Baxshilar boshqa mamlakatlarda ham bormi va u qayerda o‘rgatiladi?
© Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
Obuna bo‘lish
Eksklyuziv
Baxshichilik yoki shunga o‘xshash janrlar O‘zbekiston va qator davlatlarda milliy folklor va og‘zaki an’analar orqali saqlanib kelmoqda.
O‘zbekistonda baxshichilik san’ati ayniqsa Surxondaryo, Qashqadaryo, Xorazm va Qoraqalpog‘iston hududlarida rivojlangan. Dunyoning ko‘plab mamlakatlarida baxshichilikka o‘xshash janrlar bor. Bu haqda Respublika Baxshichilik san’ati markazi matbuot xizmati xodimi Kamolbek Ramazonov Sputnik O‘zbekiston bilan suhbatda ma’lum qildi.
Surxondaryo viloyati baxshichilik san’atining markazi hisoblanadi. Termiz shahrida har ikki yilda bir marta Xalqaro baxshichilik san’ati festivali o‘tkazilib, bu san’at turiga oid ko‘rgazmalar, konsertlar va boshqa madaniy tadbirlar tashkil etiladi.
Qashqadaryo viloyatida ham baxshichilik keng tarqalgan bo‘lib, bu hududda baxshilar tomonidan epik dostonlar ijrosi boy an’analarga asoslanadi. Xorazm va Qoraqalpog‘iston hududlari o‘ziga xos ijro uslubi va musiqiy an’analari bilan ajralib turadi. Bu hududlarda baxshilar xalq dostonlarini o‘ziga xos ovoz va musiqiy yo‘nalishda ijro etishadi.
YuNESKO hamkorligida baxshichilik san’atini xalqaro darajada targ‘ib qilish choralari ko‘rilmoqda. Ushbu hududlarda baxshichilik san’atiga oid davlat ansambllari tashkil etilishi, bolalar musiqa va san’at maktablarida maxsus sinflar ochilishi rejalashtirilgan.
Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
© Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
BAXShIChILIK SANЪATIGA HOZIRGI DAVRDA EЪTIBOR QANDAY?
Bugungi kunda O‘zbekistonda baxshichilik san’atini asrab-avaylash, rivojlantirish va kelajak avlodga yetkazish masalasiga katta e’tibor qaratilmoqda. Baxshichilik san’atini rivojlantirish davlat siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biriga aylangan. Xususan, prezident farmonlari va qarorlari asosida baxshichilik san’ati rivoji uchun maxsus dasturlar qabul qilinmoqda. Bu hujjatlar orqali baxshichilik maktablarini qo‘llab-quvvatlash, baxshilarning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularga imtiyozlar yaratish masalalari yo‘lga qo‘yildi.
"Baxshichilik san’ati rivoji uchun Respublika Baxshichilik san’ati markazi tashkil etildi. Bu markaz baxshichilik san’atini o‘rganish, dostonlarni yozib olish va ularni nashr qilish, baxshilarning ijodiy faoliyatini targ‘ib qilish va yosh avlodga o‘rgatish bo‘yicha muhim vazifalarni bajaradi", dedi Kamolbek Ramazonov.
Baxshichilik san’ati yosh avlodga maxsus ta’lim tizimi orqali o‘rgatilmoqda. Respublikadagi ixtisoslashtirilgan san’at maktablarida baxshichilik bo‘yicha to‘garaklar faoliyat yuritmoqda. Shuningdek, oliy ta’lim muassasalarida baxshichilik san’ati bo‘yicha maxsus kurslar tashkil etilgan. Bu orqali kelajakda baxshichilikni davom ettiradigan yangi iste’dodlar yetishtirilmoqda.
Baxshilar ijodini targ‘ib qilish va ularni qo‘llab-quvvatlash maqsadida milliy va xalqaro miqyosda festival va tanlovlar o‘tkazilmoqda. Jumladan, “O‘zbekiston baxshichilik san’ati festivali” va boshqa tadbirlar nafaqat baxshilarning ijodini yuksak qadrlashga, balki ushbu san’atni xalqaro miqyosda tanitishga xizmat qilmoqda.
Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
© Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
Baxshichilik san’ati YuNESKOning Nomoddiy madaniy meros ro‘yxatiga kiritildi. Bu O‘zbekistonning xalqaro maydondagi madaniy merosini tanitishda katta yutuq hisoblanadi. Hozirda baxshichilik san’ati jahon sahnalarida namoyish qilinib, uning qadriyatlari keng targ‘ib qilinmoqda.
Baxshichilik san’atining boy merosi zamonaviy texnologiyalar yordamida raqamlashtirilmoqda. Baxshilar ijro etgan dostonlar audio va video shaklda yozib olinib, milliy va xalqaro platformalarda joylashtirilmoqda. Bu, o‘z navbatida, baxshichilikni saqlash va kengroq auditoriyaga yetkazish imkonini beradi.
“O‘zbekiston Respublikasi baxshichilik san’atini rivojlantirish orqali milliy madaniy merosni nafaqat asrab-avaylamoqda, balki uni zamonaviy hayotga uyg‘unlashtirmoqda. Bu san’at orqali yoshlar ma’naviy tarbiya olib, tarixiy va madaniy ildizlariga yaqinlashmoqda. Shu bilan birga, baxshichilikning rivoji milliy o‘zlikni anglash va xalqning o‘ziga xosligini dunyoga namoyon etishda muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda”, — deydi Ramazonov.
BAXShIChILIKNI O‘RGANISh UChUN QAYeRGA MUROJAAT QILISh LOZIM?
Aytilishicha, O‘zbekistonda baxshichilik san’atini o‘rganish uchun avvalo ustoz-shogird an’anasiga e’tibor qaratish zarur. Bu borada xalq tan olgan ustoz baxshilardan ta’lim olish muhim.
Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
© Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
Aytilishicha, O‘zbekistonda baxshichilik san’atini o‘rganish uchun avvalo ustoz-shogird an’anasiga e’tibor qaratish zarur. Bu borada xalq tan olgan ustoz baxshilardan ta’lim olish muhim.
Quyidagi manzillarda tashkil qilingan baxshichilik sinf to‘garaklari orqali ham bu san’atni chuqur o‘rganish mumkin:
madaniyat markazlari;
bolalar musiqa va san’at maktablari;
ixtisoslashtirilgan san’at maktablari.
“Ushbu to‘garaklarda baxshichilik san’atining nazariy asoslari bilan bir qatorda amaliy mashg‘ulotlar ham olib boriladi. Baxshichilik san’atini professional darajada egallashni istovchilar uchun oliy ta’lim muassasalarining maxsus yo‘nalishlarida o‘qish imkoniyati taqdim etilgan. Bundan tashqari Respublikamizda baxshichilik san’atini rivojlantirishga qaratilgan markaz, ya’ni Respublika baxshichilik san’ati markazi faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Ushbu muassasalar orqali baxshichilik san’ati bo‘yicha keng qamrovli bilim va ko‘nikmalarni egallash mumkin”, — deydi Ramazonov.
Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
© Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
Uning so‘zlariga ko‘ra, baxshichilik san’atini mustaqil o‘rganish ham mumkin. Masalan, kitoblar, darsliklar va qo‘llanmalardan foydalanish yoki xalq baxshilarining ijodiy merosini raqamlashtirish loyihalari yordamida.
XORIJDA HAM BAXShIChILIK SANЪATI BORMI?
Baxshichilik san’ati (yoki unga o‘xshash ijodiy yo‘nalishlar) nafaqat O‘zbekistonda, balki boshqa davlatlarda ham xalq og‘zaki ijodi va musiqiy an’analarining ajralmas qismi sifatida mavjud. Dunyoning ko‘plab mamlakatlarida baxshichilikka o‘xshash janrlar bor, ular milliy folklor va og‘zaki an’analar orqali saqlanib kelmoqda.
Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
© Respublikanskiy sentr iskusstv Baxshi
Turkman baxshilari xalq orasida "bagşy" deb ataladi. Ular asosan ikki torli dutor yoki uch torli gijjak cholg‘usida qo‘shiqlar ijro etib, epik hikoyalarni kuylaydilar. Ularning repertuarida mashhur "Go‘ro‘g‘li" sikliga oid epik asarlar asosiy o‘rinni egallaydi.
Qirg‘izistonning epik ijodkorlari "manaschi" deb nomlanadi. Ular dunyodagi eng katta epik asarlardan biri, ya’ni "Manas" eposini kuylash orqali mashhur. Bu asar 500 mingdan ortiq misrani o‘z ichiga oladi
Rossiyada Bayan — rus an’anaviy akkordeoni va xalq kuylari ijrochiligi. Gusli — qadimiy torli cholg‘u asbobi va xalq musiqasini ijro qilish san’ati. Bilini — epik dostonlar aytish an’anasi, asosan qahramonlik hikoyalari va xalq afsonalarini tasvirlaydi.
Koreyada baxshichilikka o‘xshash ijodiy janr Pansori deb ataladi. Bu ikki kishilik teatr shakli bo‘lib, hikoya qiluvchi (so‘zchi) va baraban chaluvchi ishtirok etadi. Pansori hikoyalari tarixiy va afsonaviy sujetlarga asoslangan bo‘lib, ularning ijrosi katta badiiy mahorat talab qiladi.
Turkiyada baxshichilikka o‘xshash ijodiy yo‘nalish ashiklar san’ati sifatida tanilgan. Ashiklar she’riyat va musiqani birlashtirib ijro etadilar. Ular ko‘pincha sevgi, tarixiy voqealar va ijtimoiy masalalar haqida qo‘shiq aytishadi.
Qozog‘iston va Qirg‘izistonda akynlar va jirchilar hikoyachilar sifatida tanilgan. Ular epik dostonlarni kuylab, milliy musiqiy an’analarni davom ettiradilar. Ularning ijodi madaniy merosni saqlashda muhim o‘rin tutadi. Qozog‘istonda baxshichilikka o‘xshash "jirau" va "aqyn"lar faoliyati mashhur. Ular xalq orasida tarixiy voqealarni hikoya qilishda va she’riy ijodda faol qatnashishadi.
Eronning an’anaviy madaniyatida Shahnameh hikoyachilari dostonlarni she’riy shaklda hikoya qilish orqali xalqni ma’lumot bilan ta’minlagan. Ular musiqadan foydalanmasa ham, ularning san’ati baxshichilik bilan mushtarak jihatlarga ega. Eron madaniyatida shahnamexonliksan’ati, ya’ni "Shohnoma" eposini kuylash an’anasi mavjud. Bu ijrochilik san’ati ham baxshichilik an’analariga o‘xshashdir.
Yaponiya madaniyatida "biwa hoshi" ijrochilari musiqiy cholg‘ular bilan tarixiy hikoyalar va dostonlarni kuylaydi. Ushbu an’ana yapon xalqining urf-odatlarini saqlab qolishda xizmat qiladi.
Gruziya va Ozarbayjon kabi mamlakatlarda xalq og‘zaki ijodiyotining maxsus turlari mavjud. Masalan, Gruziyada "polyphonic singing" eposlarni ifodalashning qadimiy usullaridan biridir.
Hindistonning Rajasthan shtatidagi "Bhopas" ijrochilari "Pabuji" eposini kuylab, mahalliy madaniyatni saqlab kelishmoqda.
Dunyoning boshqa davlatlarida ham milliy folklor va epik hikoyalarga asoslangan ijodiy san’at shakllari mavjud. Baxshichilik san’ati xalqaro miqyosda qadrlanib, turli xalqlarni birlashtiruvchi madaniy meros sifatida tan olinmoqda. Ushbu mamlakatlarda og‘zaki ijod, ayniqsa epik hikoyalar va dostonlar xalqning madaniy xotirasi, urf-odatlari va tarixiy voqealarni avlodlarga etkazishda muhim rol o‘ynaydi. Bu san’atlarning ko‘pchiligi YuNESKO tomonidan qo‘llab-quvvatlanib, nomoddiy madaniy meros sifatida himoya qilinmoqda.
