213 ta yog‘och ustuni: Xivaning noyob me’moriy durdonasi Juma masjidi qanday qurilgan?
213 ta yog‘och ustuni: Xivaning noyob me’moriy durdonasi Juma masjidi qanday qurilgan?
Sputnik O‘zbekiston
Xivada joylashgan Juma masjidi nafaqat o‘zining qadimiy tarixi, balki noan’anaviy me’moriy yechimlari bilan ham diqqatga sazovor. Ushbu maqolada masjid tarixi va... 18.05.2025, Sputnik O‘zbekiston
TOShKENT, 18-may — Sputnik, Bahrom Hatamov. Musulmon shaharlarida ko‘pincha shaharning obro‘-e’tibori undagi juma masjidi — bosh masjidning mavjudligi bilan o‘lchangan. Shahar hokimlari masjidlarni me’moriy va badiiy jihatdan barchaga namunali qilib qurishga harakat qilgan. Bu orqali ular boshqa shaharlardan ustun ekanini ko‘rsatishga intilishgan.Xivaning yuragida joylashgan Juma masjidi ayni shunday ibratli namunalardan biri hisoblanadi. U o‘zining noan’anaviy va hatto arxaik (qadimiy) me’moriy yechimi bilan ajralib turadi. Bu masjidda ming yillik tarixning ezgu izlari saqlangan.Portalsiz, gumbazsiz, ammo hayratomuzJuma masjidi me’moriy jihatdan o‘ziga xos. Unda na portal, na gumbaz, na galereya va na an’anaviy ichki hovli mavjud. Masjidga uch tomondan kiraverish bor. Kirish qismidagi bronza bezakli, katta hoynahoy yog‘och eshiklar ziyoratchilarning e’tiborini darhol o‘ziga tortadi.Ichkariga kirilsa, binodan noodatiy shaklda — to‘g‘ri to‘rtburchak emas, balki trapetsiyasimon yoki bir tomoni qisqartirilgan shaklda ekani ko‘riladi. Masjidning butun maydoni bo‘ylab 213 ta o‘yma bezakli yog‘och ustun joylashgan. Shu sababli masjid ko‘pincha “Markaziy Osiyoning Kordobasi” deb ataladi.Ustunlardagi tarixMasjiddagi eng qadimiy ustunlar III–X asrlarda Xorazm poytaxti bo‘lgan Kat shahridan olib kelingani taxmin qilinadi. To‘rtta ustunda arabcha nasx xatidan foydalanilgan yozuvlar mavjud bo‘lib, ular Ichan-Qal’a hududidagi Bog‘bonli masjidi ustunlariga o‘xshaydi.Ustunlar XIV, XVI va XVIII asrlarda turli hunarmandlar tomonidan qo‘lda ishlangan. Ular o‘zaro o‘xshamaydi, har biri o‘ziga xos naqsh va shaklga ega. 21 ta ustunda arabcha yozuvlar bor. Aksariyat ustunlarda guldek naqshlar bilan bezatilgan. Ularning birida hijriy 716-yil (milodiy 1316 yoki yangi hisobda 1510-yil) deb yozilgan sana bor. Bunday katta yoshga ega bo‘lgan, san’at asariga aylangan ustunlar masjidga yuksak tarixiy qiymat baxsh etadi.Aytishlaricha, turli ustunlar har xil binolar buzilishidan qolgan materiallardan qurilgan ekan. Qurilishda aholi o‘z hissasini qo‘shgan, ya’ni kimdir mehnat qilsa, boshqa birov qurilish buyumlarini keltirgan, yog‘och o‘ymakorligi ustalarini yollagan. Oradan o‘tgan yuzlab yillar ustunlarni yaroqsiz holga keltirgan. Shuningdek, o‘rniga boshqa ustunlar ham o‘rnatilgan. Shu sababli masjid ustunlari turli davrlarga tegishli.Masjid va uni o‘rab turgan muhitRasmiy manbalarga ko‘ra, Juma masjidi XVIII asr oxirida qurilgan. Ammo mashhur arab geografi Mukaddasiyning ma’lumotlariga ko‘ra, bu yerdagi masjid tarixi X asrga borib taqaladi.Masjidning shimol tomonidan Palvon Qori ko‘chasi ochiladi. Bu yerda 33 metr balandlikdagi minora qad ko‘targan. Janubiy devorida esa stalaktitsimon nishi va hajmiy mramor lavha joylashgan bo‘lib, unda masjidning daromad manbalari va vakf mulklari qayd etilgan. Masjidning shimoli-sharqiy burchagi oldida esa Qozi Kalon madrasasi joylashgan bo‘lib, bu yerda ilgari turli ilm-fanlar o‘rgatilgan.Juma masjidi — Xivaning yuragidagi tarixiy va me’moriy durdona. Uning har bir ustuni, har bir eshigi va har bir sanasi asrlar osha yashab kelayotgan ma’naviy boylikdir. Bunday yodgorliklarni asrash va kelajak avlodlarga yetkazish — ham ma’naviy burch, ham milliy faxrdir.
Xivada joylashgan Juma masjidi nafaqat o‘zining qadimiy tarixi, balki noan’anaviy me’moriy yechimlari bilan ham diqqatga sazovor. Ushbu maqolada masjid tarixi va betakror xususiyatlari bilan tanishishingiz mumkin.
TOShKENT, 18-may — Sputnik, Bahrom Hatamov. Musulmon shaharlarida ko‘pincha shaharning obro‘-e’tibori undagi juma masjidi — bosh masjidning mavjudligi bilan o‘lchangan. Shahar hokimlari masjidlarni me’moriy va badiiy jihatdan barchaga namunali qilib qurishga harakat qilgan. Bu orqali ular boshqa shaharlardan ustun ekanini ko‘rsatishga intilishgan.
Xivaning yuragida joylashgan Juma masjidi ayni shunday ibratli namunalardan biri hisoblanadi. U o‘zining noan’anaviy va hatto arxaik (qadimiy) me’moriy yechimi bilan ajralib turadi. Bu masjidda ming yillik tarixning ezgu izlari saqlangan.
Portalsiz, gumbazsiz, ammo hayratomuz
Juma masjidi me’moriy jihatdan o‘ziga xos. Unda na portal, na gumbaz, na galereya va na an’anaviy ichki hovli mavjud. Masjidga uch tomondan kiraverish bor. Kirish qismidagi bronza bezakli, katta hoynahoy yog‘och eshiklar ziyoratchilarning e’tiborini darhol o‘ziga tortadi.
Ichkariga kirilsa, binodan noodatiy shaklda — to‘g‘ri to‘rtburchak emas, balki trapetsiyasimon yoki bir tomoni qisqartirilgan shaklda ekani ko‘riladi. Masjidning butun maydoni bo‘ylab 213 ta o‘yma bezakli yog‘och ustun joylashgan. Shu sababli masjid ko‘pincha “Markaziy Osiyoning Kordobasi” deb ataladi.
Ustunlardagi tarix
Masjiddagi eng qadimiy ustunlar III–X asrlarda Xorazm poytaxti bo‘lgan Kat shahridan olib kelingani taxmin qilinadi. To‘rtta ustunda arabcha nasx xatidan foydalanilgan yozuvlar mavjud bo‘lib, ular Ichan-Qal’a hududidagi Bog‘bonli masjidi ustunlariga o‘xshaydi.
Ustunlar XIV, XVI va XVIII asrlarda turli hunarmandlar tomonidan qo‘lda ishlangan. Ular o‘zaro o‘xshamaydi, har biri o‘ziga xos naqsh va shaklga ega. 21 ta ustunda arabcha yozuvlar bor. Aksariyat ustunlarda guldek naqshlar bilan bezatilgan. Ularning birida hijriy 716-yil (milodiy 1316 yoki yangi hisobda 1510-yil) deb yozilgan sana bor. Bunday katta yoshga ega bo‘lgan, san’at asariga aylangan ustunlar masjidga yuksak tarixiy qiymat baxsh etadi.
Aytishlaricha, turli ustunlar har xil binolar buzilishidan qolgan materiallardan qurilgan ekan. Qurilishda aholi o‘z hissasini qo‘shgan, ya’ni kimdir mehnat qilsa, boshqa birov qurilish buyumlarini keltirgan, yog‘och o‘ymakorligi ustalarini yollagan. Oradan o‘tgan yuzlab yillar ustunlarni yaroqsiz holga keltirgan. Shuningdek, o‘rniga boshqa ustunlar ham o‘rnatilgan. Shu sababli masjid ustunlari turli davrlarga tegishli.
Rasmiy manbalarga ko‘ra, Juma masjidi XVIII asr oxirida qurilgan. Ammo mashhur arab geografi Mukaddasiyning ma’lumotlariga ko‘ra, bu yerdagi masjid tarixi X asrga borib taqaladi.
Masjidning shimol tomonidan Palvon Qori ko‘chasi ochiladi. Bu yerda 33 metr balandlikdagi minora qad ko‘targan. Janubiy devorida esa stalaktitsimon nishi va hajmiy mramor lavha joylashgan bo‘lib, unda masjidning daromad manbalari va vakf mulklari qayd etilgan. Masjidning shimoli-sharqiy burchagi oldida esa Qozi Kalon madrasasi joylashgan bo‘lib, bu yerda ilgari turli ilm-fanlar o‘rgatilgan.
Juma masjidi — Xivaning yuragidagi tarixiy va me’moriy durdona. Uning har bir ustuni, har bir eshigi va har bir sanasi asrlar osha yashab kelayotgan ma’naviy boylikdir. Bunday yodgorliklarni asrash va kelajak avlodlarga yetkazish — ham ma’naviy burch, ham milliy faxrdir.
