Jurnalist nigohi: adabiyot o‘gaylanib qoldimi?

TOShKENT, 12-iyul — Sputnik. Kitobxonlik haqida so‘z ketganda, badiiy adabiyotga alohida urg‘u berish lozim bo‘ladi. Hozirda aniq bir badiiy kitoblar haqida gapirish, xususan ularni tanqid qilish rusumga kirmagan. Ommaviy axborot vositalarida kitobxonlik haqida kuyib-pishib gapiradi-ku, lekin hech kim alohida kitob haqida so‘zlamaydi.

"Ma’naviyat va ma’rifat" telekanalida "Kitobxon shou" ko‘rsatuvi bugun kitobxonlik ahvolini, to‘g‘rirog‘i kitobxonlikka munosabatni qaysidir ma’noda ko‘rsatib beradi. Ko‘rsatuv mazmun-mohiyati bo‘yicha alohida kitobni muhokama qilishga mo‘ljallangan.

Ko‘rsatuvda aksariyat jahon adabiyoti va xalq og‘zaki ijodi namunalari haqida mulohaza yuritiladi. Bular, albatta, yaxshi. Lekin millatning bugungi adabiyoti, xususan mustaqillik davri asarlari haqida deyarli gap bo‘lmaydi. Go‘yoki barcha kitoblar jahon adabiyoti yoki xalq og‘zaki ijodi bilan bog‘liqday, bugun o‘zbek adabiyoti umuman yo‘qday. Yoki mustaqillik davri adabiyoti muhokama qilishga arzimaydigan yozishmalardan iboratday. Aslida bunday ham emasdir. Shunchaki, telekanal kitobga bo‘lgan umumiy kayfiyatdan kelib chiqib ish ko‘rar va kimlarnidir, qandaydir kitoblarni reklama qilib qo‘yishdan cho‘chir.

Adabiyotga, xususan nasrga, tijoratning bir bo‘lagi sifatida qaralmoqda. Biroq nasr hali o‘zini o‘zi boqadigan darajada pul topadigan holatga yetgani yo‘q. Tijorat va reklama asri o‘zbek nasrini og‘ir ahvolga solib qo‘ydi. Hatto, ma’rifat va ma’naviyat tarqatishi lozim telekanal ham bilib-bilmay kitoblarni reklama qilib qo‘yishdan cho‘chishi bundan darak beradi.

Boshqa bir ommaviy axborot vositasi — "Tafakkur" jurnalida chop etilgan bir maqolada bugungi o‘zbek adabiyotini ikki turga bo‘lish taklif etiladi: "xos" va "avom" adabiyotiga. O‘sha taklifda mustaqillik davrida yozilib, ko‘p o‘qiladigan, ko‘p nusxada chop etiladigan kitoblarni "avom" adabiyotiga, mustaqillik davrida yozilib, hech kim o‘qimaydigan, shuning bilan birga sobiq sovet tuzumi davrida yozilgan barcha adabiyotni "xos" adabiyotga (shuning o‘ziyoq mustaqillik davri adabiyotiga munosabatni bildiradi) ajratish taklif etiladi. Xulosa chiqadiki, mustaqillik davri asarlarini o‘qiyotganlarning barchasi  avom!

"O‘zbekiston adabiyoti va san’at" gazetasi adabiyotni targ‘ib qilishga, saralashga ixtisoslashgan. Biroq, bu gazetada bugungi o‘zbek adabiyoti tahlil qilingan, aniq tanqidlar bayon etilgan maqolalar deyarli yo‘q. Albatta hamma bugungi o‘zbek adabiyotini zarpechakday bo‘sh asarlar bosib ketgani to‘g‘risida ayyuhannos soladi, lekin hech kim ularni tahlil qilib, kamchiligini ko‘rsatib bermaydi. Haqiqiy tahlil bo‘lmagach, yaxshi asarni "yaxshi", yomoni "yomon" deyilmagach, o‘quvchi nima o‘qishni qaydan bilsin? Adabiyot qanday saralansin? Tanqidchilik, adabiy jarayon bugungi adabiyotni saralashni vaqtning izmiga tashlab qo‘ygan.

Adabiyotga bunday munosabatda bo‘lish esa oxir oqibatda kitobxonlar sonini oshishiga, adabiyotning rivojlanishiga xizmat qilmaydi. Aksincha, fuqarolarning kitob o‘qishdan bezdiradi, yozuvchilarni esa «sariq matbuot» deb ataluvchi matbuotning izmida yurishga majbur etadi.

Axir jamiyatda kitob o‘qiganlarni "avom", deb o‘tirishsa, bu kimga ham yoqadi deysiz?

Badiiy asar jamoaviy san’at emas, uni individual shaxslar yaratadi. Yakka shaxslar haqida gapirishdan qochiladigan joyda, yakka insonlar gapirilmaydigan davrlarda adabiyot inqirozga yuz tutadi. Adabiyotning inqirozi esa millatning inqiroziga olib keladi.