TOShKENT, 13 noya — Sputnik, Dilshoda Rahmatova. O‘zbekistonlik siyosatshunos Muhammadjon Qodirov 10-11 noyabr kunlari bo‘lib o‘tgan Markaziy Osiyo mintaqasiga bag‘ishlangan xalqaro tadbir bejizga Samarqand shahrida o‘tkazilmaganini, qolaversa, anjuman nomlanishidagi "yagona tarix" iborasi ishlatilishida ham ramziy ma’no borligini qayd etdi.
"Bizda tarixan ayirmachiliklar bo‘lmagan"
"Uch ming yildan buyon Markaziy Osiyo yagona tarixga ega. Tili 2-3 xil bo‘lishi mumkin, ammo qadimiy oromiy yozuvi asosida turkiy yozuvlar, eroniy yozuvlar, fors tili, tojik tili paydo bo‘lgan. Tariximiz, madaniyatimiz, urf-odatlarimiz va dinimiz ham yagona bo‘lgan. Shu bilan birga — 1924-yilda Bolsheviklar shoshma-shosharlik bilan qilgan chegara taqsimoti nihoyatda katta kamchiliklarga ega bo‘lgan.
Sobiq Ittifoq parchalanib ketgach, mustaqillikdan keyin, 1995-yilning kuzida Toshkentda "Turkiston umumiy uyimiz" shiori ostida katta anjuman bo‘lib o‘tgan edi. O‘shanda endi bu 5ta respublika birlashadi, yagona davlat bo‘ladi, deb o‘ylagandim. "Nega endi umumiy uyimiz bo‘larkan", deb bunga Tojikiston qarshi tura boshlagach, bu shior bir yumalab, "O‘zbekiston umumiy uyimiz"ga aylandi…
Ekspert sifatida shuni aytishim mumkinki, "Turkiston umumiy uyimiz" shiori tojikistonliklarni xafa qilish maqsadida aytilmagandi. Ayirmachilik ishlari tarixan bizda bo‘lmagan. Markaziy Osiyodagi 5ta respublikaning turkiy tilda gaplashadigan aholisi ko‘p edi. Shuning uchun yagona tarixga ega bo‘lgan o‘lka — Turkiston deb atalgan.
O‘tgan davrlar mobaynida, Moskvani aralashuvi natijasida bu 5ta respublika, iqtisodiy, yo‘l va kommunikatsiya jihatdan bir-biri bilan shunchalik kirishib ketgan ediki, yagona davlat bo‘lmasdan har bittasi alohida yashab qolishi yoki taraqqiyotga erishishi mumkin emasdi.
Xullas, ayirmachilik o‘rtaga tushib, hamma ko‘rpasini o‘zi tomoniga torta boshladi, lekin mana vaqt ko‘rsatdiki, mustaqil bo‘lganimizga 26-yil bo‘lgan bo‘lsa-da, hamma o‘ziga tortavergan haligi ko‘rpani uvadasi chiqib qoldi…
Ko‘rpani o‘ziga tortish — taraqqiyotga olib kelmadi
Siyosatshunos Qodirovga ko‘ra, Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasida aloqalarning uzilib qolganligi mintaqa taraqqiyotini ancha ortda qoldirgan. Ekspert Mustaqillik yillarida Markaziy Osiyo mamlakatlari rivojlanish darajasi va ulardagi kamchiliklar xususida o‘z fikrlarini bildirib o‘tdi.
Turkmanistonda ham rivojlanish bor, lekin resursiga nisbatan taraqqiyoti qoniqarli emas.
Tojikiston aholisi mana kutib-kutib, umumiy uyimiz bo‘lmagani uchun, "umumiy uyimiz Rossiya ekan", deb hammasi Rossiyaga jo‘nab ketdi.
To‘g‘ri, O‘zbekistondan ham odamlar ketdi, lekin O‘zbekistonning mehnatga layoqatli aholisining 8-9% Rossiyaga ketgan bo‘lsa, Tojikistonda ushbu ko‘rsatgich 25-30%ni tashkil qilmoqda…
Chegaralar ochiq bo‘lishi kerak
Ekspert suhbat davomida Markaziy Osiyo mamlakatlari hamkorlikni yo‘lga qo‘yib, sanoatni yurg‘izishlari kerakligini ta’kidlab o‘tdi.
"Buning uchun avvalo chegara ochiq bo‘lishi, hech qanaqa to‘siq bo‘lmasligi kerak. Xalqlar bir-biri bilan murosa qilib, ozod yursa, undan keyin kommunikatsiya va tovarlardan foydalaniladi-da. Deylik, tovarlar O‘zbekistondan o‘tib kelsa-da, Qozog‘istonda to‘siqlar bo‘lsa, yoki teskarisi, Tojikistondan chiqsa-da, O‘zbekiston buni uch kun tekshirsa — bunaqada bo‘lmaydi", — qo‘shimcha qildi suhbatdosh.
"Shu bois xalqaro jamoatchilikning e’tiborini jalb qilish maqsadida prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi Antoniu Guterrish bilan kelishib, "Biz sizning qo‘llab-quvvatlashingiz ostida, sizning shafeligingizda qadimgi umumiy poytaxtimiz bo‘lgan Samarqand shahrida konferensiya qilaylik, bu juda dolzarb, xalqaro tashkilotlarning hammasini jalb qilamiz, shu beshta respublika o‘zaro aloqalarimiz ko‘ngildagidekmas, biz nega bu ahvoldan chiqmasdan, depsinib turaverarkanmiz, ishni yurg‘izaylik", degan tashabbus bilan chiqdilar.
Antoniu Guterrishning o‘zi nutq yozib yuboribdi, qo‘yib berishdi, Yevropa Ittifoqidan Federika Mogerini kelib o‘tirdi, "Shunday ajoyib Samarqand degan shahar bor ekan, madaniy markaz ekan, men birinchi bor keldim", deb ajoyib nutq so‘zladi. Mogerini YeI vakili sifatida 28 ta davlat nomidan so‘zladi.
O‘zbekiston — o‘rtadagi mamlakat — bag‘rini ochib, aloqalarni, barqaror taraqqiyotni ta’minlaylik, hamkorlik qilaylik deb tursa, boshqalar bunga "tormoz" qilmasligi kerak, deb o‘ylayman.
Qolaversa, xalq bu ishni nihoyatda kutapti. Aloqalar yaxshilanishini. Qachon aloqalar yaxshi bo‘larkin va buni natijalarini biz o‘zimizda, o‘zimizni kundalik hayotimizda sezarkanmiz, deb turibdi.
Shaxsan men, ekspert sifatida, Markaziy Osiyo mamlakatlari allaqanday memorandumdan ko‘ra, aniq bir shartnomalarga o‘tishini kutapman. Aniq bir soha, deylik qishloq xo‘jaligi sohasida ma’lum bir loyihalarni amalga oshirsa.
Yaxshi niyat yaxshi, albatta, lekin shuncha yil o‘tdi, rasmiy gaplardan amaliy ishlarga o‘tish vaqti keldi.
Samarqanddagi konferensiya amaliy ishlarga chaqiruv edi.
Amaliy ish qilish uchun esa hukumatlar bir-biri bilan shartnomalar tuzishi kerak, biz mana shu qadamni kutib yashayapmiz", — dedi suhbat yakunida ekspert.
10-11 noyabr kunlari Samarqand shahrida BMT shafeligida o‘tkazilgan "Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo‘lidagi hamkorlik" mavzusidagi xalqaro konferensiya o‘tgan haftaning eng yorqin tarixiy voqeasiga aylandi.
O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev yana bir marotaba o‘zining faol tashabbuskor ekanligini namoyish qildi.
Prezident xalqaro tadbirda jahon siyosatchilari, ekspertlar e’tiborini Markaziy Osiyodagi ahvolga qaratib, uni barqaror va iqtisodiy rivojlangan mintaqaga aylantirish, ulkan hududda tinchlik va yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini mustahkamlash bo‘yicha o‘ta dolzarb tashabbuslarni ilgari surdi.
Eslatib o‘tamiz, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida nutq so‘zlagan Mirziyoyev O‘zbekiston bugungi kunda o‘zining tashqi siyosatida Markaziy Osiyo mintaqasiga urg‘u berayotganini ta’kidlagan edi.
"Markaziy Osiyoning qoq markazida joylashgan O‘zbekiston ushbu mintaqa barqarorlik, izchil taraqqiyot va yaxshi qo‘shnichilik hududiga aylanishidan bevosita manfaatdordir. Tinch-osoyishta, iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan Markaziy Osiyo — biz intiladigan eng muhim maqsad va asosiy vazifadir. O‘zbekiston o‘zaro muloqot, amaliy hamkorlik va yaxshi qo‘shnichilikni mustahkamlashning qat’iy tarafdoridir. Biz Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hech istisnosiz barcha masalalar bo‘yicha oqilona murosa asosida hamkorlik qilishga tayyormiz", degan edi O‘zbekiston rahbari.
Markaziy Osiyo mintaqasiga bag‘ishlangan Samarqanddagi konferensiya shu boradagi dolzarb masalalarni muhokama qilish, umumiy yondashuvlar ishlab chiqish va istiqboldagi vazifalarni belgilab olishda muhim ahamiyat kasb etdi.
