O‘zbekistonda bukmekerlik va kripto-aktivlar aylanmasi qay holatda — mutaxassis javobi
CC0 / rawpixel.com /
Obuna bo‘lish
Istiqbolli loyihalar milliy agentligi vakillari O‘zbekistonda kriptoaktivlar aylanmasi, aksiyalar emissiyasi va sug‘urta xizmatlarini ko‘rsatish holati haqida ma’lumot berdi.
TOShKENT, 7 fev — Sputnik. Istiqbolli loyihalar milliy agentligi AOKAda o‘tkazilgan matbuot anjumanida 2023-yildagi faoliyati yakunlarini sarhisob qildi, deb xabar berdi Sputnik O‘zbekiston muxbiri.
Agentlik vakillari respublika hududida kripto-aktivlar aylanmasi, aksiyalar chiqarilishi va sug‘urta xizmatlarini ko‘rsatish kabi mavzularga to‘xtaldi.
The 2023 Global Crypto Adoption Index ot Chainalysis (globalniy indeks prinyatiya kriptovalyut ot Chainalysis)
"Chainalysis" kompaniyasining kriptovalyutalarni qabul qilish bo‘yicha global indeksiga ko‘ra, O‘zbekiston kripto-aktivlar aylanmalari soni bo‘yicha 155 ta mamlakat reytingida Yevropa Ittifoqining ko‘plab davlatlari shuningdek, BAA, Singapur, Gonkong, Belarus, Qozog‘iston, Gruziya, Qirg‘iziston, Ozarbayjon, Armaniston, Tojikiston va boshqa mamlakatlarni ortda qoldirib, 25-o‘rinni egalladi. Shunga qaramay, kripto qazib olish, sotish va sotib olish faqat 2023-yil oxiriga kelib "qonuniylik"ka ega bo‘ldi.
Dastlab, agentlik mayningni litsenziya talab qilinadigan faoliyat turlari ro‘yxatiga kiritdi. Uni olish tartibi 3161-sonli Nizomda tasdiqlangan. Ya’ni, ilgari mayning bilan shug‘ullangan har bir kishi buni noqonuniy ravishda amalga oshirgan va ko‘pincha katta miqdorda elektr energiyasini o‘g‘irlagan.
Noqonuniy mayning olish uchun javobgarlikning maxsus standartlari mavjud emas edi. Aksariyat hollarda amalda bu harakatlar elektr energiyasini o‘g‘irlash sifatida tasniflangan.
“Mamlakat prezidentining qaroriga ko‘ra, hozirda mayning olish quyosh stansiyalari yordamida amalga oshirilishi mumkin, agar ma’lum muddat elektr energiyasi umumiy energiya tarmog‘idan foydalanilsa, u oshirilgan tariflarda bo‘lishi kerak. Bu ikki barobar, agar noqonuniy iste’mol aniqlansa, besh baravarli tarif qo‘llaniladi", — agentlik direktorining birinchi o‘rinbosari Vacheslav Pak.
Bundan tashqari, Jinoyat kodeksiga ikkita yangi modda kiritildi: “Kriptoaktivlar muomalasi sohasidagi qonun hujjatlarini buzish” va “Mayning faoliyatini noqonuniy amalga oshirish”. Ular uchun maksimal jazo 3-yildan 5-yilgacha ozodlikdan mahrum qilishdir. Bunday qoida joriy yilning 12-aprelidan kuchga kiradi.
Agentlik vakili Binance atrofidagi vaziyatga ham to‘xtalib o‘tdi. Jurnalistlarning savollariga javob berar ekan, u ushbu kripto-birjasi respublikada noqonuniy xizmatlar ko‘rsatganini, buning uchun agentlik 102 million so‘m jarima to‘lashga qaror qilganini tushuntirdi.
"Binance" to‘lashdan bosh tortdi, shuning uchun agentlik sudga tegishli da’vo bilan murojaat qilmoqchi. Qonunga ko‘ra, O‘zbekistonda kriptovalyuta muomalasiga faqat elektron tizimlari mamlakat ichidagi serverlarda joylashgan kripto-birjalarda ruxsat etiladi.
“O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 3832-son qarori bilan 2023-yil 1-yanvardan boshlab fuqarolarimiz kriptoaktivlar bilan operatsiyalarni faqat milliy provayderlar orqali amalga oshirishlari shartligi belgilandi. Fuqarolar chet el platformalarida biror narsani ayirboshlashlari mumkin, bu esa ba’zi hollarda KYC, jinoiy daromadlarni legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash siyosati talablariga javob bermaydi. Ikkinchidan, fuqarolarning huquq va manfaatlari himoya qilinmayapti”, —deb tushuntirdi Pak.
Ya’ni, bu chora birinchi navbatda odamlarni firibgarlardan himoya qilishga qaratilgan.
Respublikada kriptoaktivlarning xavfsiz aylanishi uchun tegishli meyoriy-huquqiy baza yaratilgan bo‘lib, 9 ta rasmiy xizmat ko‘rsatuvchi provayderlar faoliyat ko‘rsatmoqda: birinchisi kripto almashinuvi. Ikkinchisi kripto-depozitariysi va 6 kripto-do‘koni. O‘tgan yil davomida ularga 36,2 milliard so‘m davlat boji va yig‘imlari undirildi.
Shuningdek, bukmeker va lotereyalarni qonuniylashtirish haqida ham so‘z bordi. Vacheslav Pak tushuntirganidek, hozirgi vaqtda qonuniylik, davlat boji va ushbu faoliyat turlarini amalga oshirish uchun litsenziyalar berish masalalarida ham jamiyat tomonidan, ham qonun darajasida qarama-qarshiliklar mavjud.
“Bizda shunday vaziyat mavjudki, de-yure lotereyalarni tashkil etish uchun litsenziyalash tartibini tartibga soluvchi hujjatlar mavjud, biroq faoliyatning o‘zi litsenziya talab qilinadigan faoliyat turlari ro‘yxatiga kiritilmagan. Shu bilan birga, “Davlat boji to‘g‘risida”gi qonunda lotereyalar faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya berganlik uchun davlat boji belgilangan. Bukmekerlik faoliyati bilan ham xuddi shunday. Uni amalga oshirishga rasman taqiq bor, lekin bukmekerlik litsenziyalanadigan faoliyat turlari ro‘yxatiga kiritilgan”, — dedi agentlik direktorining birinchi o‘rinbosari.
Umuman olganda, qimor o‘yinlari uchun ham ma’muriy, ham jinoiy jazolar nazarda tutilgan. Shu bilan birga, respublika rahbari sohada huquqiy tartibga solishni takomillashtirish bo‘yicha qator topshiriqlar berdi.
Vacheslav Pak fikricha, bu qachon qonuniylashtirilishini aytish qiyin. Ushbu masala ishlab chiqilmoqda va "aniq sanalar haqida o‘ylashga hali erta".
Bundan tashqari, u o‘tgan yilning so‘nggi 2 oyida kapital bozorida sodir bo‘lgan jiddiy o‘zgarishlar haqida gapirdi. Jumladan, agentlik “O‘zbektelekom” va “O‘zbekinvest” aksiyalarini “Xalq IPO” o‘tkazish maqsadida mahalliy fond bozoriga chiqarilishini ro‘yxatga oldi. Umuman olganda, agentlik tomonidan 7,9 trillion so‘mlik aksiyalar va 65 milliard so‘mlik obligatsiyalar chiqarilishi ro‘yxatga olingan.
Minoritar aksiyadorlarning (aksiyadorliklari jamiyatni boshqarishda bevosita ishtirok etishiga imkon bermaydigan) huquq va manfaatlarini himoya qilish borasidagi ishlar doirasida 2023-yilning to‘rtinchi choragida 1,2 milliard so‘m miqdorida dividendlar to‘lanishi ta’minlandi.
Vacheslav Pak, shuningdek, birjalarning birlashishi mumkinligi haqidagi jurnalistlarning savollariga javob berdi.
“Barcha xalqaro ekspertlar moliyaviy tizimimiz tarqoq ekanligini ta’kidlamoqda. Elementar, hatto fond bozorida ham ikkita birja mavjud: davlat qimmatli qog‘ozlari valyuta bozorida, umumiy korporativ qimmatli qog‘ozlarga esa fond birjasida xizmat ko‘rsatiladi”, — dedi agentlik direktorining birinchi o‘rinbosari.
Uning so‘zlariga ko‘ra, ayni damda faqat birlashtirish masalasi ko‘rib chiqilmoqda. Bu jarayonda kelajakda e’tiborga olinishi kerak bo‘lgan ko‘plab nyuanslar mavjud, masalan, birjalarni qanday ulash kerak, ularning har biri o‘z tizimi, protseduralari va dasturiy ta’minotiga ega.
Kelajakda bu masalalarning yechimini 2-3 yil ichida ko‘rish mumkin, dedi Vacheslav Pak.
Agentlik sug‘urta xizmatlari iste’molchilari huquqlarini himoya qilish bo‘yicha ham faol ish olib bordi. 2023-yilda vakolatli organga 3 mingdan ortiq murojaat kelib tushdi. Ularning 83 foizi ijobiy hal etilib, buning natijasida 19,7 milliard so‘mlik sug‘urta tovonlari to‘landi. Bundan tashqari, mamlakatda tuzilgan sug‘urta shartnomalari soni ko‘paydi. 2022-yilga nisbatan bu ko‘rsatkich 14,9 foizga oshib, 9,1 million donani tashkil etdi.
Sug‘urta kompaniyalari tomonidan iqtisodiyotga kiritilayotgan investitsiyalar hajmida ham o‘sish kuzatildi. 2022-yilga nisbatan 29,4 foizga yetdi va 6,2 trillion so‘mdan oshdi.
