Kutilganidek, tanqidning asosiy obyekti - Brusselning uzoq vaqtdan beri bosh og‘rig‘i bo‘lgan ikki Sharqiy Yevropa mamlakati - Vengriya va Polsha. Ularga nisbatan odatiy bo‘lib qolgan - korrupsiya, so‘z erkinligini buzish va mustaqil sudlarning yo‘qligi kabi ayblovlar keltirilgan.
Varshava va Budapesht bunday holatga tayyor edi. Bir necha kun avval ikki davlat tashqi ishlar vazirlari - Yevropa Ittifoqidagi qonuniylik holatini monitoringi bilan shug‘ullanadigan institutni tashkil etish bayon etilgan hisobotni e’lon qilishdi.
Vengriya yetakchisi hisobotning hammualliflaridan biri - qadriyatlar va shaffoflik bo‘yicha Yevrokomissiya rahbarining o‘rinbosari Vera Yurovani, Vengriyaga qarshi bayonotlari uchun iste’foga chiqishini talab qilgan maktub yubordi. U, xususan, Viktor Orban boshchiligidagi Vengriyani "kasal demokratiya" deb atadi.
Yaxshi ma’lumki, Polsha va Vengriya Yevropa Ittifoqida o‘zlari uchun juda foydali pozitsiyani egallashga muvaffaq bo‘lishdi. Bir tomondan, ular undan moliyaviy ko‘mak oladilar, ularning ko‘lamiga mintaqadagi qo‘shnilari faqat havas qilishi mumkin.
Boshqa tomondan, ularning siyosatining suvereniteti darajasi, hatto ittifoqning eski a’zolari ko‘pchiligidan yetishib bo‘lmas darajada ortiq. Umuman olganda, ikkala mamlakat o‘zlari xohlagan narsani qiladi, Brusselni da’volari bilan uzoqroqqa yuborishadi va shu bilan birga ziyofat saxiy subsidiyalar shaklida davom ettirishni andishasizlik bilan talab qilishadi.
Vaziyatning bunday holati ko‘plab kuzatuvchilarni taajjubga solmoqda: nega bu davlatlarni Yevropaning demokratik standartlariga mos kelmasligi uchun uzoq va keskin tanqid qilib kelgan Yevropa Ittifoqi, vaziyatni o‘zgartirish uchun samarali choralar ko‘rmaydi, masalan, o‘z maslagidan qaytganlarni rubl, aniqrog‘i yevro bilan jazolamaydi?
Javob oddiy: bunday vositalar yo‘q. Aksincha, nazariy jihatdan ular mavjud, ammo protseduralar shu qadar murakkab va shu qadar yuqori darajadagi ichki kelishuvni talab qiladiki, ularni amalda qo‘llash deyarli mumkin emas.
Ammo, endi Budapesht va Varshavada bu borada asabiylashish uchun asos bor. Ochig‘i, ularning so‘nggi kunlardagi keskin tana harakatlari shuni ko‘rsatmoqdaki, ikki poytaxtda o‘zlari uchun juda noqulay bo‘lgan vaziyatni yaxshi biladi.
Yaqinda Yevropa pandemiyadan jabr ko‘rgan milliy iqtisodiyotlarni tiklash uchun yordam fondidan mablag‘ taqsimlashi kerak. Iyul oyida Yevropa Ittifoqining favqulodda budjet sammiti bo‘lib o‘tdi, unda boshqa narsalar qatori to‘lovlarni qonun ustuvorligi va asosiy Yevropa qadriyatlariga rioya qilish bilan bog‘lash to‘g‘risida kelishuvga erishildi.
Shu kunlarda Germaniya, hozirda YeI Kengashiga raislik qilmoqda, qonun ustuvorligini buzganligi uchun YeIga a’zo davlatlarga qarshi iqtisodiy sanksiyalar to‘g‘risida qaror loyihasini tayyorladi. Muhim tafsilot - qoidabuzarliklar faktini "to‘g‘ridan-to‘g‘ri" tasdiqlash kerak. Ehtimol, Yevrokomissiyasi e’lon qilingan hisoboti buning to‘g‘ridan-to‘g‘ri tasdig‘i hisoblanadi.
Umuman olganda, Polsha va Vengriya oladigan subsidiyalarning sezilarli qismini yo‘qotish xavfi bor, demak, bunday voqealar rivojiga reaksiya savol paydo bo‘ladi.
Biroq, ularning so‘nggi bayonotlarining keskinligi, xususan Yevropaga qonun ustuvorligi va demokratiyani o‘rgatish borasidagi va’dalari qanday bo‘lishi mumkinligiga ishora qilmoqda: Varshava va Budapesht bosim ostida qolish ehtimoli unchalik katta ko‘rinmaydi. Aksi bo‘lishi ehtimoli ko‘proq ko‘rinadi - ularning tom ma’noda Yevropa Ittifoqidan chiqib ketishi.
Agar yaqinda Yevropa Ittifoqi a’zolaridan birini yo‘qotishi umuman aql bovar qilmaydigan tuyulgan bo‘lsa, unda qisqa vaqt ichida hammasi keskin o‘zgarib ketdi - ham siyosiy, ham iqtisodiy, ham mafkuraviy ma’noda.
Vengriya va Polsha iqtisodiyoti nafaqat sharqiy tomonda, balki umuman Yevropada eng muvaffaqiyatli rivojlanayotgan davlatlar qatoriga kiradi. Ikkala davlat ham Brussel tomonidan o‘n yarim yil davomida taqdim etilgan imkoniyat va moliyaviy yordamdan unumli foydalandi. Ularsiz ham ular nobud bo‘lmaydi degan fikrga ishonishga asoslari bor. Ammo bunday to‘lovlarsiz Yevropa Ittifoqida qolish g‘oyasi tezda jozibadorligini yo‘qotmoqda.
Albatta, murtadlik tufayli Yevropa Ittifoqi Varshava va Budapeshtga moliyaviy zarar yetkazish uchun juda ko‘p imkoniyatlarga qoladi. Ammo Buyuk Britaniyani to‘xtatmadi. Brexit, boshqa ko‘plab jihatlardan tashqari, Yevropa Ittifoqidan chiqish g‘oyasidan butunlay psixologik qat’iy taqiqlarni olib tashladi va butun dunyoga buning iloji borligini va osmon umuman yerga tushmasligini namoyish etdi.
Siyosiy nuqtayi nazardan, vaziyat polshalik va vengriyaliklarni ham keskinlikka undayapti.
