Uchinchi qutb yoki qor qoplonlarining yashash joyini qanday saqlash kerak?
09:09 12.02.2024 (yangilandi: 11:11 12.02.2024)
Obuna bo‘lish
Eksklyuziv
Bu noyob jonivor yashaydigan barcha 12 davlat vakillari Samarqandda qor qoplonini himoya qilish bo‘yicha Global dasturni amalga oshirish masalalarini muhokama qilishdi.
Samarqandda qor qoploni va uning ekotizimlarini saqlash bo‘yicha global dasturning (GSLEP) 8-yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda qor qoplonlari yashaydigan barcha mamlakatlar vakillari ishtirok etdi: O‘zbekiston, Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Hindiston, Mo‘g‘uliston, Xitoy, Pokiston, Afg‘oniston, Butan va Nepal, deb xabar qildi Sputnik O‘zbekiston muxbiri.
Xalqaro uchrashuv 2013-yilda Bishkek deklaratsiyasi doirasida tuzilgan ushbu hukumatlararo ittifoqning o‘n yilligi munosabati bilan bo‘lib o‘tdi. Bu vaqt ichida har bir mamlakat qor qoplonlari populyatsiyasini va uning yashash muhitini saqlab qolishda sezilarli yutuqlarga erishdi.
Ekologlar nafaqat ko‘p yillik mehnat natijalarini sarhisob qilishdi, balki istiqboldagi ustuvor vazifalarni ham belgilab olishdi, aniqlangan moliyalashtirishdagi kamchiliklarni muhokama qilib, resurslarga bo‘lgan ehtiyojni baholashdi.
Rossiya Tabiiy resurslar vazirligining xalqaro hamkorlik va iqlim o‘zgarishi departamenti direktori Ivan Kushning so‘zlariga ko‘ra, qor qoploni Rossiya Federatsiyasining Qizil kitobiga kiritilgan. Bu hayvonni saqlab qolish bo‘yicha barcha chora-tadbirlar Rossiyada qor qoplonini saqlash bo‘yicha qabul qilingan strategiya doirasida amalga oshirilmoqda.
Rossiya Tabiiy resurslar vazirligining xalqaro hamkorlik va iqlim o‘zgarishi departamenti direktori Ivan Kush
© Sputnik/Anna Jelixovskaya
"Biz darhol o‘z oldimizga qor qoplonlari soni 150 tadan oshishi kerak, degan vazifani qo‘ydik. Bugungi kunda Rossiyada ularning soni 90 tagacha", — dedi Ivan Kush.
Qozog‘istonda 190 ga yaqin qor qoploni yashaydi. Aholini asrashga BMTTD/Global atrof-muhit fondi va Qozog‘iston hukumatining tog‘ va o‘rmon ekotizimlarining biologik xilma-xilligini boshqarish loyihasi katta hissa qo‘shmoqda. Respublika vakilining ta’kidlashicha, loyiha ko‘magida mamlakatda hayvonlarni sun’iy yo‘ldosh orqali belgilash (maxsus yoqalar yordamida) boshlandi.
Hozirda 10 nafari belgilandi, bu ularning harakatlarini kuzatish imkonini beradi. Bundan tashqari, tirik qor qoplon hujayralarining kriobanki to‘ldirilmoqda.
Qor qoplonlari soni bo‘yicha Xitoy (taxminan 5 ming) va Mo‘g‘uliston (taxminan 1 ming) yetakchilik qilmoqda. Butan ham ularni ko‘paytirishda muvaffaqiyatga erishdi - 97 nafardan 134 tagacha.
O‘zbekistonda bugungi kunda 100 dan 120 tagacha qor qoplonlari mavjud. Hammasi bo‘lib, turli hisob-kitoblarga ko‘ra, dunyoda bu mushuksimonlarning 6 mingdan bir oz ko‘prog‘i qolgan. Aynan shu yovvoyi mushukda ekologlar iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash ramzini ko‘rishadi.
Uchrashuv ishtirokchilari ta’kidlaganidek, iqlim o‘zgarishi global isish va muzliklarning erishiga olib keladi. Bu, o‘z navbatida, ekologlar uchinchi qutb deb ataydigan qor qoploni yashash joyiga tuzatib bo‘lmaydigan zarar yetkazadi.
“Sayyoramizning ikki qutbi haqida hammamiz bilamiz, lekin uchinchi qutb – Osiyoning baland tog‘larining ulkan muz zahiralari haqida kam odam biladi. Bir milliarddan ortiq odamni suv bilan ta’minlaydigan ushbu uchinchi qutbda yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan qor qoploni yashaydi", — deya tushuntirdi GSLEP.
Shuning uchun ham ekologlar bong urmoqda: qor qoplonlari yashaydigan joylarda havo haroratining oshishi bilan muzliklar har qachongidan ham tezroq erib, odamlar va yovvoyi tabiatga tahdid solmoqda.
"Ushbu o‘zgarishlar va ularning ta’sirini tushunish, landshaftlar va jamoalarning iqlim zaifligini xaritalash, odamlar va yovvoyi tabiatning ularga moslashishiga yordam berish Global qor qoploni va ekotizimni himoya qilish dasturining muhim qismidir", — deya qo‘shimcha qildi GSLEP.
Bu yovvoyi mushuklar yashaydigan mamlakatlarda ham tushuniladi. Shu bois hukumat darajasida ushbu qimmatbaho turni asrab-avaylash bo‘yicha mintaqaviy, transchegaraviy va davlatlararo hamkorlikni rivojlantirish va chuqurlashtirishning dolzarb zarurligi qayd etilmoqda.
“O‘zbekistondagi BMTTD va Global atrof-muhit fondi Taraqqiyot dasturi bilan hamkorlikda qor qoplonlarini saqlash bo‘yicha loyihani muvaffaqiyatli amalga oshirdik, bu esa ekologik ta’limga alohida e’tibor qaratiladigan ikkita tashrif buyuruvchilar markazini yaratish va SMART patrul tizimini joriy etish imkonini berdi. Shuningdek, O‘zbekiston hukumati tashabbusi bilan G‘arbiy Tan-Shanda qor qoplonlarini saqlash bo‘yicha transchegaraviy hamkorlik transchegaraviy o‘zaro anglashuv memorandumi imzolanishiga olib kelganidan faxrlanamiz”, – dedi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishlari vaziri Aziz Abduhakimov.
Bundan tashqari, Afrika va Yevroosiyoda (Qozog‘iston, Qirg‘iziston, O‘zbekiston) ko‘chmanchi yirtqich qushlarni saqlash bo‘yicha o‘zaro anglashuv memorandumi kabi hujjatlar va Usturt platosida hayvonot dunyosini muhofaza qilish sohasida hamkorlik memorandumi (Qozog‘iston, O‘zbekiston), shuningdek, O‘zbekiston Atrof-muhitni muhofaza qilish vazirligi, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti va Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi o‘rtasida O‘zbekistonda oziq-ovqat tizimiga ta’sir qilish, yerdan foydalanish va qayta tiklash dasturini amalga oshirish bo‘yicha kelishuv imzolandi.
Mutaxassislar bir ovozdan barcha vazifalarni faqat birgalikda yengish mumkin degan fikrda.
Muloqot va qor qoplonlarining yashash muhitini saqlash bo‘yicha qo‘shma harakatlar va chora-tadbirlar ishlab chiqish zarurati munosabati bilan uchrashuv yakunlari bo‘yicha ekologlar yovvoyi mushuk yashaydigan mamlakatlarning asosiy majburiyatlari belgilab bergan Samarqand rezolyutsiyasini qabul qilishdi.
