Igor Nikolaychuk, siyosatshunos —Sputnik O‘zbekiston uchun
Men mamlakat tashqarisida, asosan Rossiyada deyarli uch million nafar o‘zbekistonlik mehnat qilayotgani haqida eshitib, ozgina kalovlanib qoldim. Bu raqam O‘zbekiston va Rossiya hukumatlari o‘rtasida mehnat migratsiyasi bo‘yicha kelishuv imzolanishi rejalashtirilgani munosabati bilan e’lon qilindi. Hujjat O‘zbekiston Respublikasi prezidentining aprel oyida Moskvaga amalga oshiradigan tashrifi chog‘ida imzolanishi kutilmoqda.
Hayratga tushishimning sababi quyidagicha. Menimcha, Markaziy Osiyodan kelgan mehnat migrantlariga har bir moskvalikning ko‘zi tushgan. Bir paytlar ulkan mamlakatning fuqarolari bo‘lganimiz haqidagi "kollektiv xotira" haligacha saqlanib qolgan.
O‘zaro muloqotda aytarli muammolar yo‘q. Lekin ish izlab kelgan o‘zbekistonliklar bilan suhbatlashganingda, qurilish yoki qishloq xo‘jaligida ishlashni istaydigan etnik o‘zbeklar judayam kamligini sezasan. Ko‘pincha "Biz o‘zbekistonlik tojiklarmiz" yoki "Biz o‘zbekistonlik qirg‘izlarmiz" degan so‘zlar quloqqa chalinadi. Bu qandaydir g‘alati.
Ma’lum bo‘lishicha, o‘zbekistonlik migrantlar masalasi to‘laligicha tartibga solinmaganligi bois migrantlar o‘zlarini goh tojik, goh qirg‘iz deb atashadi.
Lekin O‘zbekistonning yangi hukumati mazkur tashqi siyosiy muammoni bartaraf qilishga kirishdi. Rossiya Federatsiyasi hukumati raisining o‘rinbosari Olga Golodesning aytishicha, aprelda mehnat migratsiyasi sohasida ikkita hukumatlararo hujjat imzolanishi rejalashtirilgan. Birinchi hujjatda Rossiya hududida vaqtinchalik mehnat faoliyatini amalga oshirishlari uchun O‘zbekiston fuqarolarini ommaviy jalb etish va yollash ko‘zda tutiladi.
Ikkinchi hujjat esa ikki davlatning migratsiya sohasidagi mutasaddi organlarining o‘zaro hamkorligi bilan bog‘liq.
Bu shubhasiz, O‘zbekistonning amaldagi prezidenti tashqi siyosat borasida oqil ekanligini, to‘planib qolgan muammolarni yechishga urinayotganligini bildiradi. Shu yerda yana bir narsa haqida so‘z yuritsak.
"Islohotchi prezident" va turk gambiti
Xorijlik sharhlovchilar Mirziyoyevni "buyuk ishlar"ga "yo‘llash" uchun jon-jahdlari bilan tirishmoqdalar. Bu yerda ikkita "modda" bor. Birinchidan, Shavkat Miromonovichni Gorbachev uslubidagi "islohotchi prezident" deb ta’riflashmoqda. Ular aniq islohotlar o‘tkazishni taklif qilishmayapti, lekin kuchli islohotchilikni talab qilishmoqda. Allaqanday yangicha tamoyil: maqsad yo‘q, asosiysi harakat. Shunchaki bu harakat "demokratiya" sari bo‘lishi va "avtoritar"likdan xoli bo‘lishi lozim.
Ikkinchidan, nima uchundir Mirziyoyevni go‘yoki Putinga uning maqsadlarini qondirish uchun Ukraina o‘rniga Markaziy Osiyoni taklif qiluvchi geosiyosiy savdogar rolini bajaradi deb hisoblashmoqda (yosh — demak, dovurak). Bunda Markaziy Osiyoni AQSh siyosiy manfaatlar xaritasidan o‘chirib tashlab ushbu mintaqani "oq dog‘"ga aylantirgan siyosiy tomosha ko‘rsatuvchi Tramp aybdor. Nima uchun — deb tavsiya berishmoqda G‘arbdagilar — Shavkat Mirziyoyev vaziyatdan foydalanmasligi va o‘z o‘yinini o‘ynamasligi kerak?
Bunga nima deyish mumkin? O‘ylaymizki, Putin va uni qo‘llab-quvvatlovchi Rossiya jamiyati Markaziy Osiyo bilan munosabatlar borasidagi siyosatni o‘zlari hal qilishadi. Bu yo‘nalishdagi ishlar faol olib borilmoqda.
O‘zbekiston prezidentining tashqi siyosatdagi real harakatlarini baholaydigan bo‘lsak, uning xorijga amalga oshirgan ilk rasmiy tashriflari va muloqotlari, Mirziyoyevning siyosiy va boshqa raqobatchilari meni kechirsinlaru, ichki siyosiy barqarorlikka qaratilgan eng oddiy va to‘g‘ri yo‘nalish ekanligini ko‘rsatmoqda. Biz "turk gambiti"ning mintaqaviy (Markaziy Osiyocha) variantini ko‘rmoqdamiz. Gapimni tushuntiraman: turk diplomatlari "qo‘shnilar bilan muammolar paydo bo‘lmasligi" uchun birinchi navbatda xuddi shu yo‘nalishda ish olib borish kerakligini o‘n yil ilgari taklif qilishgandi. Judayam oqilona qaror — Mirziyoyev aynan shu ishni amalga oshirmoqda.
Rus tili faqat migrantlar uchungina emas
Rossiya bilan migrantlar muammolarini tartibga solish ichki barqarorlikni saqlashning muhim jihatlaridan biridir. Buni esa mamlakatlarimizni yaqinlashlashtirish bo‘yicha yangi (haybarakalla-geosiyosiy bo‘lmasa ham real va amaliy) qadamlarsiz tartibga solish imkonsiz. Islom Karimov davridagidan ham ko‘ra yanada olg‘a qadam tashlash lozim bo‘ladi.
Gap juda oddiy narsa haqida bormoqda. Rossiya o‘zbekistonliklarning milliy o‘zliklarini anglash borasida rivojlanishlari uchun xavfli emas. Shuning uchun birinchi navbatda rus tili va media bozorida Rossiya OAVlarining bo‘lishiga nisbatan ehtiyotkorlikdan voz kechish kerak bo‘ladi. Bu o‘zbekistonlik yoshlarning Rossiya mehnat bozorida raqobatbardoshliklari oshishiga zamin yaratadi.
Markaziy Osiyodan kelganlarning mikroijtimoiy qatlami qanday shakllanishini qurollanmagan ko‘z bilan ham ko‘rish mumkin. Rus tilini biladiganlar hamisha "boshliq" — "xo‘jayin"lar bilan muzokaralar olib boradi, o‘zi deyarli ishlamaydi, ruschani bilmaydigan yoshlardan iborat "jamoa"ni nazorat qiladi xolos.
Chelyabinsklik olima Anastasiya Magnitova menga quyidagi raqamlarni aytdi. O‘zbekistonda etnik ruslar soni 1 millionga yaqin kishini tashkil etadi, rus tilini u yoki bu darajada biladiganlar esa 10 milliondan oshiq.
O‘zbekiston Respublikasining "Davlat tili haqida"gi qonuni rus tilidan keng foydalanish imkonini beradi. O‘sha qonunda muayan millat vakillari zich yashaydigan joylarda mazkur millat tilida ta’lim olish mumkinligi belgilab qo‘yilgan. Ruslar uchun Toshkent shahri va viloyati, Farg‘ona vodiysidagi ayrim aholi maskanlari ana shunday joylar hisoblanadi.
Mamlakatda rus tilida qator gazeta va jurnallar nashr etiladi, davlat tele va radiokanallarida hamda xususiy radiostansiyalarda qisman rus tilida ko‘rsatuv va eshittirishlar beriladi. Rus tilidan ko‘chadagi reklama vositalarida, ayniqsa barcha reklamalarning 30%i rus tilidan bo‘lgan Toshkent shahrida ko‘p foydalaniladi. Biroq Rossiya televideniyesi faqatgina kabelli xizmat ko‘rsatuvchi mahalliy provayderlar tomonidan taqdim etiladi.
Respublikada ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablar faoliyat ko‘rsatadi. Eskirgan ma’lumotlarga qaraganda, rus tilida ta’lim oluvchilar soni 350 ming kishini tashkil qilgan. Lekin agar mehnat migratsiyasi masalalarini tartibga solish rejasi amalga oshsa hamda MDH doirasida ta’lim jarayonlari kengayadigan bo‘lsa, rus tilini o‘rganishni istovchi o‘zbekistonlik yoshlar soni oshadi.
Demak, Shavkat Mirziyoyevning muhim strategik vazifasi "Markaziy Osiyoni sotish" emas, balki rus tili o‘qituvchilari sonini oshirish uchun mahalliy kadrlarni tayyorlashni yo‘lga qo‘yish bo‘lib chiqmoqda. Iste’dodlarga boy O‘zbekistonda mazkur geosiyosiy loyihada ishtirok etishni istaydiganlar ko‘plab topilishiga esa ishonchim komil.
