Turkiyaning kelajagi Rossiyaga bog‘liq
© Press-slujba MID RF
/ Obuna bo‘lish
Vladimir Putin va Toyyib Erdo‘g‘anning uchrashuvidan nimalarni kutish mumkin? Putin don bitimini uzaytiradimi? Batafsil maqolamizda.
TOShKENT, 30 avg — Sputnik. Turkiya matbuoti insayderiga ko‘ra, Vladimir Putin va Rajab Toyyib Erdo‘g‘on o‘rtasidagi uchrashuv 4-sentabr kuni Sochida bo‘lib o‘tadi.
Jurnalistlar tufayli don bitimining tiklanishi hammaning og‘zida, muzokaralarning umumiy konturini va vektorini tushunish uchun turk OAVlarini o‘qish zarar qilmaydi. Va ular Qora dengiz tashabbusini va mamlakat uchun boshqa muhim muhim masalalarni, masalan, energetika mustaqilligiga erishishni bir xil darajada muhim?
Bu haqda yaqindagina Energetika va tabiiy resurslar vaziri bo‘lgan Alparslan Bayraktar e’lon qilib, energetika mustaqilligi davlatning muhim vazifasi ekanini alohida ta’kidladi.
Baland ovozda e’lon qilingan ambitsiyalar bu shunchaki gap emas. Birinchidan, Bayraktar vaqtinchalik boshqaruvchi emas, balki mashinasozlik bo‘yicha ma’lumotga bo‘lgan Iqtisod va energetika siyosati bo‘yicha doktorlik dissertatsiyasiga ega bo‘lgan mutaxassisdir.
Ikkinchidan, u vazirlik kursisini u joriy yilning 4-iyunida, ya’ni amaldagi prezident saylovidagi og‘ir g‘alabadan so‘ng darhol egalladi. Bunga qisman Rossiyaning g‘alla tashabbusi yordam berdi.
Alparslan Bayraktar o‘z nutqida 2022-yil oxiriga kelib mamlakat iste’mol qilingan energiya manbalarining 70 foizini import qilganini ta’kidladi. Aniqroq aytganda, bu 50 million tonna neft va uni qayta ishlash mahsulotlari bo‘lib, buning uchun davlat budjetidan 40 milliard dollarga yaqin mablag‘ ajratishga to‘g‘ri keldi. Shuningdek, Anqara 55 milliard kub metr tabiiy gaz sotib oldi va buning uchun yana 38,4 milliard dollar sarfladi. Umuman olganda, ko‘mir importini hisobga olmaganda, faqat neft va gazga deyarli 80 milliard dollar sarflandi. Bu hajm tobora oshib bormoqda va bularning barchasi ellik mingdan ortiq odamning hayotiga zomin bo‘lgan dahshatli fevral zilzilasi fonida sodir bo‘ldi. Unda faqatgina infratuzilmaga yetkazilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri zarar Jahon banki tomonidan 34 milliard dollar yoki Turkiyaning 2021-yildagi yalpi ichki mahsulotining to‘rt foiziga teng deb baholangan.
Bu sabablar turk elitasini iloji boricha ko‘proq energiya resurslarini sotib olishga majburlaydi.
Masalan, tabiiy gaz bu yerga Ozarbayjon, Turkmaniston va Erondan magistral quvurlar orqali keladi. Qora oltin Iroqning Basra, Kirkuk va Bayji yaqinidagi neft konlaridan keladi va Turkiyaning Midat shahri yaqinida Suriyadan kelayotgan oqim ham ulanadi. Suriya nefti Turkiyaga qo‘shni hududdan keltiriladi. Yaqinda turk armiyasi neft tranzitiga tahdid solgan kurdlarni u yerdan haydab chiqarish maqsadida jang qildi.
Anqara quvurlardan tashqari, Aliaga, Etki Liman, Marmar va Dertol shahri yaqinida to‘rtta suyultirilgan gazni qayta gazlashtirish terminallarini qurishga homiylik qildi. Neft tankerlari Samsun va Mersin portlarida qabul qilinadi.
Turkiyadagi umidsiz vaziyat Putin, Erdo‘g‘on va Bashar Asad o‘rtasidagi uch tomonlama uchrashuv allaqachon parda ortida ishlab chiqilayotgani haqidagi doimiy mish-mishlar bilan tavsiflanadi, garchi yaqin vaqtgacha Turkiya prezidenti suriyalik hamkasbini umuman tanimagan va o‘jarlik bilan rasmiy Damashqqa e’tibor bermay, o‘z siyosatini qurishga harakat qilgan bo‘lsa-da.
Rossiya Turkiyaga gaz, neft va ko‘mir bo‘yicha eng yirik energiya yetkazib beruvchi hisoblanadi. Yaqinda Anqara mamlakatga import qilinadigan ko‘mir sifatiga qo‘yiladigan talablarni jimgina pasaytirdi va ajoyib tasodif bilan ular Kuzbass ko‘miri va yarim antratsit xususiyatlariga mosladi.
Turkiyaning janubiy gaz xabiga aylanish istagiga kelsak, Vladimir Putin o‘z chiqishlarida bir necha bor ta’kidlaganidek, Rossiya bunga umuman qarshi emas. Moviy oqimning ikkinchi liniyasini yotqizish loyihasi uzoq vaqtdan beri tayyor, ammo barchasi hozircha hal qilib bo‘lmaydigan ikkita qiyinchilikka duch kelgan. Birinchisi, ulkan hajmlarda gaz zaxiralari to‘plab, uni zaruratga va narxlar o‘zgarishiga qarab sotish mumkin bo‘lgan yer osti omborlarining yo‘qligi. Ikkinchici esa, prezidentimiz bu haqida ham ko‘p marta gapirgan: hozir Yevropa davlatlari Rossiya gazini sotib olishni unchalik istamaydi. Agar Yevropa davlatlaridan barqaror talab bo‘lsa, ikkinchi quvurni yotqizish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Moskva Erdo‘g‘anga, agar unga Rossiya gazi va uni qayta sotishdan tushadigan pul kerak bo‘lsa, Yevropa Ittifoqi bilan muammoni hal qilishni taklif qilmoqda. Buning uchun Turkiya rahbarining afsonaviy siyosiy moslashuvchanligi va hatto Yevropada to‘satdan avj olishi mumkin bo‘lgan migratsiya inqirozidan ham foydalanish mumkin.
Muzokaralarda Akkuyu atom elektr stansiyasini qurish masalasi ko‘tarilishiga zarracha shubha yo‘q. Ko‘p orzu qilingan energetika mustaqilligi bevosita ushbu loyihaning amalga oshirilishiga bog‘liq.
Ma’lumki, Akkuyu deyarli Belarus atom elektr stansiyasining egizakidir, ya’ni ikkalasi ham Rossiyaning VVER-1200 reaktorlaridan foydalanadi.
Belorusliklar hisob-kitoblariga ko‘ra, yangi atom elektr stansiyasi ishga tushirilishi bilan ularning tabiiy gazga bo‘lgan talabi birdaniga uch milliard kub metrga kamaydi. Ikkinchi reaktor to‘liq ishga tushirilgach, bu ko‘rsatkich besh milliard kub metrga yetishi kutilmoqda.
Bu ma’lumotlar Anqarada yaxshi ma’lum, shuning uchun ular bir vaqtning o‘zida to‘rtta energiya blokiga ega bo‘lgan AES qurmoqda. Arzon elektr energiya manbai paydo bo‘lishi, gaz importiga qaramlikni keskin kamaytirish maqsadida.
Turkiyaning energiya mustaqilligini qurish, hatto nazariy jihatdan ham, Rossiyasiz mumkin emas. Shu bois, Erdo‘g‘on Rossiyaga tashrif buyurishda davom etadi. Endi faqat Rossiya bunga qanchalik tayyorligini va buning evaziga nima talab qilishini bilib olish qoldi.
