Somoniylar me’morchilik durdonasi: Buxoroning qadimiy gavhari

Maqbara 892–943 yillar oralig‘ida qurilgan va u Markaziy Osiyodagi eng qadimgi islom arxitekturasi namunasi sifatida e’tirof etilgan. Ushbu me’moriy obidaning ahamiyati shundaki, islomda yopiq maqbaralar qurilishiga ruxsat berilmagan. Shu bois Somoniylar maqbarasi, ehtimol, bunday me’moriy uslubdagi birinchi obidadir

Maqbaraning shakli va qurilishida zardushtlik davridagi olov ibodatxonalari an’analari aks etgan. Bu uning islomgacha bo‘lgan madaniy qatlamlar bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, maqbarada yangicha me’moriy yechimlar ham bor — bu yechimlar keyingi asrlarda Markaziy Osiyo me’morchiligining rivojiga zamin yaratgan

"Yorug‘lik tushish burchagi to‘g‘ri tanlansa, maqbaraning ichki qismi tepa burchaklarida arslon qiyofalari namoyon bo‘ladi"

Ismoil Somoniy maqbarasi — IX asrda Buxoroda barpo etilgan me’moriy yodgorlik bo‘lib, o‘sha davrdagi me’morchilik san’ati va binokorlik texnikasining yuksak darajada rivojlanganini yaqqol namoyon etadi

Qabrxona vazifasini bajargan ushbu inshootning ichki tuzilishi bir xonali kvadrat shaklda bo‘lib, u uch bosqichli tarkibga ega: birinchi bosqich — to‘rt burchakli devorlar, ikkinchisi — devorlardan gumbazga o‘tish qismi (sakkizlik shaklida), va uchinchi bosqich — gumbaz, ya’ni tom qismi. Qurilishda asosan pishgan g‘isht, tosh va yog‘ochdan foydalanilgan

Somoniylar maqbarasi o‘z tuzilishida chuqurroq kosmik tartibni ko‘rsatuvchi ko‘plab ramzlarni birlashtiradi. Asosiy motiv "kvadrat ichidagi kvadrat" bo‘lib, uni "makrokosmos va mikrokosmosning birligi" sifatida talqin qilish mumkin. Ichki kvadratdan tashqi tomonga harakat koinotning kengayishini, qarama-qarshi harakat esa ichki va ruhiy yo‘lni anglatadi

X asrda Somoniylar davlati hozirgi O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘onistonning katta qismida hukmronlik qilgan

Maqbara 10 metrli kvadrat shaklda bo‘lib, jami to‘rt tomoni ham ochiq. Har burchakda 3/4 shaklidagi kolonnalar va 10 tadan arka bilan bezatilgan ajurli arkadalar mavjud

"Bu ramziy qabr – buyuk hukmdor Ismoil Somoniy, uning otasi va nabirasining asl qabr maqbara tagida joylashgan

Ba’zi manbalarga ko‘ra, Somoniylar maqbarasi islomiy emas, balki avvalgi Zardushtiy ibodatxona – Quyosh ma’badi negizida qurilgan bo‘lishi mumkin. Bu nazariyaga ko‘ra, bu ma’bad keyinchalik islomiy uslubda qayta qurilgan

Tashqi eshiklari murakkab arkali ramkalar bilan qurilgan. Asosiy bezak — zich terilgan g‘ijduvoncha gishtlar va terrakota elementlaridir

Ichki qismda burchaklardagi arkalar zalga sakkiz burchakli ko‘rinish beradi. Kolonnalar ustidagi friz va markaziy gumbaz maqbaraga o‘zgacha joziba baxsh etadi. Quyosh nurlariga qarab maqbaraning tashqi ko‘rinishi o‘zgarib turadi — bu uning me’moriy yechimlarining yuksak darajada ekanligidan dalolat beradi

Somoniylar sulolasi — arab bo‘lmagan ilk musulmon sulolasi sifatida tarixda muhim o‘rin egallaydi.

Ular yuz yildan ortiq davr mobaynida hukmronlik qilgan bo‘lib, hokimiyat meros tariqasida otadan bolaga o‘tib borgan

Somoniylar hukmronlik qilgan davr — IX-X asrlarda islom dini Sirdaryo sohillariga va undan shimolda joylashgan Yettisuv hamda Sharqiy Turkiston hududlarigacha kirib bordi.

Shuningdek, IX asrning birinchi yarmida Toshkent vohasi aholisi ham islom dinini qabul qilgan

1993 yili Somoniylar maqbarasi YuNESKOning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritildi