Yagona bozor va savdo hajmining oshishi: Ashxobod sammitidan nimani kutish kerak — ekspertlar
Obuna bo‘lish
O‘zbekiston, Turkmaniston va Tojikiston prezidentlari ilk bor yangi formatda uchrashib, qator ikki tomonlama va mintaqaviy masalalarni muhokama qilishadi.
TOShKENT, 4 avg — Sputnik. Shavkat Mirziyoyev 4-avgust kuni Ashxobodda Turkmaniston va Tojikiston prezidentlari bilan birgalikda sammitda ishtirok etmoqda.
Tomonlar ilk bor yangi formatda uchrashib, qator ikki tomonlama va mintaqaviy masalalarni muhokama qilishadi. Xususan, suv energetikasi, transport va boshqa sohalardagi hamkorlikka oid mavzular kun tartibidan o‘rin olgan.
Mirziyoyev o‘z chiqishlarida O‘zbekistonning milliy manfaatlari bog‘liq bo‘lgan Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakat tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishi bo‘lib qolayotganini bir necha bor ta’kidladi.
Mintaqa mamlakatlarini umumiy tarix, madaniyat va qadriyatlar, til va urf-odatlarning yaqinligi bog‘lab turadi, bu esa respublikalar o‘rtasidagi mustahkam hamkorlikka xizmat qiladi.
Falsafa fanlari nomzodi, siyosatshunos Ravshan Nazarovning aytishicha, Shavkat Mirziyoyevning yangi mintaqaviy siyosatining amalga oshirilishi Markaziy Osiyoni yagona savdo, sarmoyaviy, transport-kommunikatsiya platformasiga aylantirish uchun sharoit yaratgan eng munozarali masalalarni bartaraf etishga imkon berdi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, bugungi kunda barqaror Markaziy Osiyo allaqachon sarmoyaviy faollik va iqtisodiy o‘sishning muhim markazlaridan biriga aylanib bormoqda.
Yevropa taraqqiyot banki hisob-kitoblariga ko‘ra, so‘nggi yigirma yil ichida Markaziy Osiyoning umumiy yalpi ichki mahsuloti nominal ravishda 8 barobardan oshdi, real ko‘rsatkichda esa 4 barobar o‘sib, 397 milliard dollarni tashkil etdi.
O‘zbekiston-Tojikiston munosabatlari
Toshkent va Dushanbe 2018-yilda Strategik sheriklik to‘g‘risidagi bitimni imzolagan edi. Tojikiston bilan butun chegara chizig‘ini demarkatsiya va delimitatsiya qilish deyarli to‘liq yakunlandi. Hamkorlik deyarli barcha sohalarni – iqtisodiyot, siyosat, xavfsizlik, ekologiya, madaniy-gumanitar sohalarni qamrab oladi, dedi Nazarov.
Shuningdek, ekspertning fikricha, yaqin savdo hamkorligi davom etmoqda.
“O‘zbekiston Tojikistonga to‘qimachilik, gaz, o‘g‘it, plastmassa, metall, keramika, mexanik va elektr jihozlarini eksport qiladi. Qo‘shnisidan alyuminiy, ruda, sement, elektr energiyasi, teri, pilla, ipak sotib oladi”, — dedi mutaxassis.
O‘tgan yili O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 674 million dollarni tashkil qildi, deya qo‘shimcha qildi u. Bundan tashqari, siyosatshunos mamlakatlar o‘rtasidagi madaniy-gumanitar aloqalar rivojlanib borayotganini qayd etdi.
“Dushanbe shahrida Alisher Navoiy nomidagi istirohat bog‘i ochilib, unda shoir va uning do‘sti, ustozi Abdurahmon Jomiyga haykal o‘rnatildi. U o‘zbek va tojik xalqlarining ko‘p asrlik do‘stligi ramzidir. Tojikiston va O‘zbekistonda madaniyati kunlari muntazam o‘tkazib kelinmoqda”, - deya qayd etdi Nazarov.
O‘zbekiston-Turkmaniston munosabatlari
Mamlakatlar 2017-yilda Strategik hamkorlik to‘g‘risidagi bitimni imzolagan. O‘zbekiston Turkmanistonga kimyo mahsulotlari, oziq-ovqat mahsulotlari, mashina va uskunalar eksport qiladi.
O‘z navbatida Turkmanistondan yoqilg‘i-moylash materiallari, neft, nooziq-ovqat xomashosi, oziq-ovqat mahsulotlari, ichimliklar, tamaki va boshqa mahsulotlar yetkazib berilmoqda, dedi ekspert.
Statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, 2022-yilda O‘zbekiston va Turkmaniston o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 926 million dollarni tashkil qilgan.
O‘tgan yilning sentabr oyida Turkmaniston hukumat delegatsiyasining O‘zbekistonga tashrifi chog‘ida bu ko‘rsatkichlarni 2 milliard dollarga yetkazish rejalari e’lon qilingan edi.
Yangi sammit formati
Man’o tadqiqot tashabbuslari markazi direktori Baxtiyor Ergashev Ashxoboddagi Sputnik muxbiriga sammitda mintaqaviy kun tartibining qaysi masalalari muhokama qilinishi mumkinligini aytdi.
Ashxobod sammitida uch davlat prezidentlari muhokama qiladigan bir qancha muhim sohalar bor. Bu, birinchi navbatda, mamlakatlar o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy aloqalarni chuqurlashtirish masalasi, deb hisoblaydi Ergashev.
“Savdo-iqtisodiy aloqalarni ko‘paytirish, o‘zaro savdo-iqtisodiy hamkorlikni oshirishga to‘sqinlik qilayotgan to‘siqlarni kamaytirish, qo‘shni davlatlar mahsulotlari uchun ularning bozorlarini bosqichma-bosqich ochish yo‘lidagi har qanday, kichik bo‘lsa ham, asosiy yo‘nalish bo‘lishi kerak, u hozirgi bosqichda Markaziy Osiyoda amalga oshirilmoqda”, deya tushuntirdi mutaxassis.
Yagona mintaqaviy bozorni shakllantirish Markaziy Osiyoda mintaqalararo tovar ayirboshlash hajmini oshirishning asosiy vazifalaridan biridir, deydi Ergashev.
“Uzoq bozorlar, albatta, qiziq, lekin birinchi navbatda, mintaqa doirasida bir-biringizga ochiqlik, yagona mintaqaviy bozor –mintaqalararo savdo hajmini oshirishga to‘sqinlik qiluvchi jarayonlar va turli tartib-qoidalar minimallashtiriladigan Markaziy Osiyoni shakllantirish uchun shart-sharoit yaratish haqida o‘ylash kerak”, dedi u.
Ergashevning so‘zlariga ko‘ra, sammitning yana bir muhim mavzuyi mamlakatlar o‘rtasidagi transport-tranzit aloqalari masalasidir. Shu tariqa, uning so‘zlariga ko‘ra, Tojikiston Turkiyaning O‘rta yer dengizi portlari, shuningdek, Fors ko‘rfazi mamlakatlari va Eron dengiz portlariga chiqish yo‘llarini qidirmoqda.
Variantlardan biri O‘zbekiston hududi orqali chiqish bo‘lishi mumkin, deydi ekspert. Bundan tashqari, uning fikricha, prezidentlarning iqlim o‘zgarishi va atrof-muhit nuqtayi nazaridan muhokama qiladigan narsasi bor.
Xususan, Afg‘oniston ishtirokida Amudaryo havzasida yagona siyosat ishlab chiqish.
“Muammolar bor. Amudaryo Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston uchun yagona daryo hisoblanadi. Afg‘oniston o‘z kanalini (Qo‘shtepa, tahr.) qurib, Amudaryo suvining jiddiy iste’molchisiga aylanishi mumkin. Bu uch davlatga ham ta’sir qiladi. Ular, ayniqsa, O‘zbekiston va Turkmanistonda kamroq suv oladi”, - deya ogohlantirdi u.
Ergashev, shuningdek, sammitning yangi formati kengayishiga ishonch bildirmoqda. Xususan, Qirg‘iziston yangi ishtirokchi bo‘lishi mumkin.
“O‘ylaymanki, Qirg‘iziston ham bu formatga qo‘shiladi. Ayniqsa, Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘l koridori loyihasini amalga oshirish bo‘yicha amaliy ishlar boshlanganda, - dedi Ergashev.
