Putinning tashrifi O‘zbekiston va Rossiyaning keyingi hamkorligiga qanday ta’sir qiladi?
11:20 29.05.2024 (yangilandi: 10:23 30.05.2024)
© Sputnik / Sergey Bobilev
/ Obuna bo‘lish
Eksklyuziv
Vladimir Putin Shavkat Mirziyoyevning taklifiga binoan O‘zbekistonga davlat tashrifini yakunladi. Tashrif dasturidan tor va kengaytirilgan tarkibdagi oliy darajadagi muzokaralar, shuningdek, ikki mamlakat Hududlar kengashining birinchi yig‘ilishida ishtirok etish o‘rin oldi.
TOShKENT, 29-may — Sputnik. Rossiya prezidenti Vladimir Putinning O‘zbekistonga davlat tashrifi chog‘ida ikki davlat rahbarlari amaliy hamkorlikni kengaytirishga alohida e’tibor qaratishdi, birinchi navbatda, o‘zaro tovar ayirboshlashni oshirish, iqtisodiyot tarmoqlarida kooperatsiya loyihalarini ilgari surish, innovatsion hamkorlik dasturlarini qo‘llab-quvvatlash, faol madaniy-gumanitar almashinuvni davom ettirish.
Shu bilan birga, joriy sammitgacha energetika, metallurgiya, neft-kimyo, mashinasozlik, tog‘-kon sanoati, qishloq xo‘jaligi, logistika, farmatsevtika, sun’iy intellekt va boshqa ko‘plab sohalarda umumiy qiymati 20 milliard dollardan ortiq bo‘lgan yangi sanoat kooperatsiyasi loyihalari ishlab chiqildi.
Nima uchun Vladimir Putin qayta saylanganidan keyin uchinchi davlat tashrifini (Xitoy va Belarusdan keyin) O‘zbekistonga amalga oshirdi? Tovar ayirboshlash hajmini hozirgi 10 milliard dollardan 20 milliard dollarga yetkazish uchun iqtisodiyotning qaysi tarmoqlarini jadalroq rivojlantirish kerak? Rossiyada ochishni rejalashtirgan O‘zbekistonning savdo vakolatxonasi ikki tomonlama savdo aloqalari rivojiga qanday ta’sir qiladi? Shu va boshqa savollarga ekspertlar Sputnik O‘zbekiston muxbiriga javob berishdi.
Jahonda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarning hozirgi bosqichida O‘zbekiston Markaziy Osiyodagi o‘zaro hamkorlik markaziga hamda butun Markaziy Osiyo mintaqasini yanada rivojlantirishning lokomotiviga aylandi. Bu fikrni Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” kafedrasi dotsenti v.b., iqtisod fanlari nomzodi Nodira Zikrillayeva bildirib o‘tdi.
Shu bois, Rossiya Federatsiyasining yangi hukumati bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, O‘zbekiston bilan hamkorlikni yanada rivojlantirishning yangi yo‘nalishlarini shakllantirish – bugun har ikki davlat ustida ish olib borayotgan barcha ishlar umuman butun mintaqaning iqtisodiy yuksalishiga xizmat qiladi, deydi ekspert.
"Ma'no" tadqiqot tashabbuslari markazi direktori Baxtiyor Ergashevning ta’kidlashicha, rahbarlarning davlat tashriflari jadvali va geografiyasi hamisha tashqi siyosatning ustuvor yo‘nalishlari ko‘rsatkichi hisoblanadi.
“O‘zbekiston Putin inauguratsiyadan keyin tashrif buyurgan uchinchi davlatdir. Bu O‘zbekiston Rossiya tashqi siyosatining Markaziy Osiyo yo‘nalishidagi asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri ekanligidan dalolatdir. Bu tashrif O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasidagi ittifoqchilik va strategik sheriklik munosabatlari yanada rivojlanib, mustahkamlanib borishining yorqin dalilidir”, — dedi siyosatshunos.
E.M. Primakov nomidagi jahon iqtisodiyoti va xalqaro munosabatlar milliy tadqiqot instituti Markaziy Osiyo sektori rahbari Stanislav Pritchinning fikricha, O‘zbekiston Rossiya Federatsiyasining Markaziy Osiyodagi eng muhim hamkorlaridan biridir.
“Biz (buni) hozir muhokama qilinayotgan kun tartibidan, amalga oshirilayotgan, amalga oshirilgan yoki muhokama qilinayotgan loyihalardan ko‘rmoqdamiz. Albatta, O‘zbekiston Markaziy Osiyodagi eng muhim hamkorlardan biri bo‘lib, uning ahamiyati bu tashrif davlat xarakteriga ega, protokol jihatidan eng yuqori bo‘lganligi bilan ta’kidlanadi”, — deb tushuntirdi ekspert.
Savdo vakolatxonasi strategiya elementi sifatida
Iqtisodiy soha – bu ikki mamlakat rahbarlari muhokama qilgan davlatlararo hamkorlikning eng muhim yo‘nalishi. Xususan, prezidentlar 2030-yilga kelib tovar ayirboshlashni ikki baravar oshirish va 20 milliard dollarga yetishni strategik maqsad qilib qo‘yishdi.
“Hozirda mavjud dinamikani hisobga olsak, bu to‘liq amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan vazifadek tuyuladi, – deydi Baxtiyor Ergashev. — Buxoro viloyatida yirik gaz-kimyo majmuasini qurish rejalashtirilgan, biz OKMKda qiymati 5 milliard dollardan ortiq bo‘lgan yangi mis eritish zavodini joriy etishning amaliy qismiga o‘tdik. Umid qilamanki, Tebinbuloq temir rudasi konida metallurgiya ishlab chiqarishini barpo etishda haqiqiy taraqqiyot boshlanadi. Bu loyihalarning amalga oshirilishi O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlikni, xususan, sarmoyani yangi bosqichga olib chiqish imkonini beradi”.
Mutaxassislarning fikricha, yaqin orada Rossiyada paydo bo‘ladigan O‘zbekistonning savdo vakolatxonasi ham tovar ayirboshlash hajmini 20 milliard dollarga yetkazishga yordam beradi.
Nodira Zikrillayevaning fikricha, yaqin kelajakda O‘zbekiston savdo vakolatxonasi faoliyati nafaqat tovar ayirboshlash hajmini oshirish, balki O‘zbekistonning Rossiyaga eksportini diversifikatsiya qilish, mintaqaviy bozorlarga nafaqat qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va to‘qimachilik, balki boshqa turdagi tovar va xizmatlar bilan ham chiqish imkonini beradi.
“Iqtisodiyot yetarli darajada diversifikatsiyalanganligini hisobga olsak, bunda O‘zbekiston kompaniyalari biznesini rivojlantirishda muhim omil bo‘lmoqda. Shu nuqtayi nazardan, yangi savdo bozorlarini ilgari surish va mavjud bo‘lganlarni birlashtirishning eng muhim elementi savdo vakolatxonalaridir. Va bu, albatta, O‘zbekistonning Rossiya bozoridagi strategiyasining elementi bo‘ladi”, — deya qo‘shimcha qildi Stanislav Pritchin.
Umuman olganda, Nodira Zikrillayevaning fikricha, bu eksport-import operatsiyalarining ko‘payishiga, tashqi savdo aylanmasining oshishiga, mamlakatlar o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarning mustahkamlanishiga olib keladi, chunki bu cheklovlar va to‘siqlarni soddalashtiradi hamda iqtisodiyot tarmoqlarida yaqinroq ishlab chiqarish aloqalari va o‘zaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yish imkonini beradi.
Bundan tashqari, ular hamkorlikni kengaytirish va import o‘rnini bosuvchi loyihalarni, birinchi navbatda, hududlarni faol jalb etish orqali o‘zaro tovar ayirboshlashni oshirishni rejalashtirmoqda.
Yirik atom elektr stansiyasi qurilishi yo‘lida
Muzokaralarning muhim natijalaridan biri O‘zbekistonda kam quvvatli atom elektr stansiyalarini (ASMM) qurish bo‘yicha shartnoma imzolanishi bo‘ldi.Baxtiyor Ergashevning fikricha, bu yechim oraliq va yirik AES qurilishi muqarrar, chunki kichik atom elektr stansiyasi hozir kuzatilayotgan elektr energiyasi taqchilligi muammosini hal qila olmaydi.
“Bu O‘zbekiston uchun oxir-oqibat doimiy elektr energiyasi ishlab chiqarishning jiddiy manbasiga aylanadigan yirik AES qurish loyihasini amalga oshirishni boshlashi uchun asos bo‘lishi mumkin”, — deb taxmin qiladi siyosatshunos.
Agar dastlab loyihaning tugash sanasi 2030-yil bo‘lgan bo‘lsa, hozir 2033-yilga to‘g‘ri keladi. Nodira Zikrillayevaning fikricha, rejalashtirilgan atom elektr stansiyasi, ehtimol, iqtisodiy xavfsizlik masalasini hal qilishi kerak.
"Biz tushunishimiz kerak, energiya taqchilligi keyingi to‘qqiz yil ichida kuchayadi, qo‘shimcha elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyoj ham ortadi", — deydi ekspert. Shunga ko‘ra, bugungi kunda bu biz uchun, aytaylik, iqtisodiy xavfsizlik masalasidir."
Sinergiyaga qanday erishish mumkin
O‘zbekiston va Rossiya hududlari kengashining birinchi yig‘ilishida so‘zga chiqqan Shavkat Mirziyoyev hududlararo muloqotni yanada rivojlantirish, uni yangi amaliy mazmun bilan to‘ldirishga alohida ahamiyat qaratilayotganini ta’kidladi.
Masalan, qo‘shma loyihalarning umumiy portfeli allaqachon 40 milliard dollardan oshgan. Bundan tashqari, prezidentning so‘zlariga ko‘ra, joriy sammit doirasida yana 20 milliard dollarlik yangi hamkorlik loyihalari bo‘yicha kelishuvlarga erishildi, ularning chorak qismi hududlarga to‘g‘ri keladi.
Baxtiyor Ergashevning aniqlik kiritishicha, Rossiya hududlarining O‘zbekiston iqtisodiyotidagi ishtiroki, jumladan, sanoat parklari va maxsus iqtisodiy zonalar tashkil etish orqali faollashmoqda. Bu yangi formatlar, sarmoyaviy loyihalar bilan yanada aniq va maqsadli ishlash imkonini beradi,deydi ekspert.
“Sanoat va yo‘nalishlar diapazoni juda katta va bu uning kuchi va uni cheklashning hojati yo‘q. Hududlar qanchalik ko‘p bo‘lsa, mablag‘larni eng foydali formatda investitsiya qilish va O‘zbekiston yoki Rossiya ichki bozorida ham, uchinchi mamlakatlar bozorlarida ham talabga ega bo‘lgan mahsulotlarni olish imkoniyati shunchalik ko‘p bo‘ladi”, — deydi u.
Stanislav Pritchinning so‘zlariga ko‘ra, hamkorlik uchun bo‘shliqlar va yutuq yo‘nalishlarini birgalikda baholash sinergetik samaraga erishish imkonini beradi.
“Ya’ni, iqtisodiyotning, masalan, Rossiyada amalga oshirish qiyin bo‘lgan tarmoqlari O‘zbekistonda amalga oshirilishi mumkin yoki aksincha, O‘zbekiston Rossiya kompaniyalari uchun o‘sish nuqtasi bo‘lishi mumkin”, — deb tushuntiradi ekspert. — Bu borada, ha, hududlarga alohida e’tibor qaratilayotganini ko‘rapmiz. Ya’ni, tadbirda Rossiya Federatsiyasining ta’sis subyektlarining ko‘plab mintaqaviy rahbarlari ishtirok etishdi. Va biz ularning bosh vazir darajasida uchrashayotganini ko‘ramiz, bu esa kelajakda o‘zaro savdo hajmini oshirish uchun qo‘llaniladigan vositalardan biriga alohida urg‘u beradi”.
Gaz sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish
O‘zbekiston va Rossiya rahbarlari muhokama qilgan asosiy mavzulardan biri gaz bo‘yicha hamkorlik bo‘lib, uning yangi bosqichi 2023-yilda, ya’ni Rossiyadan O‘zbekistonga tabiiy gaz Qozog‘iston hududi orqali yetkazib berish boshlanganidan so‘ng boshlandi.
“Bu uzoq muddatli jarayon bo‘lib, O‘zbekiston va Rossiya o‘rtasida shartnoma tuzgan tabiiy gaz hajmi, albatta, O‘zbekistonda tabiiy gazga jiddiy ehtiyoj borligidan kelib chiqadi. Iqtisodiyot ehtiyojlari kabi aholi soni ham oshib bormoqda. Mamlakatda gaz qazib olish ko‘paymayapti, taqchillik ortib bormoqda, ishlab chiqarilgan gaz hajmi bilan mamlakat iqtisodiyoti va aholisi uchun zarur bo‘lgan hajmlar o‘rtasida tafovut mavjud. Shu sababli kamomad tabiiy gaz importi hisobiga to‘ldiriladi va ikki manbadan biri Rossiya gazi bo‘ladi. Turkmaniston bilan birga”, — deb tushuntiradi Baxtiyor Ergashev.
Shu bilan birga, O‘zbekiston “bashorat qilib bo‘lmaydigan” Afg‘oniston bilan qo‘shni ekanligini tushunish kerak, respublika uni ham elektr energiyasi bilan ta’minlaydi, dedi Nodira Zikrillayeva.
“Shu nuqtayi nazardan, bu biz uchun muhim masalalardan biri bo‘lib, uni O‘zbekistonga gaz yetkazib berishni ko‘paytirish orqali aniq hal qilishimiz mumkin”, — deya qo‘shimcha qildi ekspert.
“Mutaxassislarning ta’kidlashicha, yaqin yillarda Rossiyadan yetkazib beriladigan tabiiy gazning yillik hajmi 10 milliard kub metrga yetishi mumkin, – deydi Baxtiyor Ergashev. Bu juda real. Ayrim yangi formatlar quriladi, O‘zbekiston hududidan o‘tuvchi gaz tashish tizimi, masalan, Rossiya tabiiy gazini sharqqa, Xitoyga, balki janubga ham tranzit qilishda foydalanish mumkin. Bu hozir emas, balki o‘rta va uzoq muddatli istiqbolda”.
Ayni paytda “Markaziy Osiyo – Markaz” quvurlari tizimining o‘tkazish qobiliyatini oshirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda, bu esa kelgusi yilda O‘zbekistonga gaz quyish hajmini 11 milliard kub metrga yetkazish imkonini beradi.
Logistika va mehnat migratsiyasi
Shavkat Mirziyoyev va Vladimir Putin o‘rtasidagi muzokaralar chog‘ida “Shimol-Janub” xalqaro yo‘lagi bo‘yicha keng ko‘lamli loyiha ham muhokama qilindi. Rossiya rahbari ushbu hududning istiqbollarini ta’kidladi.
“Shimol-Janub xalqaro koridorini yaratish bo‘yicha keng ko‘lamli loyiha bo‘yicha o‘zaro hamkorlik istiqbolli ko‘rinishda: Rossiya va Belarusdan Hind okeani qirg‘oqlarigacha bo‘lgan yo‘nalishlardan biri shu yerda, O‘zbekiston yonidan yoki O‘zbekiston hududi orqali o‘tadi. Bu mutlaqo mumkin, bu qo‘shimcha imkoniyatlar yaratish, shu jumladan, O‘zbekistonning okeanga chiqishi nuqtayi nazaridan juda qiziq”, — dedi Vladimir Putin.
Prezidentlar mehnat migratsiyasi mavzusiga ham to‘xtaldi. Bugungi kunda Rossiyada milliondan ortiq O‘zbekiston fuqarolari yashab, mehnat qilmoqda.
Muzokaralar yakunlarini sarhisob qilar ekan, Vladimir Putin Rossiya hukumati mehnat qilayotgan O‘zbekiston fuqarolarini munosib mehnat sharoiti va ijtimoiy himoyasi bilan ta’minlash uchun barcha zarur ishlarni amalga oshirayotganini va qilishini ta’kidladi.
“Umuman olganda, O‘zbekistonda bu borada anchadan beri ish boshlangan, – deydi Nodira Zikrillayeva. — Rossiya tomoni ham bu ishga tizimli yondashish va nafaqat, aytaylik, O‘zbekiston fuqarolariga nisbatan, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasida tartib o‘rnatish zarurligini tushuna boshlagani quvonarli”.
