O‘zbekistonda muzliklar 30 foizga qisqardi
17:08 19.02.2024 (yangilandi: 17:44 19.02.2024)
Obuna bo‘lish
Eksklyuziv
Muzliklarning yillik qisqarishi 0,3-0,6 foizni tashkil etadi. Bu, o‘z navbatida, baland tog‘ muz ko‘llarining yorilishi va sel oqimi xavfini keltirib chiqaradi.
TOShKENT, 19-fevral – Sputnik. O‘zbekiston so‘nggi 10-yil ichida birinchi marta atrof-muhit holati bo‘yicha milliy hisobot tayyorladi. Hujjat ustida Ekologiya vazirligi xalqaro tashkilotlar ko‘magida ish olib bordi, deb xabar berdi Sputnik O‘zbekiston muxbiri.
Xaniya Asilbekova
© Sputnik/Anna Jelixovskaya
"Bu masala davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Eng muhimi, O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati mavjud ekologik vaziyatga befarq emas. Hisobotdan ko‘zlangan maqsad nafaqat atrof-muhit holatiga baho berishdan iborat, balki unga oid ma’lumotlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, – dedi milliy ma’ruzani ishlab chiqish bo‘yicha ishchi guruh rahbari Xaniya Asilbekova.
Xaniya Asilbekova
© Sputnik/Anna Jelixovskaya
Ko‘p million dollarlik loyihalar
Samarqand shahrida 17-fevralda yakunlanadigan “Yovvoyi hayvonlarning ko‘chib yuruvchi turlarini saqlash” bo‘yicha konvensiya (CMS COP14) ishtirokchilari konferensiyasining 14-yig‘ilishi doirasida vizual hisobot taqdim etildi.
© Sputnik/Anna Jelixovskaya
Ko‘rib chiqish jarayonida mutaxassislar atmosfera havosining sifati, tuproq, suv va yer resurslarining holati, hayvonot dunyosi va bioxilma-xilligi, iqlim o‘zgarishi, atrof-muhit haqida so‘z yuritishdi. Hisobotda, shuningdek, Orolbo‘yi mintaqasi, respublikadagi chiqindilar va kimoviy moddalar bilan bog‘liq vaziyat ham bayon etilgan.
Bugungi kunda O‘zbekiston atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida 14 ta xalqaro konvensiya va 20 dan ortiq shartnoma va memorandumlar a’zosi hisoblanadi. Ekologiya vazirligi tomonidan umumiy qiymati 100 million dollardan ortiq bo‘lgan 31 ta xalqaro grant loyihasi amalga oshirilmoqda, navbatdagi 8 ta xalqaro loyiha qiymati 40 million dollardan ortiq.
Boshqarma ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu dastur va tashabbuslarning barchasi biologik xilma-xillikni, jumladan, ko‘chib yuruvchi turlarni muhofaza qilish, iqlim o‘zgarishlariga va o‘rmon ko‘chatlarini ko‘paytirish bo‘yicha chora-tadbirlar, cho‘llanishga qarshi kurashish, Orolbo‘yida vaziyatni yaxshilash, shuningdek, chiqindilar va kimoviy moddalar bilan ishlashni qamrab oladi.
Havo va suv
Havo sifati O‘zbekistonda nafaqat fuqarolik jamiyati, balki davlat darajasida ham eng ko‘p muhokama qilinadigan mavzulardan biri bo‘lib qolmoqda. Yanvar oyi oxirida prezident ishtirokidagi yig‘ilishda, bugungi kunda sanoat korxonalari va transportlar atmosferaga 2 million tonnadan ortiq ifloslantiruvchi moddalar chiqarayotgani ma’lum qilingan edi. Shu bilan birga, uzoq vaqt davomida ifloslanish darajasi "qizil" (zararli) deb baholangan bo‘lsa, yaqinda "sariq" (o‘rta) darajada paydo bo‘layotgani haqida xabarlar paydo bo‘ldi.
Hisobotda aytilishicha, agar oxirgi yillarda korxonalar tomonidan atmosferaga chiqarilayotgan chiqindilar barqaror darajada saqlanib qolgan bo‘lsa (yiliga 874 ming tonna), u holda turli transport turlaridan kelib chiqadigan ifloslanish ortib bormoqda. Hisobotga ko‘ra, chiqarilayotgan zarar moddalarga azot oksidi va qattiq zarrachalar kiradi. Vaziyat haroratning anomal o‘zgarishi va chang bo‘ronlari tufayli yanada og‘irlashmoqda.
Ayni paytda O‘zbekistonda 4 millionga yaqin avtomobil bo‘lib, ular yiliga 1,3 million tonna zararli moddalar chiqaradi. Eng ko‘p - Toshkent va Toshkent viloyatida. Shu bilan birga, avtomobillar soni o‘sishda davom etmoqda, deyiladi hisobotda.
Prezident so‘nggi yig‘ilishda vaziyatni yaxshilash bo‘yicha shoshilinch choralar ko‘rish bo‘yicha topshiriq bergan edi. Shu tariqa, Toshkent ko‘chalarida yuk va ishlab chiqarilganiga 10-yildan oshgan yengil avtomobillar harakati bosqichma-bosqich cheklanadi. 2025-yilning 1-yanvaridan respublikada AI-80 benzinidan voz kechish rejalashtirilmoqda.
Bundan tashqari, prezident qaroriga ko‘ra, 2030-yilga borib O‘zbekiston fuqarolari jamoat transportidan ikki baravar tez-tez foydalanishni boshlashi, elektrobuslar ulushi esa 50 foizga yetishi kutilmoqda.
Yana bir tashvishli mavzu - suv resurslari.
“O‘zbekistonda suv tanqisligi kuchaymoqda. Bu holat bir tomondan aholi sonining ko‘payishi, oziq-ovqat va energiyaga bo‘lgan ehtiyojning ortishi bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi tomondan, iqlim o‘zgarishi oqibatlari, xususan, suv ta’minotining pastligi va qurg‘oqchilik tobora kuchayib borayotgani natijasija vujudga kelmoqda”, — deyiladi hisobotda.
Yana boshqa oqibatlariga O‘zbekistonda allaqachon 30 foizga qisqargan muzliklarning erishi kiradi. Hisobotda aytilishicha, muzliklarning yillik qisqarishi 0,3-0,6 foizni tashkil etadi. Bu, o‘z navbatida, baland tog‘ muz ko‘llarining yorilishi va sel oqimi xavfini keltirib chiqaradi.
Hisobotga ko‘ra, mamlakatda 50 ming quduq mavjud. Chuchuk yer osti suvlarining asosiy zahiralari Toshkent, Samarqand, Surxondaryo, Namangan va Andijon viloyatlarida jamlangan.
O‘zbekistonda suv resurslarini asrab-avaylash va muhofaza qilish maqsadida davlat dasturlari qabul qilinib, suvni ifloslantirganlik va ortiqcha foydalanganlik uchun majburiy to‘lovlar hamda jarimalar to‘lash joriy etilgan. Suv resurslarini har tomonlama boshqarish (ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik maqsadlar kontekstida ularni barqaror rivojlantirish, taqsimlash va monitoring qilish jarayoni), shuningdek, suvni hisobga olish va suvni tejash tizimlari tobora ko‘proq foydalanilmoqda.
Yerning yarmidan ko‘pi qishloq xo‘jaligida foydalanilishini hisobga olsak, suvni tejash masalasi mamlakat uchun ayniqsa dolzarbdir.
“Qishloq xo‘jaligiga ishlatiladigan suvning 90 foizi sarflanadi. Suvni tejovchi texnologiyalardan atigi 23 foiz hududlarda foydalanilmoqda”, — deyiladi hisobotda.
Hisobot mualliflari ta’kidlaganidek, suv sarfini kamaytirish yo‘llaridan biri qurg‘oqchilikka chidamli ekinlar (sabzi, pomidor) va erta navli ekinlardan (karam, kartoshka) foydalanish hisoblanadi.
Iqlim o‘zgarishining oqibatlari
O‘zbekistonda hayvonot dunyosini muhofaza qilish ishlari kuchaytirilmoqda. Ko‘rilgan chora-tadibrlarga – o‘simliklarni yig‘ish va ov uchun ruxsatnomalar berish, o‘simlik va hayvonot dunyosi bo‘yicha kadastr va hisobotlarni yuritish, “Qizil kitob”ning mavjudligi, muhofaza etiladigan tabiiy hududlarni tashkil etish kiradi. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar bioxilma-xillikni saqlash uchun asos bo‘lib, mamlakat umumiy maydonining 14 foizini tashkil qiladi.
Boshqa davlatlar qatori O‘zbekiston ham iqlim o‘zgarishi oqibatlariga duch kelmoqda.
“1880 yilda instrumental meteorologik kuzatishlar boshlanganidan beri o‘rtacha yillik harorat 1,6 darajaga (13,2 dan 14,8 ga) oshdi. Oxirgi besh yilda juda issiq kunlar soni o‘rtacha ko‘rsatkichdan 5-7 kunga, Orolbo‘yida esa 12-17 kunga oshdi”, — deyiladi hisobotda.
So‘nggi 10-yil ichida Orol dengizining qurishi bilan bog‘liq vaziyat barqarorlashdi, deydi hisobot mualliflari. Ammo Afg‘oniston Amudaryoning yuqori oqimidagi Qo‘shtepa kanalini qurib, foydalanishga topshirsa, vaziyat yana yomonlashishi mumkin. Ekologlarning fikricha, iqlim o‘zgarishi vaqt o‘tishi bilan butun havzadagi suv sathining pastligi va qurg‘oqchilik, ham Orolbo‘yida issiqlik va suv tanqisligining kuchayishi tufayli Orolbo‘yi mintaqasiga muammoni kengaytirishi mumkin.
Ayni paytda davlat tomonidan, xususan, suv sifati va undan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilash borasida katta ishlar amalga oshirilmoqda. Davlat dasturlari hisobidan 1,5 ming kilometr ichimlik suvi tarmoqlari qurildi va rekonstruksiya qilindi, deyiladi hisobotda.Bu ta’minotni 40 foizdan 68 foizgacha oshirish imkonini berdi. Shuningdek, viloyatda umumiy maydoni 3,6 million gektar bo‘lgan 5 ta yangi muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tashkil etildi.
