SSSRda ayollar chim xokkeyi Olimpiadadan uch yil avval paydo bo‘ldi, ammo ushbu sport turi birinchi bor namoyish etilgan bu O‘yinlarda, turnir mezbonlari medallarni egallashga muvaffaq bo‘lgan. Mamlakat asosiy jamoasidagi sportchilarning aksariyati O‘zbekistonning “Andijanka” jamoasidan bo‘lgan.
Qanday qilib O‘zbekistonlik gandbolchi-qizlar Olimpiada-80 uchun chim ustida xokkeychiga qayta tayyorlanganligi, nimaga sovet terma jamoasining asosiy raqibi - Afrikaning Zimbabve jamoasida ushbu sport musobaqalarida asosan oq tanli sportchilar bo‘lgani va ularning O‘yinlardan keyin taqdiri qanday kechgani haqida chim ustida xokkey bo‘yicha Sovet ayollar milliy terma jamoasi a’zosi Valentina Zazdravnix Sputnik-ga bergan intervyusida gapirib berdi.
“Biz boshqa sport turiga o‘tamiz” yoki dadil tajriba
Valentina Zazdravnix xokkey bilan shug‘ullanishni O‘zbekistonda, Andijonda boshladi. Aslida, uni sportga tasodif olib keldi.
“Men beshinchi sinfdan beri shug‘ullanganman, - deydi Valentina Zazdravnix. - Miriman Kim, bizning kelajakdagi Olimpiya murabbiyimiz, maktabimizda jismoniy tarbiya fanidan dars berardi va barcha qizlarni gandbol o‘ynashga undagan. Men O‘zbekiston terma jamoasiga kiritildim. 1972-yilda Kiyevda bo‘lib o‘tgan maktab o‘quvchilari Spartakiadasida qatnashdim, keyin gandbol bo‘yicha SSSR xalqlarining V Spartakiadasida, 1977-yilda KPSS viloyat qo‘mitasining ikkinchi kotibi, ingliz tilini mukammal bilgan Boris Krasnikov bitta jurnalda Olimpiada-80da chim ustida xokkeyni alohida olimpiya sport turi sifatida kiritish rejalashtirilganligini o‘qiguniga qadar. U murabbiyimizni chaqirib, taklif qildi: “Shuni qilib ko‘rin!”. Keyin murabbiy bizning oldimizga keldi-da va quyidagi xabar bilan bizni hayratga soldi: “Biz boshqa sport turiga o‘tamiz”.
Dastlab yangi jamoa xokkey bilan futbol maydonida shug‘ullandi. Na chavganimiz bo‘lmagan va na to‘pimiz. Ammo SSSR olimpiya terma jamoasiga kirish va ehtimol uning asosini tashkil etish qat’iyligi bo‘lgan.
“1977 yil avgustda murabbiyimiz kelishuvga erishib, biz Ukraina SSR Chernovsi shahriga bordik, - deb eslaydi Olimpiya medali sovrindori. - U yerda erkaklar jamoasi bor edi. Va biz erkaklarga qarshi o‘ynay boshladik. Yigitlar bizga o‘ynashni o‘rgata boshladilar. Chernovsida biz dastlabki asoslarni o‘zlashtirdik, to‘pni qanday olib borishni, chavganni qanday ushlash kerakligini o‘rgandik. Qaytib kelganimizda, Andijon mebel fabrikasi bizga chavganlarni tayyorlab berdi. Albatta, ular xalqaro standartlarga javob bermagan. Ammo biz aynan ularda mashqlarni olib bordik. Keyinchalik, O‘yinlarga yaqin biz uchun yaxshi import chavganlar, to‘plar, oyoqqa himoya qalqonlari sotib olindi”.
1979 yil mart oyida Moskvada chim ustida xokkey bo‘yicha ayollar jamoalari o‘rtasida birinchi turnir bo‘lib o‘tdi. Tarixiy, birinchi golni “Andijanka” o‘yinchisi Svetlana Rassolova kiritdi. Ushbu musobaqada O‘zbekiston SSR xokkeychilari g‘alaba qozonishdi. Keyinchalik ushbu jamoa ketma-ket ikki marta SSSR chempionligini qo‘lga kiritdi.
SSSR Olimpiya terma jamoasiga Andijonlik to‘rtta xokkeychi taklif qilindi: Alina Xam, Leyla Axmerova, Nelli Gorbatkova va Valentina Zazdravnix. Ammo jamoaning asosini Moskva va Moskva viloyati sportchilari tashkil etdi.
Perrondagi mashg‘ulotlar, posilkalar va yigitlar uchun latifalar
O‘zbekiston SSR xokkeychilari Olimpiya o‘yinlariga “Andijon – Moskva” samolyotida uchishdi - avallari bu shaharlar orasidagi havo qatnovi muntazam edi.
“Olimpiadan oldin biz tez-tez, uch kunlab poyezdda safarga chiqishimizga to‘g‘ri kelar edi”, - deb eslaydi Valentina Zazdravnix. – To‘xtab turish besh daqiqadan ko‘proq bo‘lgan har qanday bekatlarda, murabbiy bizni platformaga olib chiqardi va biz u yerda yugurar edik. Shunda biz ham achchiqlanib: “Hamma bizga ahmoqlarga o‘hshab yugurishimizga ko‘z tikib turadi!", derdik. U esa: “Yetib borguncha tayyor bo‘lasiz”, der edi.
Moskva yaqinidagi Novogorskdagi baza andijonlik xokkeychilar uchun birinchi Olimpiya maskani bo‘ldi. Valentina Mixaylovnaning so‘zlariga ko‘ra, u yerdagi muhit a’lo edi.
“Biz Moskvaga mashg‘ulot o‘tkazish uchun borardik. Qolgan vaqtimizni shu yerda, tabiatda o‘tkazganmiz. Bazamizga yumoristlar kelishardi. Ular bizga nimalarnidir gapirib berishardi va biz kulardik. To‘satdan qizlarni zaldan chiqarib yuborishdi va artist o‘zining faqat erkaklarga mo‘ljallangan latifalarini aytishni boshladi. Ular basketbolchilar bo‘lgan. Biz ular bilan do‘stlashib oldik. Biz basketbolchini ko‘rganimizda uning yoniga joylashvolardik. Ularning orasida 1972-yilda AQShga qarshi afsonaviy uchrashuvda ishtirok etgan o‘zbekistonlik Aljan Jarmuxametov ham bor edi”, - deya eslaydi xokkeychi.
O‘yinlar boshlanishidan oldin ishtirokchilar Olimpiya shaharchasiga ko‘chirildi.
“Biz baland binolardan birining 14-qavatida yashardik, - deb eslaydi sportchi. - Bizga butun qavat berildi. Bir xonada ikki kishidan yashaganmiz. Bu yerda majlis zali bor edi, unda konsertlar, filmlar qo‘yilar edi. Zerikmaganmiz. Ovqat a’lo darajada edi - ham ikra, ham har xil yong‘oqlar. Ovqatlanishimizga bizga kuniga 22 rubl hisobida talonlar berilardi. Tabiiyki, biz unchalik ovqatlanolmasmadik, yarmini sarflardik holos. Qolganiga oziq-ovqatlarni - bo‘lingan kolbasa, mandarin, teshik kulchalarni yig‘ib, ularni posilkalar bilan uyga jo‘natardik. Axir biz o‘zbekistonlik edik, Moskvada esa bu narsalar ko‘p edi. Biz tez-tez safarlarga chiqqanimiz uchun poyezdlardagi provodnik tanishlarimiz ham bor edi. Olimpiya shaharchasida nafaqat oziq-ovqat sotib olish mumkin edi. Men “Elektronika” magnitofonini sotib olgandim. U anchagina qimmat edi, lekin men men baribir sotib oldim”.
Oltin medaldan mahrum qilgan halokatli xato
Moskvada SSSR ayollar xokkey jamoasi ikki arenada – “Dinamo” va Yosh pionerlar stadionida o‘ynadi.
Ayollar xokkeyidagi oltin medallar taqdiri SSSR - Zimbabve uchrashuvida hal bo‘layotgan edi. Sovet jamoasi 0:2 hisobida yutqazayotgandi. Va endi hakam zimbabveliklar darvozasiga penalti belgiladi. Murabbiy zarbani amalga oshirishga yigirma besh yoshli Valentina Zazdravnixni yubordi.
“Biz gollar farqi bo‘yicha birinchi o‘ringa ko‘tarilishimiz mumkin edi, - deb eslaydi u. - O‘sha paytda hammasi menga bog‘liq edi. Men zarbani berdim. Va ... gol urolmadim. Va SSSR terma jamoasi oltin o‘rniga bronzaga erishdi.
Valentina Mixaylovna o‘z xatosiga bahona topolmaydi. O‘shanda ham uni hech kim ayblamagan edi. Axir bu sport. Va unda, hayotda bo‘lgani kabi, har narsa sodir bo‘ladi.
“Bu zarbani men bermasligim kerak edi, ammo ustozimiz shu qarorni qabul qildi, garchi Natella Krasnikova va Natalya Buzunovalar doim penaltilarni amalga oshirgan bo‘lsa ham”, - deb eslaydi Moskva Olimpiadasining bronza medali sovrindori. – Ustiga ustak, O‘yinlardan biroz oldin men jarohat olganman – uch yuz grammlik to‘p oyog‘imga qattiq tekkan. Bu ham ta’sir qilgan bo‘lishi mumkin edi”.
Valentina Mixaylovna shuningdek, Zimbabve chim ustida xokkey jamoasi asosan kelib chiqishi yevropalik qizlardan tashkil topganligini, ular orasida faqat bir nechta qora tanli sportchilar bo‘lganini ta’kidladi. U paytda Buyuk Britaniyaning sobiq mustamlakasida kattagina oq tanlilar jamoasi qolgan. Darvoqe, ushbu medal, Zimbabvening Moskvadagi O‘yinlarda umuman yagona medali bo‘ldi.
Xokkeychilar shu yerning o‘zida, o‘yin bo‘lib o‘tgan Yosh pionerlar stadionida taqdirlandi va deyarli darhol uylariga jo‘natildi. Xokkeychilar O‘yinlar yopilishini televizor orqali tomosha qilishdi.
G‘alaba boy berilganiga qaramay, debutantlarning natijalari muvaffaqiyatli deb baholandi. Ayniqsa, o‘zbekistonlik xokkeychilarining vatanida. Toshkentda va Andijonda ularni haqiqiy qahramonlardek kutib olishdi.
“Bizni Andijonda sharaflashdi, Toshkentda esa hukumat qabuli bo‘lib o‘tdi, unda bizni O‘zbekiston Markaziy Qo‘mitasining birinchi kotibi Sharof Rashidov shaxsan taqdirladi, - deb eslaydi sportchi. – Shuningdek, bizni televideniyega taklif qilishdi - Yangi yil “Ogonyok”ida ishtirok etish uchun. Keyin bizga rangli televizorlar taqdim qilishdi. Andijonda esa barcha sovrindorlarga avtomashinalarni navbatsiz sotib olishga ruxsat berishdi - juda kamob tovar. Avtomashina oddiy – “Jiguli” edi. Sovg‘a pulining bir qismi - 1500 rubl, 1200 rubl - chegirmasi bilan.
Chet elga tilxat orqali chiqish va oziq-ovqat do‘konida sotuvchi bo‘lib ishlash
Garchi SSSRning yosh milliy terma jamoasi “oltin”ni qozonolmagan bo‘lsa-da, ammo juda mashhur bo‘ldi: Olimpiadagacha hech kim Sovet sportchi-qizlari haqida eshitmagan, ular esa shohsupaga ko‘tarilishdi. Sportchilarni butun dunyo bo‘ylab taklif qila boshlashdi.
“1981 yilda “Mehnat” erkaklar jamoasini (u yerda Valentinaning eri o‘ynagan, xuddi shunday, xokkeychi) va men o‘ynagan “Andijanka”ni Belgiyaga taklif qilishdi. To‘satdan erim va meni mamlakatdan chiqarmay qo‘yishdi. Aniqlanishicha ikkalamizdan birimiz borishimiz mumkin ekan. Ammo kim? Biz ikkalamiz ham jamoamizning yetakchi o‘yinchilarimiz. Natijada biz qolib ketishga urinmasligimiz haqida tilxat yozishga majbur bo‘ldik”, - deya eslaydi Zazdravnix.
Huddi o‘sha yili Argentinada xalqaro turnir bo‘lib o‘tdi, unda ham SSSR terma jamoasi Moskvadagi Olimpiada natijalarini takrorladi.
Milliy birinchilikda ketma-ket ikki g‘alabadan so‘ng, Valentina Mixaylovna o‘ynovchi murabbiy maqomiga o‘tdi, keyin bir necha yil sportinternatda ishladi, “Andijanka” uchun sport zaxirasini tarbiyaladi.
Sovet Ittifoqi qulaganidan so‘ng, 1995-yilda xokkeychining oilasi Rossiyaga ko‘chib o‘tdi.
“Biz butun oilamiz bilan birga yig‘ildik – onam, dadam, opa-singillarim, akam. Jami o‘n to‘rt kishi. Va hammamiz Bransk viloyatiga borib, uch xonali kvartiraga joylashdik, - deb eslaydi sportchi. - Mening Moskvadagi dugonalarim menga: “Valya, agar o‘zinga homiy topsang, u hamma narsenga yordam beradi. Agar topmasang...” Shu tariqa yashadik”.
Bunday qiyin sharoitda Olimpiada-80 bronza medal sovrindori oziq-ovqat do‘konida oddiy sotuvchi sifatida ishlashga kirishdi.
“Men matematikani yaxshi bilardim, - deb eslaydi Valentina Mixaylovna. - Xaridorlar mening kimligimni anglamas edi. Ish beruvchilar ham. Ular shunchaki O‘zbekistondan kelib qolgan deb o‘ylashar edi. Ular hamma qatori pul to‘lashardi. Albatta, charchaganman. Har qanday ishga kirishardim - tozalovchi, bularning barchasidan dam ovolish uchun. Keyin yana sotuvchilik”.
Hozir Valentina Zazdravnix Moskvada yashaydi, uchta qiz va bir o‘g‘il nabirani tarbiyalaydi. Oila, albatta, sport bilan shug‘ullanadi: bitta qiz nabirasi badiiy gimnastika bilan, ikkinchisi suzish bilan shug‘ullanadi. Kim biladi, ehtimol ular nafaqat buvisining muvaffaqiyatini takrorlay olishadi, balki undan ham o‘tib ketishar.
