqat o‘zaro savdoni o‘stirishga yordam beradi, balki mintaqalararo darajada gumanitar aloqalarni mustahkamlaydi ham.
Shu yil may oyida Toshkent — Xo‘jand — Toshkent yo‘nalishida xalqaro avtobus qatnovi yo‘lga qo‘yildi. “O‘zbekiston havo yo‘llari” Milliy aviakompaniyasi ikki davlat fuqarolari manfaatlarini ko‘zlab aviachiptalar narxini ikki marta arzonlashtirdi. Dushanbe bilan Samarqand va Buxoro o‘rtasida aviaqatnovlar ham qayta tiklanmoqda.
Shu yil mart oyida to‘qqizta nazorat-o‘tkazish punktining ochilishi va viza tartibining bekor qilinishi katta voqea bo‘ldi. Ikki mamlakat fuqarolari bu qarorni ko‘tarinki ruh bilan qarshi oldi. His-hayajonini yashira olmagan bu odamlar o‘z izohlarida "nihoyat iztiroblarimiz yakun topdi", "bo‘layotgan voqealar hammani shodlantirdi", "o‘zgarishlar qalblarda umid uyg‘otmoqda", deb yozdilar. Yillar davomida to‘plangan eng og‘riqli masalalar hal bo‘ldi. Shubha yo‘qki, bu ishlar O‘zbekiston va Tojikiston yetakchilarining qat’iy siyosiy irodasi tufayli yuz berdi.
Madaniyatlar birlashuvi
O‘zbek xalqining madaniy merosini tojiklar e’zozlashadi. Tojik madaniyati durdonalari esa o‘zbeklar tomonidan hamisha qadrlangan. O‘zbeklar va tojiklar xursandchilikda ham, g‘amda ham doimo birga bo‘lganlar. Bu ikki tilda so‘zlashuvchi bir xalqdir.
Shavkat Mirziyoyev Imomali Rahmon bilan uchrashuvda qayd etganidek, "O‘zbekiston va Tojikiston xalqlarini birodarlikning o‘ziga xos rishtalari bog‘lab turadi. Asrlar mobaynida yonma-yon yashab, ular tarixiy ma’naviy ildizlar, madaniyatlar, an’analar, odatlarning uyg‘unligi bilan bog‘langan. Ularni bir-biridan ayri holda tasavvur qilishning o‘zi ko‘ngilni xira qiladi". Bu so‘zlarda ikki birodar xalqlarning orzu-istaklari mujassam.
Buyuk mutafakkir shoirlar Navoiy va Jomiy, Abdurauf Fitrat va Sadriddin Ayniy, G‘afur G‘ulom va Mirzo Tursunzoda, Abdulla Oripov va Loyiq Sherali o‘zbeklaru tojiklarning samimiy va sof do‘stligini tarannum etganlar.
Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan Samarqandda Alisher Navoiy va Abdurahmon Jomiyga haykal o‘rnatilishi Tojikistonda ham, O‘zbekistonda ham katta xursandchilik bilan kutib olindi. Dushanbeda Alisher Navoiy nomidagi xiyobon ochilib, u yerda ham xuddi shunday yodgorlik o‘rnatilishi rejalashtirilyapti. Sergeli tumanida barpo etilayotgan Toshkent metropoliteni stansiyasiga atoqli shoir, Tojikiston Qahramoni Mirzo Tursunzodaning nomi berilishi ko‘zda tutilmoqda.
Ko‘zga ko‘ringan madaniyat va san’at arboblari hamisha xalqlarning madaniy-ijodiy boyishiga xizmat qilgan. Ikki madaniyat bir-biriga shu qadar bog‘lanib ketganki, biror o‘zbek to‘yi tojikcha qo‘shiqsiz, tojik to‘yi esa o‘zbekcha yallasiz o‘tmaydi.
Ikki mamlakat madaniyat va san’at namoyandalarining o‘zaro tashriflari faollashganini ham mamnuniyat bilan qayd etishni istardik. Bu gastrollar, ijodiy uchrashuvlar uzoq kutilgandi. Shu yil avgust oyida Tojikistondan kelgan do‘stlik delegatsiyasi Toshkent va Samarqandda bo‘ldi. O‘zbek ijodiy guruhlari Tojikistonning Tog‘li-Badaxshon avtonom oblastida o‘tkaziladigan “Dunyoning ustuni” etnofestivalida ilk bor qatnashdilar.
O‘zbekistonda butun respublika bo‘ylab 10 ta tojik milliy madaniy markazini o‘zida birlashtirgan Respublika tojik milliy madaniy markazi muvaffaqiyat bilan faoliyat yuritmoqda. Ta’lim tojik tilida olib boriladigan 245 ta maktab (ulardan 55 tasida darslar to‘laligicha tojikcha tashkil qilingan) ishlayapti. Samarqand, Termiz va Farg‘ona universitetlarida darslar tojik tilida o‘tiladigan guruhlar mavjud. To‘rtta davriy matbuot nashri, beshta teledastur va 30 radiodastur tojik tilida taqdim qilinadi. O‘z navbatida, O‘zbekiston ham tojik hukumatining etnik o‘zbek Tojikiston fuqarolariga teng sharoitlar yaratish, milliy madaniyat va uning o‘ziga xosligini saqlash va rivojlantirish bo‘yicha harakatlarini qadrlaydi.
Madaniy-gumanitar aloqalar sport va ta’lim yo‘nalishlarini ham qamrab olgan. Xususan, shu yil aprelda O‘zbekiston va Tojikiston olimpiya qo‘mitalarining hamkorligi to‘g‘risida Bitim imzolandi. Samarqand davlat universitetining akademik M. Osimiy nomidagi Tojikiston texnika universiteti bilan hamkorligini rivojlantirish bo‘yicha kelishuvga erishildi.
O‘zbek-tojik munosabatlaridagi tub o‘zgarishlar nuqtayi nazaridan qarab, shuni ishonch bilan aytish mumkinki, bo‘lib o‘tishi kutilayotgan O‘zbekiston va Tojikiston prezidentlarining uchrashuvi davlatlararo aloqalarni yangi strategik darajaga olib chiqadi va o‘zaro manfaatli hamkorlikni yanada rivojlantirish uchun yangi istiqbollarni ochib beradi.
