Igor Nikolaychuk, Rossiya strategik tadqiqotlar instituti eksperti —Sputnik uchun
Dekabr boshida o‘zbeklar milliy taomi bo‘lgan osh-palov YuNESKOning nomoddiy madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgani haqida xabar paydo bo‘ldi. Jurnalistlar bunday xabarlarni "tasmacha" deb atashadi — yaxshi, qiziq, siyosiy tusga ega emas. Lekin gap shundaki, YuNESKO xalqaro tashkilot sifatida turli madaniy jarayonlarni jahon makonida rasman o‘rin berishda ijtimoiy nuqtayi nazardan yondashadi.
O‘zbek palovi ham bu borada muhim o‘rin tutadi. Ekspertlarning aytishlaricha, palov an’anasi oilalarda saqlanib keladi, ustozdan shogirdga o‘tadi, tengdoshlarning o‘zaro munosabatlari va boshqalarda aks etadi. Shu tarzda osh ijtimoiy munosabatlarni mustahkamlaydi va o‘zbek madaniyatining ajralmas qismi hisoblanadi.
Nima uchun bugun siyosatshunoslar va amaliyotchi-siyosatchilar palovga qandaydir ramz sifatida murojaat qilishlari lozim? Bunga ikkita sabab mavjud deb bilaman.
Birinchidan, palov faqatgina O‘rta Osiyoda tarqalganmi? Mana, SSSR tarqalganiga 25-yil bo‘ldi, lekin guruch, sabzavotlar va go‘shtdan tayyorlanadigan bu taom butun sobiq sovet makonini birlashtirishda davom etayotgandek tuyuladi. Men har qanday holatda ham bir faktdan ko‘z yumolmayman, bizning oilamiz aynan ijtimoiy aloqalarni mustahkamlovchi va (o‘zlari anglamagan holda) aynan o‘zbek madaniyatini umumiy meros hamda sivilizatsion yutuq sifatida qabul qilib uch avloddan buyon eng asosiy bayramlarga palov tayyorlaydi.
Ikkinchidan, palov bu palov, lekin zamonaviy O‘zbekistonda millat yetakchilari almashganida hokimiyatning og‘riqsiz, xotirjam almashinuvi an’anasi yo‘q. Mana shu yerda ko‘pchilikda (yaxshi niyatlilarda ham, yomon niyatlilarda ham) O‘zbekiston hukumati rahbarlariga bu taomni qanday tayyorlash, unga nimalar qo‘shish, eng asosiysi, "kerakli ta’m" berishni "o‘rgatish" xohishi paydo bo‘ldi.
O‘zbekiston o‘ziga xos mamlakat. Agarda vaziyatning nozikligi hisobga olinmaganida qator sabablarga ko‘ra hozirgi "o‘tish davri" oldindan aytib bo‘lmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin edi. Voqealar rivojini xavotir bilan kuzatishga to‘g‘ri keldi. Xavotirimiz ichki siyosatning izdan chiqishi mumkinligidan emas (bu yerda noxushliklar kutilmayotgandi), balki tashqaridan bo‘ladigan yuzsizlarcha targ‘ibot, ahmoqona g‘oyalar va buyruqlardan edi. Eng asosiy tahdid mana shular edi.
Qoniqish bilan ta’kidlaymizki, bunday narsa sodir bo‘lmadi. O‘yinning barcha nozik qoidalariga amal qilindi. Men saylovoldi kampaniyasi qizg‘in pallaga kirganida va bevosita Prezident saylovi davomida jahon ommaviy axborot vositalarining O‘zbekiston haqidagi maqolalarini atayin kuzatib bordim.
Eslatib o‘tamiz, bu davrda jahonda birin-ketin prezidentlar saylanayotgan, ular haqida asosan "putinparast", "rossiyaparast"mi-yo‘qmi degan fikrlar yangrayotgandi. Bu mavzuda kilometrlab ma’ruzalar tayyorlandi va soatlab sharhlandi. Jurnalistlarning O‘zbekiston Prezidentligiga nomzodlar haqida "Rossiyani tanlaydimi yo mustaqilliknimi", "Kremlni ular qoniqtiradimi yo yo‘qmi" degan nuqtayi nazardan muhokama qilish istaklari qanday edi.
Lekin O‘zbekiston borasida bu "bozor" keskin jilovlandi. Axborot oqimida "Mirziyoyev Kremlning ittifoqchisi" yoki aksincha, dushmani degan mulohaza yuritilgan biror maqolani topish amrimahol bo‘ldi. Kreml O‘zbekistonning yangi rahbarlari mamlakatning tashqi siyosatdagi ustuvor yo‘nalishlarini xalq manfaatlaridan kelib chiqqan holda shaxsan o‘zlari tanlashlarini aniq tushuntirib qo‘ydi. G‘arb matbuoti ham inson huquqlari va so‘z erkinligi borasida "o‘z suvaraklari" bilan Toshkentga yurish qilmadi.
Bu hukumat almashinuvi bo‘layotgan mas’uliyatli davrda Rossiya ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirishdan yuz o‘girdi deganimi? Albatta yo‘q! Bu mas’uliyatsizlik bo‘lgan bo‘lardi. O‘zbekiston bizga begona emas, geosiyosiy nuqtayi nazardan o‘ta muhim. Keyingi paytda ikki tomonlama munosabatlarimizda ro‘y berayotgan ikki sezilarli voqeani olaylik.
Shaxsan men birinchi navbatda quyidagini ko‘rsatgan bo‘lardim. 2016-yilning 29-noyabr kuni Moskvada harbiy-texnik hamkorlikni rivojlantirish bo‘yicha shartnoma va Rossiya va O‘zbekiston mudofaa vazirliklari o‘rtasida 2017-yil uchun mo‘ljallangan ikki tomonlama hamkorlik rejasi imzolandi. Hujjatlarni O‘zbekiston mudofaa vaziri Qobul Berdiyev va Rossiya mudofaa vaziri Sergey Shoygu imzoladilar. Muzokaralar davomida Shoygu ikki davlat xavfsizligini ta’minlash maqsadidagi harbiy va harbiy-texnik hamkorlikni kengaytirish uchun istiqbol va imkoniyatlar mavjud ekanligiga ishonch bildirdi. U shuningdek, O‘zbekiston qurolli kuchlarini 2020-yilga qadar qayta jihozlash va zamonaviy qurol-aslaha va texnika bilan ta’minlash dasturi ham amalga oshirilishini bildirdi.
Keng o‘quvchilar ommasi bu rasmiy xabarni O‘zbekiston mudofaa vazirligining Moskvaning geostrategik manfaatlariga "itoatkorona bo‘ysunishi"ning isboti deb o‘ylashlari mumkin. Aslo unday emas. Ishonchim komil, Rossiya mudofaa vazirligi O‘zbekiston qurolli kuchlariga hech qanday g‘ayri nazar bilan qaramaydi. Strategik va operativ rejalashtirish bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislarimiz O‘zbekiston Respublikasi armiyasiga hududdagi eng kuchli, barqaror va yaxshi tayyorlangan armiya sifatida qaraydilar. Uni mana shu holatda saqlab qolish va yanada mustahkamlash Rossiya uchun juda muhim. Chunki u Markaziy Osiyo hududidagi barqarorlikning aniq kafolati hisoblanadi.
Darvoqe, Markaziy Osiyoga sovetlardan qolib ketgan allaqanday muammoli O‘rta Osiyo sifatida qaramaslik kerak. Amerikalik geosiyosatchilarning nuqtayi nazarlariga ko‘ra, beshta sobiq ittifoqdosh respublika (Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston) bilan birga Afg‘oniston, Ozarbayjon, Xitoydagi Shinjon-Uyg‘ur muxtor okrugi, Mongoliya, Kashmir, Pokistondagi Belujiston va hatto Rossiyadagi Volgabo‘yi va Uralni o‘z ichiga olgan "kengaygan Markaziy Osiyo hududi" mavjud.
Yuqorida aytganlarimizdan bitta narsa kelib chiqadi: Rossiya bilan yaqinlashish yo‘nalishi va sur’atini O‘zbekiston Respublikasining yangi rahbariyati belgilaydi. Bu uning suveren huquqi.
Lekin bugungi kunda yangi hukumat hamkorlikni kengaytirish borasida qadam tashlayotgani alomatlari ko‘rinmoqda. Harqalay, O‘zbekiston matbuotini kuzatishimiz uchun "yangi rukn" ochildi: "Rossiya va O‘zbekistonning siyosiy yaqinlashuvi". Bu rukn hamisha a’lo va ahamiyatli maqolalar bilan to‘ldirilib borilishini tilaymiz.
