TOShKENT, 17 noya — Sputnik, Dmitriy Klyuchevskiy. Markaziy Osiyo, Afg‘oniston va qo‘shni davlatlar ushbu mintaqada sodir bo‘layotgan jarayonlar hamda terrorizm tahdidining kuchayib borayotganligi bois jahon ommasining diqqat markazida turibdi. Markaziy Osiyo davlatlarida tashqi siyosatda jonlanish va hozircha birlashishga bo‘lmasa-da, kamida o‘zaro manfaatli hamkorlikka intilish kuzatilmoqda.
10-11 noyabr kunlari Samarqandda bo‘lib o‘tgan Markaziy Osiyoda xavfsizlik va rivojlanishga bag‘ishlangan anjuman yakunlari va mintaqaning kelgusi istiqboli haqida amerikalik ekspert Stiven Frederik Starr o‘z fikrlarini bildirdi.
— Konferensiya doirasida mintaqadagi vaziyat va uning rivojlanish yo‘llari haqida turli, deyarli bir-biriga zid fikrlar yangradi. Bu Markaziy Osiyo ichidagi o‘zaro hamkorlikning kuchayishiga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydimi?
— Men buni bir-biriga zid fikrlar demagan bo‘lardim. Qaysidir vakil yoki ekspert bir muammoga e’tibor qaratdi, yana boshqasi esa boshqa muammoga. Ular vaziyatni baholashda bir-birini to‘ldiradi, aslo bir-biriga zid emas. Buning ustiga, shunday bo‘lishi tabiiy, chunki bu ekspert va jahon hamjamiyati uchun tadqiqot va muzokaralar borasidagi mutlaqo yangi mavzu.
Bir paytlar barcha geosiyosiy kuchlar uchun judayam qulay bo‘lgan va ushbu mintaqaga nisbatan ham qo‘llanilgan "bo‘lib tashla va hukmronlik qil" strategiyasi juda ommalashgandi. Ammo hozir hammasi boshqacha ekanligini ushbu mintaqadagilar yaxshi tushunishadi. Konferensiyada turli ovozlar yangragan bo‘lsa-da, ularning bari bir narsada yakdil – deyarli 3 ming yil davomida bu yer bir mintaqa bo‘lib kelgan. Ha, markazlar turlicha bo‘lgan – Samarqand, Buxoro va boshqa shaharlar, lekin mintaqa bitta bo‘lgan. Shu bois ular o‘sha qadimiy hamkorlik an’analarini izlashmoqda.
Bu yerda men integratsiya degan so‘zni ishlatmaslikni ma’qul ko‘raman, u ko‘pchilikning yodiga sobiq sovetlarni soladi. Ular (mintaqadagilar) hamkorlik va muvofiqlik haqida ko‘p gapirishmoqda – bu juda yaxshi. Ular Markaziy Osiyo deb atalmish ulkan uyning ikkinchi qavatini qurishga kirishishgandek go‘yo.
Bir narsani yana bir marta tan olib aytish kerak, ular bir-birlarini bizdan ko‘ra yaxshiroq bilishadi, buni unutmaslik darkor. Hattoki qirg‘izlar va o‘zbeklar suv borasida bahslashishganida ham – bahs o‘ta jiddiy edi – ular baribir chegaradan chiqib ketmaslik kerakligini va ertami-kechmi tomonlar kelishib olishlarini yaxshi bilishardi. Oqibatda ham shunday bo‘ldi, ular umumiy nuqtaga yetib kelishdi. Bu judayam qiziq, nozik masala…
— Konferensiyada Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining maslahatlashuv organini hamda mintaqaviy ekspert kengashini tashkil etish zarurligi haqida so‘z bordi. Ammo bugungi kunda qator xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar – ShHT, KXShT yoki MDH mavjud. Yana bir tashkilot tuzilishi ortiqchalik qilmaydimi?
— Poydevorni shunday tiklash mumkin – Markaziy Osiyoni ichkaridan yoki tashqi kuchlar orqali tashkil etish. Men anchadan buyon kuzatib kelaman, ushbu mintaqani tashqaridan boshqarishga bo‘lgan barcha urinishlar oxir-oqibat muvaffaqiyatsiz yakun topgan. Menimcha, tashqaridan aralashmay, mahalliy tashabbuslarning amalga oshishini jimgina kuzatgan ma’qul.
Buning ustiga tashqaridan kiritiladigan loyihalar nafaqat iqtisodiy, balki qanchadir miqdorda siyosiy tarkibga ham ega bo‘ladi. Bundan esa hech kim manfaat ko‘rmaydi. Asosiysi, ushbu mintaqaning mustaqilligi, o‘zligi va madaniyatini hurmat qilish darkor.
