Yevromaydan tugashining 10-yilligi — Ukrainadagi davlat to‘ntarishi sabablari va oqibatlari
© Sputnik / Andrey Stenin
/ Obuna bo‘lish
Yevrointegratsiyasining to‘xtatilishiga qarshi keng ko‘lamli norozilik namoyishi 2013-yil 21-noyabrdan 2014-yil 21-fevralgacha davom etgan.
TOShKENT, 21 fev — Sputnik. Minglab ukrainaliklar tomonidan o‘n yil avval sodir bo‘lgan ommaviy tartibsizliklarga mamlakat parlamenti Yevropa Ittifoqi bilan assotsiatsiya va erkin savdo bitimini imzolashga tayyorgarlikni to‘xtatishga qaror qilgani sabab bo‘lgan. Hujjatni 2013-yilning 28-29 noyabr kunlari Vilnyusdagi Sharqiy hamkorlik sammitida imzolash rejalashtirilgan edi. Sputnik O‘zbekiston o‘sha uch oy ichida sodir bo‘lgan voqealarni eslaydi.
RIA Novosti xabariga ko‘ra, Ukraina Vazirlar Mahkamasi o‘z qarorini, jumladan, Rossiya va boshqa MDH davlatlari bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish zarurati bilan izohlagan. O‘z navbatida, Viktor Yanukovich “Yevropa Ittifoqi bilan assotsiatsiya Kiyevning MDH va Bojxona ittifoqidagi erkin savdo zonasi bilan munosabatlarini rivojlantirishga to‘sqinlik qilmasligini” ta’kidladi.
Sokin norozilik namoyishlaridan tortib tartibsizliklargacha
Norozilik namoyishlari uzoq kuttirmadi — ijtimoiy tarmoqlarda Kiyev markazidagi yig‘ilish haqidagi xabarlar paydo bo‘la boshladi. RIA Novosti xabariga ko‘ra, 21-noyabr kuni kechqurun, Mustaqillik maydoniga 2 mingga yaqin odam yig‘ilgan. Ular orasida muxolifatchi siyosatchilar – “Batkivshina” (Vatan) partiyasi parlamentdagi fraksiyasi rahbari Arseniy Yatsenyuk, “Udar” partiyasi yetakchisi Vitaliy Klichko, millatchi “Svoboda” partiyasi yetakchisi Oleg Tagnibok va sobiq ichki ishlar vaziri Yuriy Lutsenko ham bor edi.
Namoyishning dastlabki kunlari nisbatan tinch bo‘lgan bo‘lsa, 24-noyabr kuni vaziyat yanada og‘irlashgan – namoyishchilar soni bir necha o‘n minglab odamlarga yetgan. Huquq-tartibot xodimlari bilan to‘qnashuvlar, Vazirlar Mahkamasi binosiga hujum qilishga urinishlar boshlandi. Ko‘zdan yosh oqizuvchi gaz va tutunli bombalar bor edi. 25-noyabr kuni yevrointegratsiyasi tarafdorlari bosh vazir Nikolay Azarovning iste’fosini talab qildi.
Bir necha kun avval u mamlakat yevrointegratsiyasi kursidan qaytmayotgani va olti oydan keyin YeI bilan assotsiatsiya shartnomasini tayyorlashga qaytishi mumkinligini aytdi, deb xabar berdi RIA Novosti.
Namoyishchilar 29-noyabrdan 30-noyabrga o‘tar kechasi Ichki ishlar vazirligining “Berkut” maxsus bo‘linmasi yordamida tarqatib yuborilgan, huquq-tartibot idoralari xodimlari esa ancha qattiq harakat qilgan – o‘nlab qurbonlar, ba’zilari kasalxonaga yotqizilgan.
RIA Novosti xabariga ko‘ra, shundan so‘ng namoyishchilar Mixaylovskaya maydoniga ko‘chib o‘tgan, ular sezilarli darajada ko‘paygan va minglab odamlarning norozilik aksiyasi ommaviy tartibsizliklarga aylangan. Xususan, odamlar Ukrainaning bir qancha viloyatlarida ma’muriy binolarni egallab olishga uringan. Ular hukumat iste’fosini, muddatidan oldin prezident va parlament saylovlarini o‘tkazishni talab qildi.
“Prezident ma’muriyatiga bostirib kirishga urinishlar bo‘ldi, to‘qnashuvlar bo‘ldi, huquq-tartibot idoralari xodimlari va namoyishchilar tomonidan o‘nlab qurbonlar haqida xabar berildi. Namoyishchilar Kiyev ma’muriyati va kasaba uyushmalari uyini egallab, joylashdilar. Muxolifat yetakchilari mitinglar endi inqilobga aylanganini aytishdi”, — deya xabar beradi RIA Novosti.
Buzilgan kelishuvlar
21 fevral kuni Ukraina prezidenti Viktor Yanukovich, muxolifat yetakchilari, YeI va Rossiya vakillari ishtirokida siyosiy inqirozni bartaraf etish bo‘yicha kelishuv imzolangan edi. O‘sha kuni Ukraina Ichki ishlar vazirligi tartibsizliklar natijasida kamida 80 kishi halok bo‘lgani, 800 ga yaqin kishi jarohatlangani haqida xabar berdi.
Hujjatni Rossiya Tashqi ishlar vazirligi ham o‘z saytida e’lon qildi. Tomonlar, kelishib olishdi:
ushbu shartnoma imzolangandan keyin 48 soat ichida Ukrainaning 2004-yilgi Konstitutsiyasini hozirgacha kiritilgan o‘zgartirishlar bilan tiklaydigan maxsus qonunni qabul qilish, imzolash va e’lon qilish. Imzolovchilar 10 kun ichida koalitsiya tuzish va milliy birlik hukumatini tuzish niyatlarini e’lon qiladi.
Prezident, hukumat va parlament vakolatlarini muvozanatlashtiradigan konstitutsiyaviy islohot zudlik bilan boshlanadi va 2014-yil sentabr oyida yakunlanadi.
Prezidentlik saylovlari Ukrainaning yangi Konstitutsiyasi qabul qilingandan so‘ng darhol, lekin 2014-yil dekabridan kechiktirmay o‘tkaziladi. Yangi saylov qonunchiligi qabul qilinadi, Markaziy saylov komissiyasining yangi tarkibi YXHT va Venetsiya komissiyasi qoidalariga muvofiq proporsional asosda shakllantiriladi.
So‘nggi zo‘ravonlik harakatlari bo‘yicha tergov hokimiyat, muxolifat va Yevropa Kengashining birgalikdagi monitoringi ostida amalga oshiriladi. Bundan tashqari, hukumat va muxolifat kuch ishlatmaslikka va’da berdi.
Ayni paytda, RIA Novosti xabariga ko‘ra, ertasi kuni, 2014-yil 22-fevralda parlament erishilgan kelishuvlarni buzgan. Oliy Rada rahbariyatini o‘zgartirdi, konstitutsiyani o‘zgartirdi, Yanukovichni hokimiyatdan chetlatib, prezidentlik saylovlari sanasini belgiladi.
Rada spikeri Aleksandr Turchinov Ukraina prezidenti vazifasini bajaruvchi bo‘ldi. Ushbu voqealardan bir yil o‘tgach, "Yevromaydan" boshlanishi — 21-noyabr Ukrainada Qadr-qimmat va erkinlik kuni deb e’lon qilindi. Bu haqdagi farmonni Ukrainaning o‘sha paytdagi prezidenti Potr Poroshenko imzolagan.
Ukraina bugun
Ukrainadagi davlat to‘ntarishidan keyin o‘tgan o‘n yil yakunlarini sarhisob qilar ekan, Rossiya Federatsiyasi tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari Mixail Galuzin shunday dedi: "Ukraina sobiq SSSRning o‘zini-o‘zi ta’minlaydigan, sanoati rivojlangan va aholisi gavjum respublikasidan qashshoq va o‘layotgan hududga aylandi".
2013 yil noyabrida norozilik namoyishiga chiqqan ukrainaliklar bunday natijani tasavvur qilishmagan bo‘lsa kerak. 2014-yil mart oyida Rossiya va Qrim respublika va Sevastopol shahrining Rossiya Federatsiyasi tarkibiga kirishi to‘g‘risida shartnoma imzolagan edi.
Ko‘p o‘tmay Ukrainaning Donesk va Lugansk viloyatlarida viloyatlar maqomi bo‘yicha referendumlar bo‘lib o‘tdi. Ularning aholisidan Donesk va Lugansk xalq respublikalarining davlat mustaqilligi aktini qo‘llab-quvvatlayaptimi degan savolga javob berish so‘ralgan. Saylov uchastkalariga kelganlarning mutlaq ko‘pchiligi o‘zini o‘zi e’lon qilgan respublikalar mustaqilligi uchun ovoz berdi, deb xabar beradi RIA Novosti.
Oxirgi 10-yil ichida Ukraina aholisi 2,5 barobar kamaydi. Bu haqda Ukraina sobiq bosh vaziri Nikolay Azarov ma’lum qildi. Hozirgi bosh vazir Denis Shmigalning so‘zlariga ko‘ra, Maxsus harbiy operatsiya boshlangandan beri Ukraina iqtisodiyoti 30 foizga qisqardi va 3,5 million ish o‘rinlarini yo‘qotdi.
