Qalb va yurak ila — o‘zbekistonliklarning BAM qurilishiga qo‘shgan hissasi
© Sputnik / I. Zenin
Obuna bo‘lish
Eksklyuziv
O‘zbekiston yoshlari partiya va komsomol tashkilotlarining ko‘rsatmasiga ko‘ra ishga olingan qurilish otradlari tarkibida BAMga borishgan. Ular qurilish maydonchasida bir necha yil smenada ishlashdi, ba’zilari esa Sibirda qolishdi.
TOShKENT, 9-iyul — Sputnik. Baykal-Amur magistral liniyasi (BAM) SSSRdagi eng yirik temir yo‘l qurilishi loyihalaridan biridir. Magistral Irkutsk viloyati, Trans-Baykal o‘lkasi, Amur viloyati, Buratiya va Yakutiya respublikalari hududidan o‘tadi va umumiy uzunligi 4,3 ming km.
BAM marshruti qattiq iqlim zonalari, jumladan, abadiy muzlik (bir metrdan yuzlab metrgacha chuqurlik) va seysmikligi yuqori bo‘lgan hududlardan (9 ballgacha) o‘tadi. Yo‘nalish 11 ta yirik daryo hamda 7 ta tog‘ tizmasini kesib o‘tadi. Bundan tashqari, qiyin relyef tufayli Baykal va Severo-Muyskiy tizmalari orqali 6,7 km va 15,3 km uzunlikdagi avtomagistral tunnellari qurildi.
BAMni qurish rejalari 19-asrning 80-yillarida paydo bo‘lgan, ammo ularni amalga oshirish faqat 1924-yilda boshlangan. Keyin kelajakdagi magistralni o‘z ichiga olgan SSSR temir yo‘llarini rivojlantirish rejasi tasdiqlandi. 1930-yilda Baykal-Amur magistral liniyasi deb nomlangan loyiha tasdiqlandi va 1933-yilda uning yo‘nalishi aniqlandi.
Qurilish muammolaridan biri ishchi kuchining yetishmasligi edi. Uni hal qilish uchun mahbuslar keltirildi. 1932-yilda qurilish Birlashgan Davlat Siyosiy Boshqaruvi ixtiyoriga o‘tkazildi va BAMlag tashkil etildi.
1938 yilga kelib qurilish maydonchasida 150 mingdan ortiq kishi ishlagan. Qurilish ikki tomondan amalga oshirildi: g‘arbiy qism Tayshetdan Bratskkacha (720 km) va sharqiy qism Komsomolsk-Amurdan Sovetskaya Gavangacha (442 km). 1939-yilda sharqiy uchastkani loyihalash boshlandi va 1945-yilda u orqali birinchi poyezd o‘tdi.
1958 yilda uzunligi 730 km bo‘lgan Tayshet - Lena - Yakurim uchastkasi ishga tushirildi. Shundan so‘ng qurilish deyarli 10-yilga to‘xtatildi.
1967 yildan izlanishlar qayta tiklandi va 1974-yilda avtomobil yo‘li qurilishining asosiy bosqichi boshlanishi bilan butun ittifoq qurilishiga barcha ittifoq respublikalaridan, jumladan, O‘zbekistondan minglab mutaxassislar va ishchilar safarbar etildi.
Ular qurilish, loyihalash va texnik yordam bilan shug‘ullangan. Tunnel va ko‘priklar kabi murakkab obyektlarni barpo etishda o‘zbekistonlik quruvchilarning hissasi alohida qayd etildi. Xususan, Stanovoy tizmasi va Kodara tizmalarida.
Qurilish jarayonida o‘sha paytda burg‘ulash va portlatish va betonlashning eng yangi usullari qo‘llanilgan. Bundan tashqari, irrigatsiya va irrigatsiya inshootlarini yaratishda katta tajribaga ega o‘zbek xalqi qurilayotgan avtomobil yo‘lining drenajini mohirona ta’minlash va yer osti inshootlarini mustahkamlashda o‘z bilimlarini sarfladi.
Respublikaning issiq iqlimiga o‘rganib qolgan yosh quruvchilar kelishlari bilan Sibirning og‘ir ob-havo sharoitlariga duch kelishdi. Biroq, ular tezda moslashishdi va ekstremal sharoitlarda ishlashni o‘rganishdi.
O‘zbekistonliklarning BAM qurilishiga qo‘shgan hissasi
© Sputnik / Igor Mixalev
O‘zbekiston yoshlari BAMga partiya va komsomol tashkilotlarining maxsus topshiriqlari bilan qabul qilingan qurilish otradlari tarkibida borishdi. Ular qurilish maydonchasida bir necha yil smenada ishlashdi, ba’zilari esa Sibirda qolishdi.
Bu voqea va o‘rtoqlarni 1976-yilda hamfikrlar jamoasi bilan BAM temir yo‘lidagi Kuanda qishlog‘ini loyihalash uchun jo‘nab ketgan toshkentlik arxitektor Aleksandr Kalislamov tez-tez eslaydi.
“Yigitlar orasida Butunittifoq qurilish maydonchasida o‘z umr yo‘ldoshini topganlar ham bor edi. Keyinchalik ular oila qurishdi. Ularning ko‘plari Novosibirskda qolishdi, ba’zilari esa Moskvaga ko‘chib ketishdi", — deb eslaydi u.
O‘zbekistonliklarning BAM qurilishiga qo‘shgan hissasi
© Sputnik / Xrupov
Me’mor O‘zbekiston mehnat jamoalari qanday yaxshi natijalar ko‘rsatgani, mehnat rekordlarini o‘rnatgani, buning uchun rahbariyat tomonidan tez-tez e’tirof etilgani va rag‘batlantirilgani haqida g‘urur bilan gapirib berdi.
O‘zbekistonlik me’morlar tomonidan loyihalashtirilgan Kuanda qishlog‘ining mahalliy aholisi esa bugungi kungacha binolar va bezak buyumlarida o‘zbek madaniyati unsurlarini ko‘rishadi.
“Bog‘chamizda an’anaviy o‘ymakorlik naqshli bir nechta yog‘och ustunlar Toshkentdan maxsus buyurtma asosida olib kelingan. Bundan tashqari, qishloq bo‘ylab ariqlar bor. Deyarli asl ko‘rinishida saqlanib qolgan Kuanda bekati O‘zbekistondan keltirilgan marmar bilan qoplangan. Ichkarida esa gumbaz ostida milliy o‘zbek kiyimida dalada mehnat qilayotgan yigit-qizlar tasvirlangan kartinani ko‘rish mumkin”, — deydi Kuanda qishlog‘ida yashovchi Tatyana Sharkova.
O‘zbekistonliklarning BAM qurilishiga qo‘shgan hissasi
© Sputnik / Mixail Kuxtarev
Me’mor Kalislomovning so‘zlariga ko‘ra, Butunittifoq qurilish loyihasi turli millat yoshlarini birlashtirgan: quruvchilar madaniy an’ana va urf-odatlar bilan almashdilar, o‘z oshxonasi sirlari bilan o‘rtoqlashdilar.
“Esimda, qozonimiz yo‘q, hamkasblarimizga taom berish, o‘zbekona mehmondo‘stlikni ko‘rsatish uchun qozonda palov pishirgan edik. Ular, o‘z navbatida, o‘zlari milliy taom va ichimliklar tayyorlab, milliy cholg‘u asboblarini chalib bizni lol qoldirdilar", — deydi me’mor.
Baykal-Amur magistral liniyasi nafaqat muhim infratuzilma loyihasi sifatida, balki SSSR doirasidagi xalqaro hamkorlikning namunasi sifatida tarixda qoldi. Magistral yo‘lning qanday qurilgani haqidagi tirik va yorqin xotiralar esa uning ishtirokchilari, shuningdek, u o‘tgan hududlar aholisi qalbida yashab kelmoqda.
“Men uchun BAM hayotimdagi eng yorqin davr bo‘ldi. O‘zbekistonda allaqachon Toshkentdagi maktabni rekonstruksiya qilishda qatnashganman, u yerda tasodifan BAMda ishlagan quruvchi bilan tanishib qoldim. Shunday qilib, biz bir oiladek edik. Xotiralarimiz va kechinmalarimiz bizni shunchalik yaqinlashtirdi", — deya quvonch bilan gapirdi Kalislamov.
Baykal-Amur magistralining (BAM) qurilishi tugallangan kun rasmiy ravishda 2003-yil 5-dekabrda Shimoliy Muiskiy tunneli orqali harakat ochilgan kun deya ma’lum qilingan.
Uzunligi 15,343 km bo‘lgan ushbu tunnel — Rossiyadagi eng uzun va dunyoda beshinchi o‘rinda turadi. Uning qurilishi murakkab sharoitlar: abadiy muzlik, yer osti suvlari, ko‘chkilar va tektonik yoriqlar tufayli noyob edi.
BAM qurilishi mintaqaning boy tabiiy resurslariga yo‘l ochdi, tranzit tashishni ta’minladi va uzunligi 10 ming km bo‘lgan eng qisqa Sharq-G‘arbiy temir yo‘l yo‘nalishini yaratdi. Harbiy-strategik nuqtayi nazardan, magistral Trans-Sibir temir yo‘liga muqobil bo‘lib, uzluksiz harakatni ta’minlaydi.
Bugungi kunda BAM bo‘ylab yiliga 12 million tonnaga yaqin yuk va 12 million yo‘lovchi tashiladi.
2013 yildan beri "Rossiya temir yo‘llari" va Trans-Sibir temir yo‘lini o‘z ichiga olgan Sharqiy poligonni modernizatsiya qilmoqda. 2022-yil sentabrida yakunlangan birinchi bosqich 520,5 milliard rubl qiymatida yiliga 144 million tonna yuk tashish hajmini oshirdi.Umumiy qiymati 1,1 trillion rubl bo‘lgan modernizatsiyaning ikkinchi bosqichi 2024-yilga kelib yuk ko‘tarish quvvatini 180 million tonnagacha oshirishga qaratilgan.
2024 yil mart oyida uchinchi bosqich boshlandi, 2035-yilgacha mo‘ljallangan va 3,738 trillion rublga teng. 2030-yilga borib yuk tashish hajmini 210 million tonnagacha, 2032-yilga kelib esa 270 million tonnagacha yetkazish rejalashtirilgan. Shu yillarda uchta yangi tunnel va bitta ko‘prik quriladi.
