TOShKENT, 13 mar - Sputnik. "Buxarskiy vestnik" o‘z hayotida juda ko‘p voqealarni boshdan kechirdi: ko‘tarilishlar, pasayishlar, davrlar va davlat rahbarlari o‘zgardi, mamlakatning o‘zi ham butunlay boshqa bo‘ldi. Siyosiy vaziyatga muvofiq gazetaning nomi ham bir necha bor o‘zgardi. Shunga qaramay, u mintaqaning so‘nggi tarixining doimiy xronikasini olib bormoqda va ba’zan esa odamlarning qalbini birlashtiradi ...
27 iyun - Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kunida mamlakatning eng ko‘hna gazetalaridan biri o‘zining 100-yilligini nishonlaydi. Buxoro "Izvestiya"sining birinchi soni 1920-yil yanvarda chiqdi. Keyinchalik nashr o‘z nomini bir necha bor o‘zgartiradi, bu "Azad Buxara", "Krasnaya Buxara", "Sovetskaya Buxara", "Buxarskie izvestiya" va nihoyat - "Buxarskiy vestnik". Uning amaldagi ta’sischilari - xalq deputatlari Buxoro viloyati Kengashi va viloyat hokimligi hisoblanadi.
Sharqning ruscha ohangi
Uzoq yillar davomida "Buxarskiy vestnik"i viloyatda rus tilida nashr etiladigan yagona gazeta bo‘lib qoldi. Uning sahifalarida rus diasporasining hayoti va rus madaniyatini targ‘ib qilish doimiy mavzular orasida. Bosh muharrir o‘rinbosari Svetlana Ahmedovaning Sputnik-ga aytishicha, bu asosan viloyat Rossiya madaniy markazi tadbirlarini yoritish orqali amalga oshiriladi. Bundan tashqari, mahalliy rus tili va adabiyoti o‘qituvchilari bilan yaqin hamkorlik olib borilmoqda.
"Xususan, biz ushbu tilni o‘qitish metodikasi bo‘yicha o‘z fikrlarini bayon qiladigan maqolalarini nashr etamiz. Biz rus klassiklari haqida unutmaymiz. Yaqinda Buxoroda Vladimir Visoskiy va Aleksandr Griboyedovlarni xotira kechalarani o‘tkazdik. Shuningdek, Tatar-Boshqird madaniy markazining voqealarini ham kuzatib boramiz", - deydi Ahmedova.
Biroq, uning ta’kidlashicha, gazeta, avvalambor, mintaqa hayotining yilnomasidir, uni boshqa biron bir ommaviy axborot vositalari olib bormaydi. Va aynan shunda uning tarixiy ahamiyati, ayniqsa rus tilida so‘zlashuvchi aholi turli sabablarga ko‘ra o‘z ona yurtlarini tark etishlari fonida.
"Gazetaning o‘ziga xos qiyofasi, mavzusi, mafkuraviy yo‘nalishi va o‘ziga xos dunyosi bor. Bizning vazifamiz - uni bizdan keyin keladiganlar uchun saqlab qolish. Yubileyga bag‘ishlab biz nashriyot tarixi va albatta shu davr ichida nashr sahifalarida nimalar yozilganiga oid materiallar tayyorlamoqdamiz", - deydi bosh muharrir o‘rinbosari.
Baland poshnada dalalar bo‘ylab ...
Svetlana Ahmedova deyarli butun hayotini "Buxarskiy vestnik"da ishlashga bag‘ishladi, Buxoro pedagogika institutini (hozirgi Buxoro davlat universiteti) tamomlagach gazetaga ishga kirdi. Ammo u o‘sha paytdagi "Sovetskaya Buxara" bilan ishlashni yanada ertaroq - institutning ikkinchi kursidan boshlagan, u yerda "Yosh filolog" devoriy gazetasi muharririning o‘rinbosari bo‘lgan. Birinchi lavozimi o‘zida bashoratni mujassam etgandi.
"Devoriy gazetaning muharriri Akram Murtazayev bo‘lgan. U ham o‘z hayotini jurnalistika bilan bog‘lagan,"Komsomolskaya pravda"da ishladi va "Pravda"ning o‘z muxbiri bo‘lib ishladi. Hozirgacha u nafaqaga chiqqan bo‘lsa ham,"Moskovskiy komsomoles" bilan ishlaydi. "Sovetskaya Buxara"dan bir yosh jurnalist bizning kafedramizga kelib, gazeta uchun rus klassiklarining yubileylariga va biron bir bayramga bag‘ishlangan maqolalar yozishimizni so‘radi. Shunday qilib, mening hayotim gazetaga butun umrga bog‘lanib qoldi", - deya eslaydi Ahmedova.
Uning mehnat daftarchasida ish joyi to‘g‘risida faqat bitta yozuv mavjud - faqat lavozimlar o‘zgartirilgan: avval korrektor, keyin madaniyat bo‘limining muxbiri. Ko‘p o‘tmay u qishloq xo‘jaligi, keyin agrosanoat kompleksi bo‘limlarini boshqargan.
Yevropacha ko‘rinishidagi yosh, nozik bir qizning mehnat vazifalariga qishloqlarga xizmat safarlari kirgan. Avvaliga bu nafaqat mahalliy aholini, balki viloyat rahbariyatini ham hayratda qoldirgan. Boshqacha bo‘lishi ham mumkin emas edi: moda soch turmagi bo‘lgan va hatto baland poshnali qiz dala bo‘ylab yuripti, ipak qurti yetishtirishi, chorvachilikda naslchilik ishlari va qishloq xo‘jaligi texnikalarini ta’mirlash bilan qiziqmoqda...
"Men viloyat partiya komitetining birinchi kotiblar (hozirgi hokimlar)ning ko‘pi bilan ishladim. Ularning har biri menga qishloq aholisi kiyadigan brezent etiklarni taklif qilishgan. Men ularni qat’iyan rad etardim, chunki jurnalist ayol har doim hurmatli ko‘rinishi kerak deb o‘ylagandim. Bu fikrim shu kungacha o‘zgarmagan”, - deya tan oladi Ahmedova.
Uning eri, "Buxarskiy vestnik" fotomuxbiri Sergey Poletayev ham yosh jurnalistning jozibadorligiga bardosh bera olmadi. Ular 40-yildan beri birga. Ish ularni yaqinlashtirdi. Qo‘shma xizmat safarlari ta’sir ko‘rsatdi, natijada qiziqarli, ba’zan esa keskin reportajlar, muammoli maqolalar, intervyular paydo bo‘ldi.
"U tahririyatga 1975-yilda keldi va 5-yildan so‘ng ushbu ijodiy hamkorlik oilaviy ittifoqqa aylandi. O‘shandan beri biz ijodni oila bilan birlashtirmoqdamiz. Bu jurnalist ayol uchun juda yaxshi, chunki amaliyot shuni ko‘rsatadiki, u paytlari ko‘plab ayollar turmush o‘rtoqlarining xizmat safarlari, tungi smenalar, erkaklar bilan suhbatlarni tushunmmasligi tufayli tark etishga majbur bo‘lishgan. Bizning ittifoq muvaffaqiyatli bo‘ldi", - dedi u g‘urur bilan.
Bugungi kunga kelib, ushbu er-xotinning ushbu gazetada qo‘shma staji deyarli 90-yilni tashkil etadi. Aslida ularning o‘zlari Buxoro viloyati tarixining so‘nggi 45-yillik tarixchilaridir. Va ba’zi nuqtalarda bu tarixning amalga oshiruvchilari.
So‘zning kuchi va vayron bo‘lgan shahar
O‘sha qat’iy tahririyat siyosati va senzuraning og‘ir kunlarida ham nashrlar jamiyatning dolzarb va o‘tkir muammolarini hal qilgan. Shunday qilib, Axmedova tomonidan Sovet Ittifoqi davrida tashkil etilgan axborot kampaniyasi, uning fikricha, Orol halokatiga teng keladigan haqiqiy tabiyat inqirozning oldini olishga imkon berdi.
O‘zbekiston SSR rahbariyati Qorovulbozor cho‘lida chorvachilik uchun vitamin konsentrati ishlab chiqaradigan zavod qurishni rejalashtirgan. Gazeta vahima solishni boshladi, chunki bu juda katta miqdordagi suvni talab qiladigan juda kanserogen ishlab chiqarish. Bundan tashqari, shamol Buxoro tomon esadi.
"O‘sha paytda biz Leningradlik ekologlar bilan bog‘landik va Chernaya Rechkada huddi shunday zavod mavjud bo‘lganini bildik, ular undan katta qiyinchilik bilan qutulishdi. Meni o‘zimizning mutaxassislarimiz, ekologlar, oddiy odamlar va mehnat faxriylari qo‘llab-quvvatladilar. Biz o‘z fikrimizni nafaqat viloyat rahbariyati oldida himoya qila oldik, balki o‘sha paytdagi qudratli Vazirlar Mahkamasini ham ishontirishga muvaffaq bo‘ldik", - deya eslaydi "Buxarskiy vestnik" bosh muxarriri muovini.
U bu yerda xavfli korxona hech qachon qurilmaydigan bo‘lishidan xursand va shu orqali odamlar hayotini saqlab qolishga muvaffaq bo‘lindi. Keyinchalik bu yerda Buxoro neftni qayta ishlash zavodi qurildi, u mahalliy neft-gaz sanoatining yetakchisi va yuzlab odamlar ishlaydigan shaharni tashkil etuvchi korxona bo‘ldi.
Afsuski, yana bir tabiiy ofatning oldini olish imkoni bo‘lmadi: 1976-yil bahorida Gazli shahrida bir qator halokatli zilzilalar yuz berdi. Episentrdagi tebranishlar kuchi 10 ballga yetdi. Falokat qishloqdan faqat xarobalarni qoldirdi. Sergey Poletayev ofat oqibatlarini yoritish uchun safar qilganlardan biri edi.
"Ko‘zimiz oldida dahshatli manzara paydo bo‘ldi. Vayron bo‘lgan uylar, episentrga yaqin yerdagi yoriqlar esimda. Moskvadan seysmologlar kelib, kelajakda yer silkinishini bashorat qilish uchun asbob-uskunalar o‘rnatdilar va o‘lchovlar qildilar. Men olimlarni, vayronalarni tekkislanishini va qurilish boshlanishini suratga oldim. Shahar 90% vayron bo‘lganligiga qaramay, u tezda tiklandi. Odamlar bu ishlarni qaxramonlarcha boshidan kechirdi",- deb eslaydi Sergey Poletayev.
Rashidov bilan uchrashuvlar va Karimovdan ruchkalar
Ammo gazetada ko‘pincha global loyihalar va ulkan qurilish loyihalari yoritilgan: Amu-Buxoro kanali, Navoiy kanali (u payt hozirgi Navoiy viloyati Buxoroning bir qismi edi), Hamza-2 nasos stansiyasi, Qorovulbozor cho‘li, O‘rtacho‘l massivining rivojlanishi...
"Respublikaning birinchi kotibi Sharaf Rashidov nasos stansiyasining ochilish marosimiga shaxsan tashrif buyurdi. Unda men uni birinchi marta ko‘rdim. Keyin u Navoiy irrigatsiya kanalini va Buxorodagi ippodromni ham ochdi. Bir safar u KPSS Markaziy Qo‘mitasi kotibi Yakov Rabov bilan birga kelganini eslayman. Mahalliy aholi ularni qurshab olib, mintaqada hayot qandayligi haqida gaplashishgan. O‘shanda hech qanday odamni cheklashlari bo‘lmagan. Har kim mamlakat rahbariyatiga murojaat qilishi mumkin edi", - deb eslaydi "Buxarskiy vestnik" fotomuhbiri.
Shu kabi erkinliklar mustaqillikning dastlabki yillarida ham bo‘lgan. Poletayev 1992-yilda Islom Karimovning o‘zi eski shaharning markazidagi Labi-xovuzdagi choyxonada buxoroliklar bilan muloqot qilganini aytib berdi. U shahar aholisini nima tashvishga solayotganini so‘rardi. Oqsoqollar: "Urush bo‘lmasa bo‘ldi", deb javob berishardi.
"Xozirda marhum Ilhom Safarov o‘sha yillari O‘zA muxbiri bo‘lib ishlagan. Birgalikda biz Karimov bilan uchrashuvga borardik. Bir safar, savollardan keyin Safarov kutilmaganda prezidentdan avtoruchkasini so‘radi. U rad etmadi. Bir necha yil o‘tgach, davlat rahbari Pokistonning o‘sha paytdagi bosh vaziri Benazira Bxutto bilan Buxoroga tashrif buyurdi. Safarov bilan biz Moxi-Xosa muzeyi (Buxoro amirining yozgi qarorgohi) hovlisida turgan edik. Karimov yolg‘iz o‘zi chiqib, oldimizga keldi. "Ruchkalarim qani?",- deb so‘radi. Safarov pidjagini ochib javob berdi: "Men hammasini yuragim oldida saqlayman". Shu cho‘ntagiga to‘rtta ruchka solingan edi. O‘sha kuni u prezidentdan keyingi - beshinchisini ham ilib qo‘ydi", -deb eslaydi Poletayev.
Davomi bormi...?
Har qanday qiyinchiliklarga qaramay, Buxoro gazetasi juda mashhur bo‘lgan. Urush yillarida ham u haftasiga besh marta 11 ming nusxada nashr etilib, aholiga frontga qancha non, mina, snaradlar, jun paypoqlar, trikotaj buyumlar yuborilganligi to‘g‘risida doimiy ravishda ma’lumot berib turardi. Odamlar o‘zidagi oltin buyumlarini yechib, to‘plangan va ba’zida oxirgi pullarini tank va etiklar bilan frontga yordam berish maqsadida berib yuborishgani haqida . O‘zbek oilalari yuzlab yetimlarni uylariga olib ketishgani, ular bilan so‘nggi nonni yoki bir hovuch o‘rik ulashishgani hakida.
Keyinchalik, albatta, mavzu o‘zgara boshladi. Tinchlik davri o‘zining ustuvorliklarini belgilagan. Sergey Poletayevning ta’kidlashicha, gazeta sahifalarida chiqish har bir kishi uchun sharaf bo‘lgan, bunga erishish kerak edi. Endi, deydi u, vaqtlar boshqacha va jurnalistlar kelganidan juda kam odam mamnun.
Gazetaning o‘zi ham yaxshi davrni boshidan kechirmayapti. 2020-yil fevral holatiga uning tiraji 1688 ta kulgili nusxani tashkil etadi va haftada atigi ikki marta - chorshanba va shanba kunlari chiqadi. Vaziyatlar xodimlarni bir nechta mutaxassislarning vazifalarini bajarishga majbur qiladi. Masalan, Svetlana Axmedova muharrir o‘rinbosari vazifasidan tashqari, muxbir, shuningdek tuzatuvchi va ma’sul kotib va hatto o‘qib chiquvchining vazifasini bajaradi.
"2018 yilda biz o‘zbek tilida nashr etiladigan "Buxoronoma" gazetasi bilan birlashdik. Bizning ta’sischilarimiz bir va ko‘p yillar davomida bosh muharrir ham bir bo‘lgan. Shtatlar qisqardi va bugungi kunda bizda atigi besh kishi qoldi. Dastlab, ikkala nashrning ham joriy hisoblarimizni birlashtirish bilan, moliyaviy ahvol ham yaxshilanishni boshladi. Bizda ko‘p yillar davomida ko‘tarilmagan maoshlar ko‘tarildi, moddiy muammolar "Buxoronoma"ning ko‘p sonli tiraji tufayli hal qilindi. Biroq, endi o‘tmishga qaytayotganga o‘xshaymiz ", dedi Ahmedova afsus bilan.
Uning fikricha, nashrda muassislar tomonidan yetarlicha e’tibor va mulohazalar bo‘lmayapti.
"O‘tgan chorak asr davomida men "Buxoronoma" yoki "Buxarskiy vestnik" dan olingan maqola viloyat kengashining yig‘ilishida muhokama qilinganini eslay olmayman. Biz obuna zarur bo‘lganida yordam so‘rab murojaat qila boshlaymiz, ammo agar bizning ta’sischilarimiz bir necha marta yig‘ilishda biz ko‘taradigan juda muhim masalalar yoritilganda gazetani ko‘proq hurmat qilishar edi, uning obro‘sini ko‘tarilardi va tegishli choralarni ko‘rilardi. Ish haqi ham, yosh kadrlar ham yaxshilanardi", - dedi bosh muharrir o‘rinbosari.
Biroq, Svetlana Ahmedovaning fikricha, tarix charhpalak kabi rivojlanadi, ya’ni ertami-kechmi ular gazetaga yetarlicha e’tibor berishadi va kerakli yordam berishadi.
Va tahririyat gazetaning 100-yilligini munosib ravishda nishonlashga tayyorgarlik ko‘rmoqda, o‘z ishi va o‘quvchilariga sodiq qolib viloyatning yilnomalarini yozishda davom etmoqda.