TOShKENT, 5 avg — Sputnik. Butun dunyo Tokiodagi Olimpiya o‘yinlarini kuzayotgan bir paytda, Tinch okeanining narigi tomonida mamlakatimiz atrofdagi olam uchun kutilmaganda shohsupaning ikkinchi pog‘onasiga ko‘tarildi. Xalqaro energetika agentligining (IEA) AQSh davlat geologiya xizmatiga (USGS) tayangan holda xabar berishicha, joriy yil may oyi yakunlariga ko‘ra Rossiya Meksikani ortda qoldirib, faqat Kanadadan keyin Amerikaga ikkinchi asosiy neft yetkazib beruvchi bo‘lgan.
Chop qilingan ma’lumotlar hisobot davridagi xaridlar hajmi birdagiga o‘n foizga o‘sgan va sutkasiga 840 ming barrelga yetgan. Asosiy yetkazib beruvchi Kanadadan sezilarli ortda qolayotganimiz to‘g‘ri. U yerdan AQShga har sutka deyarli to‘rt million barrel kelib tushmoqda. Diqqatga sazovor fakt: Rossiya o‘zining neft mahsulotlaridagi kumush medali bilan nafaqat Amerikaning yana bir qo‘shnisi – Meksikanini ortda qoldirdi: may oyida amerikaliklar tomonidan xarid qilingan rus nefti hajmi hatto Saudiya Arabistoni yetkazib beruvchi tankerlaridan ham oshdi.
Bo‘layotgan voqealarni to‘liqroq anglash uchun kichik bilan aniqlik kiritmoq darkor. Rossiya Shtatlarga shunchaki quyi xomashoni jo‘natmaydi, hisobotlarda import qilinayotgan tovarlar crude and fuel oils deb ko‘rsatilgan va bu xom neft va yonishdan hosil bo‘lgan mazutni anglatadi.
Asosiy xaridorlar ham ma’lum. Xaridlarning asosiy hissasi Amerikaning “Valero” neft kompaniyasiga to‘g‘ri kelgan (shtab kvartirasi San-Antonioda). U sakkiz yarim million barreldan ziyod xomashoni kiritgan. Xomashyo o‘z navbatida Texas, Luiziana va Kaliforniyadagi neftni qayta ishlash korxonalariga jo‘natilgan.
Shuningdek, xaridorlar ro‘yxatida transmilliy gigant ExxonMobile va Chevron ham bor. Birinchisi uch yarim million, ikkinchisi uch million barrel xarid qilgan.
Qo‘shma Shtatlar ko‘ng o‘ngimizda o‘zining tashqi siyosati hosilii o‘rmoqda. 2015-yil martida Barak Obama Venesuelani “AQSh milliy xavfsizligiga xavf” deb atagandi, uni o‘rnini egallagan Tramp esa 2018-20219 yillar davomida Karakasga qarshi bir qator cheklov choralarini kiritdi. Jumladan, venesuela oltini bilan operatsiyalar va PDVSAdavlat neft kompaniyasi bilan hamkorlikni taqiqlardi.
Karakas katta yo‘qotishlar qilib, o‘z importini Xitoyga yo‘naltirdi, sutkasiga yo‘qolgan 500 ming barrel Venesuela nefti AQSh janubidagi neftni qayta ishlashda inqirozni keltirib chiqardi. O‘shanda neft narxlari bir necha oyda besh yillik rekordni o‘rnatdi, lekin xomashyo tanqisligi muammosi baribir hal qilinmadi.
2018 yil yozida Trapm boshqargan Amerika Eron bilan yadro bitimidan chiqdi va eronliklarning neft sektoriga sanksiya qo‘lladi ham. Eronning neft eksporti quladi – sutkasiga bir yarim milliondan besh yuz ming barrelgacha. Vashington o‘zining siyosiy g‘alabasini nishonladi, AQSh janubida esa neft kompaniyalari tom ma’noda yagona bo‘lgan har bir neft trankeri uchun kurashdi – Rossiya va Saudiya Arabistoniniki.
Hamma gap shundaki, Rossiya, Venesuela va Eron nefti bitta umumiy xususiyatga ega. Har uchala mamlakat yuqori oltingurgurt bo‘lgan og‘ir neft ataluvchi neftni qazib oladi.
Jo Bayden jamoasining soxta kiberhujumga va Germaniyaga gaz quviri qurishdagi qat’iyligiga ko‘z yumib, Rossiyadan ommaviy tarzda birlamchi va ikkilamchi xomashyo xarid qilishga ruxsat berishdan boshqa iloji ham yo‘q.
Rossiya yonishdan hosil bo‘lgan mazuti importi aholida muhokamaga loyiq. Mazutning asosiiy iste’molchilaridan biri – dengiz savdo floti, ammo 2009-yilda Rossiya Dengizni himoya qilish xalqaro konvensiyasiga qo‘shildi. Rossiya konvensiyani imzolagan boshqa mamlakatlar kabi mazutda ishlaydigan kemalar sonini qisqartirish, asta-keyinlik bilan ekologik yoqilg‘i turiga o‘tish majburiyatini oldi. Ulardan biri suyultirilgan tabiiy gaz. Albatta, o‘tish jarayoni tez emas va bir necha o‘n yilga cho‘ziladi, lekin Rossiya mazutining savdosi juda qiyin bo‘ldi.
Yangi qat’iylashtirilgan qoidalarga ko‘ra yoqilg‘i bunkeri kam darajadagi ehtimoliy zararli qorishmalarga ega bo‘lishi shart. Ulardan faqat qo‘shimcha qayta ishlash va tozalash yo‘li bilan xalos bo‘lish mumkin. Rossiyada bunga o‘xshash sanoat qurilmalari unchalik ko‘p emas, ular qimmat. Va mamlakat neftni qayta ishlash zavodlarini qayta jihozlash jarayoni tez ketmayapti.
Lekin dunyo xaritasining boshqa tomonida uning korxonalari uchun xomashyo juda zarur bo‘lgan Qo‘shma Shtatlar bor. Shunchalik kerakki, ular bu uchun o‘jar ruslarga nafaqat to‘lash, balki bilvosita Rossiya neftni qayta ishlash sohasini texnik yangilashni moliyalashtirishga ham tayyorlar.