Olimpiya shaharchasi: baland devor ortidagi jannat
Moskvaning janubiy-g‘arbiy qismida sportchilar uchun maxsus shaharcha qurish to‘g‘risida qaror 1974-yilda, Xalqaro Olimpiya qo‘mitasi SSSRga o‘yinlarni o‘tkazish huquqini berganida qabul qilindi. Moskvadagi mavjud mehmonxonalar sportchilar va sayyohlar oqimiga bardosh bermasligi aniq edi. Hatto o‘ndan ortiq mehmonxonalar va mehmonxona majmualarini qurish to‘g‘risidagi qaror ham vaziyatni yengillatmadi. Olimpiya shaharchasining qurilishi 1977-yilda boshlandi.
Dastlab, bo‘lajak sport shaharchasi uchun bir nechta loyihalar ko‘rib chiqildi. Ulardan biriga ko‘ra, Moskva mehmonlari uchun uylar yumaloq shaklda bo‘lishi kerak edi. Shuningdek, Olimpiya shaharchasini joylashtirish SSSR poytaxtining sharqida Izmailovo tumanida rejalashtirilgan edi. Biroq, shaharchani janubiy-g‘arbda, “Lujniki” sport majmuasiga yaqinroqda qurishga qaror qilindi. Shuningdek, binolar bilan tajriba o‘tkazmaslikka va uni standart holda qurishga qaror qilindi. Bo‘lajak Olimpiya shaharchasi o‘rnida uchta qishloq aholi punkti joylashgan edi - Troparovo, Nikulino va Nikolskoe. Ushbu qishloqlarning yog‘och uylari buzib tashlandi. Troparovoda faqatgina qishloq ibodatxonasi omon qoldi.
“Olimpiya shaharchasining o‘zi o‘sha yillar uchun odatiy kichik daha edi, - deydi tarixchi Amiram Grigorov. - Ammo ayrim istasnolar bilan. Uylar barcha jihozlari - mebellar, televizorlar, svetilniklar bilan birga foydalanishga topshirilgan. Baland sportchilar - basketbolchilar, voleybolchilar – uchun maxsus odatdagidan uzunroq krovatlar o‘rnatilgan”.
Hammasi bo‘lib qirqqa yaqin bino qurilgan. Ulardan o‘n sakkiztasi o‘sha paytlar uchun ulkan 16 qavatli turar-joy majmualari bo‘lgan. Direksiya, madaniy markaz, savdo markazi, to‘rt ming kishiga mo‘ljallangan oshxona va mashg‘ulotlar bazasi uchun alohida binolar jihozlangan. Keyinchalik Direksiya binosi konsert zaliga ega madaniy markaz - Moskva mudofaasi muzeyi bo‘lib qoldi. Oshxonaning binosi bir muncha vaqt avtomatik telefon stansiyasi bo‘ldi, keyinchalik u buzib tashlandi.
“Shuningdek, Olimpiya shaharchasida doim ishlaydigan favvora ko‘zda tutilgan edi, - deydi Amiram Grigorov. - Ammo uni tugatishga ulgishmadi va u ishga tushirilmay qolib ketdi. Hatto Olimpiadadan keyin ham. Favvora Olimpiya shaharchasining markazida joylashgan edi. Uning atrofida magazinlar, diskoteka va kafe bor edi. Bu kafega kirish pullik bo‘lib, unga kirish o‘sha paytda juda baland hisoblangan ikki rublni tashkil etgan. Biroq, unga kirishga pul to‘lagan mehmon “Voronej-2” uskunasida tayyorlangan ikki dona sut kokteylini bepul olardi.
Sovet fuqarolarining aksariyati uchun Olimpiya shaharchasiga kirish taqiqlangan edi. U devor bilan o‘ralgan, nazorat punktida esa qattiq nazorat o‘rnatilgan.
“Olimpiya shaharchasining sport axborot xizmati xodimining xotiralari saqlanib qolgan, - deydi Amiram Grigorov. - Sportchilar kelmay turib, sovet fuqarolari kamob mahsulotlarga to‘la oshxonada tushlik va kechgi ovqat qilishlari mumkin edi. Assortimentda krablar, yogurtlar, qadoqlangan sharbatlar bor edi. Bularning barchasi bir martalik idishlarda berilardi. Olimpiya shaharchasining ishchilari plastik qoshiq va pichoqlarni suvenir sifatida uylariga olib ketishardi. Ulgiganlar o‘sha paytga eng zo‘r hisoblangan stomatologlarga ko‘rinib olishgan – ular import materiallari bilan ishlagan. Magazinlarda haridlar faqat sportchilarga ruhsat etilgan”.
Olimpiya shaharchasida doim sovet estrada yulduzlari konsertlar berib turishgan. Barlar ham sovet odamlarining tasavvurini hayratga solgan. U yerda viski yoki quruq martini tatib ko‘rish mumkin edi.
“Kosmos” mehmonxonasi: sovet yuqori texnologiyalari
VDNXning asosiy kirishiga yaqin joylashgan, Mir shohko‘chasidagi hashamatli mehmonxona Olimpiadadan bir yil oldin ochilgan. Uning 1979-yil 18-iyul kungi ochilish marosimida xalqaro miqyosdagi super yulduz Djo Dassen chiqish qildi. Darhaqiqat, o‘sha yillarda SSSR uchun “Kosmos” mehmonxonasi aql bovar qilmaydigan hodisa bo‘ldi. Mehmonxona Yugoslaviya quruvchilari tomonidan fransuz loyihasiga asosan qurilgan.
“Sovet amaliyotida birinchi marta binoda uch kamerali oyna paketlari paydo bo‘ldi, - deydi arxitektura tarixchisi Anna Bronoviskaya. – Butun fasad bo‘yicha sensorlar tizimi bino qismlari va xonalardagi haroratni boshqargan. Undan tashqari mehmonxonada toza choyshablarni yetkazib beruvchi simli tizim ishlagan, birinchi bor kalitlar o‘rniga kartalar paydo bo‘ldi. Darvoqe, ushbu kartalar yordamida mehmonxona ichida to‘lovlarni amalga oshirsa bo‘lar edi. Sovet Ittifoqida birinchi bouling ham shu yerda ishlagan”.
Bino yarim doira shakliga ega bo‘lishi bejiz emas, xalq orasida u “yarim stakan” deb nomlangan. Dastlabki rejaga ko‘ra, mehmonxona VDNXning yarim doira shaklidagi kirish qismini aks ettirishi kerak edi.
“Biroq, mehmonxonani ko‘rgazma qarshisiga qurishning iloji bo‘lmadi, - deydi Anna Bronoviskaya. – Janub tomondan bu maydon 1935-yil Bosh rejasiga asosan qurilgan Kosmonavtlar ko‘chasiga tiralgan. Kosmosni esa “Mir” shohko‘chasiga zichlashtirish rejasidan voz kechildi. Shuning uchun bino yonboshga jildirildi, bu bilan ortidan simmetriya chizig‘ini ham tortib ketdi.
Izmaylovo: boy tarixga ega gigant
1980 yilda, Olimpiada uchun mahsus, dunyodagi eng yirik mehmonxona majmualaridan biri “Izmailovo” ochildi. Qurilish yetti yil davom etdi. Mehmonxona majmuasining sig‘imi besh ming xonani tashkil etadi.
“Mehmonxona o‘sha paytlar uchun hashamatli bo‘lgan. Bu juda jiddiy funksionalizmdir. Tan olish kerakki, “Izmaylovo” mehmonxonalari o‘zining yuqori sig‘imliligi bilan juda katta katta yordam berdi. Olimpiada paytida u yerda butun boshli delegatsiyalar joylashgan”, - deydi Amiram Grigorov.
90-yillarda deyarli butun mehmonxona majmuasi Cherkizovskiy bozoriga xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullandi. Xonalar omborlar o‘rniga ishlatildi. Vaziyat savdo do‘konlari yopilgandan keyin o‘zgardi. Endi “Izmailovo” mehmonxona majmuasi binolari turli mulk egalariga tegishli. Ularning barchasi mehmonxona sifatida ishlashni qaytadan boshladilar.
Markaziy sayyoh uyi: ayyor osmono‘par bino
Olimpiada-80 uchun Olimpiya shaharchasi yaqinida Moskvadagi eng baland mehmonxona - Markaziy sayyoh uyi barpo etildi. Leninskiy shohko‘chasining janubiy-g‘arbiy chekkasida, balandligi 138 metr, 35 qavatli osmono‘par qurildi.
“Mehmonxona nafaqat qavatlari bo‘yicha eng katta bo‘lgan, - deydi arxitektura tarixchisi Anna Bronoviskaya, - Uning stilobati (yerto‘la qismi - tahr.) ham Moskvadagi eng uzun bo‘lib 128 metrni tashkil etadi. Stilobat shohko‘chaga parralel tushgan, lekin mehmonxona minorasi 45 daraja burchakka burilgan”.
Tarixchining so‘zlariga ko‘ra, bu tashqi effekt uchun emas, balki amaliy sabablarga ko‘ra qilingan. Minora derazalari “shimol-janub” o‘qiga yo‘naltirilgan, bu mehmonlarni ertalab yoki kechqurun derazadan qizdirgan quyoshdan xoli qilgan.
“Binoning tepasidan tomosha qiladigan hech narsa bo‘lmagan, - deb tan oladi Bronoviskaya. – Aynan Troparovo Eldar Razanovning “Taqdir hazili yoki qushday yengil bo‘ling” filmida zerikarli, odatiy qurilish namunasi sifatida ko‘rsatilishi bejiz emas. Ammo balandikda baribir nafas bo‘g‘ilgan. Shuning uchun arxitektorlar bunday xavfli qadamga borib, eng yuqori qavatida restoran joylashtirishdi”.
“Katta ochiq pandus mashinalarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ikkinchi qavatga, ro‘yxatdan o‘tish joyiga kirib borishga imkon bergan, - deydi Anna Bronoviskaya. - Ammo Olimpiadadan keyinla pandus yopildi va boshqa ishlamadi. Xonalar o‘ta sodda edi – misol uchun, xonalarda vannalar yo‘q edi. Ammo shunga qaramay, kinoteatr, konsert va sport zali, kafe, barlar, restoranlar, kutubxona, basseyn o‘rnatilgan edi”.
2009 yilda Markaziy Sayyoh Uyi rekonstruksiya qilindi va hozirda juda qulay joyga aylandi, shu bilan u Sovet individualligidan xoli bo‘ldi.
Matbuot markazi: Ko‘rinmas simmetriya
XX asrning 70-yillarining oxirigacha Zubovskiy bulvaridagi “Sadovoe” aylansi zamonaviy binolar bilan qurilmagan edi. Hududa “Proviantskie skladi”ning yetarlicha katta binosi (hozirgi Moskva muzeyi) hukmronlik qilgan. Olimpiada matbuot markazining binosi juda zamonaviy (1980 yil meyorlari bo‘yicha) qurilgan. Mamlakat obro‘si ko‘p jihatdan jurnalistlar uchun qulayliklarga ham bog‘liq edi.
“Kabinetlar eng zamonaviy texnikalar bilan jihozlangan (zamonaviy yozuv mashinalari), - deydi arxitektura tarixchisi. - Jonli efir telemonitorlari, qulay konferens-zallari, ish uchun qulay joylar, kafe, restoranlar joylashtirildi. Ko‘plab moskvaliklar orzu qilgan afsonaviy valyuta bari faoliyat yuritgan. Shuningdek bu yerda Moskvadagi eng katta fotolaboratoriya joylashgan edi, pochta, telegraf, teletayp va faks ishlagan”.
Darvoqe, Zubovskiy bulvari, 4-uydagi bino “Proviantskie skladi” bilan birga yagona ansamblni tashkil qiladi, buni ko‘pchilik payqamaydi. Agar ular pastga qarab kengayadigan uch yopiq hajmni ifodalasa, unda matbuot markazi binosidan bu hajmlar huddi ichki hovlilarni tashkil etganday tashqariga chiqarilib turadi.
“Matbuot markazining o‘z merosxo‘ri bo‘lgan, - deydi Anna Bronoviskaya. - Binoga Olimpiya o‘yinlaridan so‘ng darhol Sovinformburoning huquqiy vorisi va SSSRning asosiy xalqaro jarchisi bo‘lgan “Novosti” Axborot Agentligi (APN, Agentstvo pechati "Novosti"-tahr.) ko‘chib o‘tdi. Agentlik omad kulib boqdi. 70-yillarning boshlarida uni yangi o‘zlashtirilgan chekka joylarga – Lenin shohko‘chasi va Obruchev ko‘chasi kesishmasiga ko‘chirishmoqchi edilar. Tabiiyki, bu har bir xalqaro jurnalist ishlashni orzu qilgan agentlikning obro‘siga to‘g‘ri kelmaydi”.
Hozirda bu binoda "Rossiya segodnya" Xalqaro axborot agentligi joylashgan bo‘lib, uning muhim tarkibiy qismi Sputnik agentligi hisoblanadi.
Xalqaro savdo markazi: Sovet-Amerika binosi
1980 yilda Sovinsentr binosi ochildi, hozirda u Xalqaro savdo markazi deb ataladi. U amerikaliklar bilan birgalikda qurilgan. AQShdan Vladimir Leninning o‘zi bilan shartnomalar tuzgan milliarder Armand Hammer chiqqan. Me’morlar guruhini Moskva bosh me’mori Mixail Posoxin boshqargan. Amerika tomonidan o‘z ofis va mehmonxona binolari bilan taniqli Welton Becket kompaniyasi chiqqan.
"Ushbu kompaniyaning portfelida yuqori darajadagi diqqatga sazovor joy - Florida shtatidagi Disney World mehmonxonasi bor edi, - deydi arxitektura tarixchisi Anna Bronoviskaya. – Aynan Armand Hammer bo‘lajak qurilish uchun joy tanlagan bo‘lishi ehtimoldan holi emas. Bu Krasnopresnenskaya sohilidagi temir yul hovlisi edi. Shu yerning o‘zida, daroning narigi betida, 1926-yilda Hammerning o‘zi asos solgan qalam fabrikasi joylashgan”.
Qurilish Sovet va Amerika quruvchilari tomonidan amalga oshirilgan.
“Xalqaro savdo markazining loyihasi o‘sha paytda Moskvadagi aksariyat binolardan ko‘ra yaxshiroq amalga oshirilgan, - deb ta’kidlaydi Anna Bronoviskaya. – Qimmat import materiallariga palapartish munosabatda bo‘lishga hech qanaqasiga yo‘l qo‘yilmagan. Po‘lat karkas, yong‘inga chidamli qoplama panellar, alyumin bog‘lovchilar va qoraytirilgan oynalar – bularning hammasi Moskvada birinchi bor paydo bo‘lgan.
Sovinsentr o‘sha paytda misli ko‘rilmagan hodisa bo‘ldi. Yigirma qavatli minorada xorijiy kompaniyalarning vakolatxonalari joylashgan edi. Uning yoniga 600 xonadan iborat mehmonxona, shuningdek Moskvada doimiy istiqomat qilgan chet elliklar uchun apartamentlar majmuasi qurilgan edi. Ko‘plab xorijiy ommaviy axborot vositalari vakillari Olimpiada kunlarida aynan shu majmuada joylashishgan.
