O‘tgan juma kuni OPEK+ yig‘ilishiga qaytamiz va barcha muammolarni birovga yo‘yish xohishida gumon qilinadigan yig‘ilish qatnashchilarining bayonotiga ko‘ra emas, balki OPEK+ umuman yoqtirmaydigan G‘arb ommaviy axborot vositalarining ma’lumotlariga ko‘ra, pudratchi tomonlarning pozitsiyasini tiklaymiz, uchrashuv ishtirokchilarni ayniqsa Rossiyani OAVlaridan ham ko‘proq yoqtirmaydi. Britaniyaning Reuters agentligi muzokaralar borishini quyidagicha tasvirlaydi:
"Payshanba kuni OPEK vazirlari kunlik 2,1 million barrelga qisqartirish kelishuvini muddatini uzaytirish bilan bir qatorda, neft qazib olish hajmini kuniga 1,5 million barrelga qo‘shimcha qisqartirishni qo‘llab-quvvatlaganlari haqida bayonot berdilar. Bu bozordan kuniga qariyb 3,6 million barrelni yoki global ta’minotning 3,6 foizini olib tashlashni anglatadi. Moskva juma kuni mavjud OPEK+ qisqartirishni kuniga faqat 2,1 million barrelga uzaytirishga tayyorligini aytib, taklifni rad etdi. mart oyining oxirida tugashi kerak bo‘lgan kun. Ammo bunga javoban OPEK mavjud qisqartirishlarni uzaytirishdan ham bosh tortdi". RIA Novosti xabariga asosan.
Ya’ni, Rossiya hech narsani buzmadi va hech narsani yo‘q qilmadi. Umuman olganda, OPEKning hamkorlari Rossiyaga nisbatan "buvimga achchiq qilib, qulog‘imni muzlataman " deb nomlangan strategiyani qo‘llashga qaror qilishgan vaziyat yuzaga keldi. Aniqlash qiyin, ular haqiqatan bu strategiyani olti yil davomida mamlakatimizga tatbiq etishda muvaffaqiyatsiz uringan ukrainalik qo‘shnilarimizdan ko‘rib olganmi yo‘qmi, ammo ularning bunday hayotiy tajribaga ega bo‘lishlariga to‘sqinlik qilish juda noto‘g‘ri.
Reuters ma’lumotlariga asoslanib vaziyatni yana bir bor tushunarli tarzda tushuntirish kerak: Rossiya hamma narsani avvalgidek qoldirishni va vahima qo‘zg‘atmaslikni taklif qildi. O‘zaro murosaga kelish o‘rniga, OPEK mamlakatlari vakillari (ehtimol bunda asosiy rolni Saudiya Arabistoni o‘ynagan) murosa o‘rniga prinsip bo‘yicha borish va hatto Rossiya o‘z joyida qoldirishni taklif qilgan narsani yo‘q qilish buning natijasida hammaga maksimal darajada yomon bo‘lishi kerak degan qarorga kelishdi. Ya’ni, "ishlab chiqarishni barchasi oldindan belgilangan darajada kamaytirishni davom ettirish" (Ar-Riyod nuqtayi nazaridan mukammal bo‘lmasa ham) va "hamma narsani bekor qilish, bozorni buzish, barchaga zarar yetkazish va birinchi navbatda o‘ziga (ya’ni Kremlga o‘chakishib o‘z quloqlarini muzlatish)" variantlaridan birini tanlayatib, bizning OPEKdagi hamkorlarimiz "quloqlarni muzlatish" variantini ishonchli tanladilar. Aslida, neft narxining pasayishi, ehtimol, bozorda hech kim bunday ssenariyni kutmaganligi bilan bog‘liq, va juma kuni bo‘lib o‘tgan muzokaralar oldidan nazarda tutilgan eng yomon ssenariy bu joriy narxlarni o‘z darajasida qolishi bo‘lgan.
Darvoqe, bizning G‘arbdagi sheriklarimiz neftning qulashiga kim sabab bo‘lganiga shubha qilishmaydi. Misollar: Amerikaning CNN sarlavhasida "Neft 1991-yildan beri maksimal past darajaga tushmoqda: Saudiya Arabistoni narxlar urushini boshladi", Yevropa moliyaviy matbuoti yetakchisi Financial Times sarlavhasida "Neft halokati: Nega Saudiya Arabistoni dunyo bo‘ylab neft narxlari urushini boshladi" deb yozadi.
Saudiya Arabistoni, o‘ta jiddiylik bilan, nafaqat bozorni qulatishga, balki uni butun dunyo uchun (nafaqat ishlab chiqaruvchi mamlakatlar uchun) imkon qadar og‘riqli qilishga harakat qildi. Buning ustiga u aprel oyida o‘zining nefti har kimga birja narxidan o‘n dollar chegirma bilan sotilishini e’lon qildi. Bundan tashqari ma’lumot maydonida u ishlab chiqarishni kuniga uch million barrelgacha oshirishga tayyorligi to‘g‘risida xabarlar paydo bo‘ldi. Shunga ko‘ra, neft narxining pasayishi uchta tarkibiy qismdan iborat.
Birinchisi: koronavirusning global iqtisodiyotga ta’siri (AQSh va Yevropa Ittifoqi qo‘shilgan holda sayyoradagi bozorlar tushmoqda va vahimada), bu esa neftga bo‘lgan talabni pasaytiradi. Ikkinchisi: "OPEK bitimi"ning bekor qilinishi. Uchinchidan, Saudiya Arabistoni neftni o‘n dollarlik chegirma bilan sotishga tayyor ekanligi, ya’ni (matn yozilgan paytda) bir barrel uchun taxminan 20 dollarni tashkil etgan, qolgan ishlab chiqaruvchilar esa 30 dollardan sotayotgan bo‘lganlar va savdoning hech qanday o‘sishi bu chegirmani qoplashiga hatto hech qanday ishora ham yo‘q.
Ehtimol, Ar-Riyodda Rossiya iqtisodiyoti neft narxining pasayishi bilan qulaydi va bu Rossiyani o‘z pozitsiyasini tubdan qayta ko‘rib chiqishga majbur qiladi, degan tasavvur mavjud, ammo bu aynan xom-xayoldir. Rossiya maqsadli ravishda va ko‘p yillar davomida, ma’lum bir vaqtning o‘zida, geosiyosiy, diplomatik yoki iqtisodiy sabablarga ko‘ra (yoki bu barcha sabablarning birikmasi) neft narxining keskin pasayishiga olib kelishi mumkinligiga aniq tayyorgarlik ko‘rgan. Rossiya Moliya vazirligi ta’kidlaganidek, "muqum past narxlar saqlanib qolgan taqdirda, davlatning barcha majburiyatlarini bajarish va makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni saqlash kafolati Milliy Farovonlik Jamg‘armasida (MFJ, FNB) yetarli miqdorda likvid aktivlarning mavjud. 2020-yil 1-mart holatiga ko‘ra MFJning likvid aktivlari va neft va gaz daromadlari hisobidagi mablag‘lar 10,1 trln. rublni (150,1 mlrd. AQSh dollari) yoki YaIMga nisbatan 9,2 foizni tashkil etdi. Ko‘rsatilgan mablag‘lar 6-10 yil (dempfer mexanizmi bo‘yicha daromadlarni hisobga olgan holda) davomida 1 barrel uchun 25-30 AQSh dollari (2017 yil narxlari) bo‘lgan taqdirda neft narxi pasayishi tufayli olinmagan qolgan daromadlarni qoplashga yetarli bo‘ladi".
Aytgancha, OPEK bo‘yicha hamkorlarning bosimiga (hatto bitim butunlay buzilishi xavfi ostida) yon bosish, yaxshi natija bermagan bo‘lar edi, chunki bozorlarda koronavirus tufayli vahima paydo bo‘lgan va bu holatda bozorlar o‘zini irratsional tutishadi. Narxlarning pasayishi uzoqroq vaqtga uzaytirilishi mumkin edi balki, garchi tan olish kerakki, vaholanki Saudiyaning "quloqlarini muzlatish" harakatlari boshqa barcha holatlardagiga nisbatan yanada chuqurlashtirdi, ammo shunda ham natijada OPEK bo‘yicha hamkorlarimiz asosiy qurbon bo‘lib chiqdi.
Shu nuqtayi nazardan shuni esga olish joizki, Saudiya Arabistonida rialning dollarga nisbatan kursi qat’iy belgilangan (va bu kurs valyuta zaxiralarini kamaytirish orqali faol himoya qilinishi kerak bo‘ladi), yiliga 50 milliard dollarlik budjet taqchilligi YaIMning 6,5 foizini tashkil etadi, va bu Brent markasidagi neftning bir barreli uchun 60 dollar narxida bo‘lgan, budjetni muvozanatlash bahosi esa (2019 yil oktabr oyida Al Rajhi Capital tomonidan baholangan) bir barrel uchun 71 dollar miqdorida baholangan. Bunday sharoitda Saudiya valyuta zaxiralari (taxminan 501 milliard dollar - 2020-yil yanvar oyi ma’lumotlari) juda qisqa vaqtga yetadi, ayniqsa Saudiya sharoitida (2018 yil uchun Forbes bahosi) Saudiya budjeti neft daromadlarining 87 foizini tashkil etgan sharoitda. Ushbu fonda Rossiya moliyaviy barqarorlik namunasiga o‘xshaydi: defitsitsiz budjet (narxlarning keskin pasayishi bilan ma’lum bir taqchillik paydo bo‘lishi aniq, ammo boshlang‘ich nuqtasi ancha yaxshi), o‘zgaruvchan kurs, budjet daromadlarida neft va gaz daromadlarining ulushi (Rossiya moliya vazirligining 2019-yildagi ma’lumotlari) - 40,8 foiz.
Rossiya, avvalambor OPEKga a’zo davlatlar va Amerikaning slanes kompaniyalari iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatadigan ushbu beqaror davrni kutish uchun barcha imkoniyatlarga ega. Va bundan tashqari, rivojlangan mamlakatlarda, jumladan AQSh va Yevropa Ittifoqida deflyatsion shok deb ataladigan zarba beradi. Bu paradoksal tuyulishi mumkin, ammo neftning juda past narxi hatto "kollektiv G‘arb" uchun ham jiddiy og‘riqlarni keltirib chiqaradi va buni tarixiy misollar va so‘nggi yangiliklar tasdiqlaydi. Masalan, Amerikaning CNBC telekanali Fransiyaning Iqtisodiyot va moliya vaziri Bruno Le Merning so‘zlariga iqtibos keltirgan holda, Fransiya radiosi France Inter orqali jonli efirda: "Men Saudiya Arabistonining G20 eng boy mamlakatlarining (guruhi – tahr.)yetakchisi sifatida bozorlarni larzaga keltirmaslik uchun neft narxi bo‘yicha kelishishini hohlayman". "Uzoq muddatli istiqbolda, agar neft narxi juda pastga tushib ketsa, bu bozorlarni tashvishga soladi va kompaniyalarimiz va iqtisodiyotimizni moliyalashtirishga ta’sir qiladi", - deya qo‘shimcha qildi u.
Bloomberg agentligining energetika bo‘yicha mutaxassisi Xavyer Blass bir tarihiy voqeani esga soldi, bunda bo‘lajak prezident Bush kattaning 1986-yilda Saudiya Arabistoniga neft bozorida o‘zboshimcha chiqishlarini to‘xtatishni talab qilgani borgan va "Qo‘shma Shtatlar agar Texasga tahdid qilmasa arzon neftga qarshiligi yo‘q" degan iddaoni keltiradi. Mavjud vaziyat AQSh yalpi ichki mahsulotining qariyb yetti foizi va mehnat bozorining muhim qismi uchun javob beradigan AQShning butun neft va gaz sektoriga bevosita tahdiddir.
Barcha manfaatdor tomonlar vaziyatdan ko‘proq yoki kamroq maqbul yo‘lni izlashadi va, ehtimol, bu yechim ertami-kechmi topiladi va qandaydir murosaga olib keladi deyishga barcha asoslar bor. Ehtimol, OPEK+ texnik qo‘mitasining navbatdagi yig‘ilishi (yig‘ilishning kutilgan sanasi 18-mart kuni G‘arb ommaviy axborot vositalarida paydo bo‘ldi) vaziyatni yaxshilash uchun imkoniyatlarni qidirish va aniqlash uchun yaxshi imkoniyat bo‘ladi. Biroq, Rossiya moliyaviy bozorlardagi notinch davrni boshdan kechirishga qodir, hatto uzoq davom etsa ham.
