https://oz.sputniknews.uz/20230414/f-35-qiruvchi-33950279.html
Ruminiyaga F-35 qiruvchi samolyotlari nima uchun kerak
Ruminiyaga F-35 qiruvchi samolyotlari nima uchun kerak
Sputnik O‘zbekiston
Lockheed Martin korporatsiyasining “ko‘rinmas” F-35 samolyotini xarid qilish — AQSh Ruminiya hududida yadroviy qurol joylashtirishga tayyorgarlik ko‘rayotganini bildiradi.
2023-04-14T21:23+0500
2023-04-14T21:23+0500
2023-04-14T21:23+0500
kolumnistlar
nato
harbiy texnika
havo mudofaa tizimi
ukraina
rossiya
aqsh
harbiy hamkorlik
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/01/0d/15773486_38:0:1000:541_1920x0_80_0_0_4330cf8b4fd6164839239032ebee384f.jpg
TOShKENT, 14 apr — Sputnik. 11-aprel kuni Ruminiya Milliy mudofaa oliy kengashi “havo hujumidan mamlakat mudofaa tizimini mustahkamlash uchun” ko‘rinmas F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlarini xarid qilishni ma’qulladi. Kengash Ruminiya xavfsizligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiluvchi “Moldova Respublikasidagi demokratik jarayonga tashqi aralashuv” haqida o‘z xavotirini bildirdi. Bunday g‘amxo‘rlik Moldova fuqarolari va qo‘shnilari uchun yaxshilik va’da qilmaydi.F-35 qurol tizimi “havo-havo” raketalarini ham o‘z ichiga oladi, ammo havo mudofaasi “Yashin”ning asosiy maqsadi emas. Harakati tovushidan oldin sodir bo‘ladigan kreyser tezligidagi qiruvchi-bombardimonchi – B61 termoyadroviy bombalarni “ko‘zga tashlanmaydigan” qilib yetkazib berish uchun yaratilgan va kelajakda F-35 NATO taktik yadroviy qurolining asosiy tashuvchisi – F-16 qiruvchi samolyotining o‘rnini bosadi. Buxarest tarixiy xatoga yo‘l qo‘ydi.Shunga qaramay, amerikaliklar F-35 ni 2030-yilga qadar ko‘pgina texnik muammolardan xalos qilishga, bir vaqtning o‘zida –NATO a’zolari bilan yadroviy quroldan birgalikda foydalanish bo‘yicha kelishuvlarni kengaytirishga intilmoqda.Aslida, aynan shuning uchun Ruminiya havo kuchlari F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari bilan qurollantirilmoqda. Natija esa – Rossiyaning bir xil javobi, qo‘shni mamlakatlar xavfsizligining pasayishi, ko‘p yillik mintaqaviy notinchlik va Ruminiyada yadroviy apokalipsis ehtimoli ortib borishidan iborat bo‘ladi.Ruminiya Oliy Mudofaa Kengashi (Consiliul Suprem de Aparare a Tarii) xarid soni, muddati va narxiga aniqlik kiritmadi, ammo boshqa Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan xulosa qilinsa (Finlyandiya - 64, Shveysariya - 36, Polsha - 32 dona), gap bir necha milliard dollarlik o‘nlab F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari haqida edi. Avvalroq Ruminiya Norvegiya bilan 32 ta yangi bo‘lmagan F-16 qiruvchi samolyotlarini yetkazib berish bo‘yicha 300 million dollarga, Isroil bilan esa 18 ta dron yetkazib berish bo‘yicha 300 million dollarlik shartnoma imzolagan edi. Xaridlar juda qimmat, Buxarest 2023-yilda mamlakat harbiy budjetini YaIMning 2 foizidan 2,5 foizigacha oshirgani bejiz emas. Bunday qarorning qanchalik maqsadga muvofiqligi aniq emas, chunki boy bo‘lmagan Ruminiyaning doimiy ravishda o‘sib borayotgan tashqi qarzi taxminan 270 milliard dollarni tashkil qiladi. Taqqoslash uchun: Rossiya Federatsiyasining tashqi qarzi 1-mart holatiga ko‘ra 56,7 milliard dollarni tashkil etadi.Haqiqat – urushdaRuminiya havo kuchlari yangi "yashinlar"ni qanchalik kechroq qo‘lga kiritishsa, shunchalik kamroq muammolarga duch kelishadi. “Tahminan beshinchi ”avlodning F-35 qiruvchi-bombardimonchisi ko‘p yillar davomida mojarolar va ofatlar markazida bo‘lib kelgan. Pentagon donasi 158 million dollar turadigan samolyotning ishonchliligi past ekanligini bir necha bor ta’kidlagan. AQSh Harbiy-havo kuchlari, dengiz floti va dengiz piyodalari korpusidagi 540 ta shunday mashinadan atigi 160 tasi rasman jangga yaroqli deb hisoblanadi. Harbiy-dengiz kuchlarining F-35S modifikatsiyalari va dengiz piyodalarining F-35B korpusi yaroqlilik bo‘yicha eng past darajani ko‘rsatadi.Ko‘p yillik tuzatishlar va yangilanishlarga qaramay, qiruvchi-bombardimonchi samolyotlarning muhim jangovar kompyuter tizimlari yaxshi ishlamaydi. Misol uchun, xakerlar ALIS tarmog‘ini uzishi, bort kompyuterlaridan muhim ma’lumotlarni o‘g‘irlashi yoki F-35ni shunchaki “o‘chirib qo‘yishi” mumkin. To‘satdan "ishlab ketgan" mashina esa B61 yadroviy bombalarini mustaqil ravishda o‘z kuchlari yoki ittifoqchi kuchlar tomonga qarata ishlatishi mumkin. Uchuvchining kislorod ta’minoti uzilishi haqida gapirmasa ham bo‘ladi – bunday hodisalar Yaponiyada sakkiz marta qayd etilgan. AQShning boshqa ittifoqchilari ham bu borada shikoyat qilmoqda.“Ko‘rinmas samolyotlar” ning jangovar xususiyatlari noma’lum sirlarga to‘la, ammo rus qiruvchilari va havo mudofaa tizimlari ularni Boltiq dengizi ustida juda yaxshi ko‘rib turibdi, ya’ni ularni maksimal masofada yo‘q qilishlari mumkin. F-35 loyihasi havo, quruqlik va dengizda nishonlarni yo‘q qilish uchun NATOning deyarli barcha aviatsiya qurol-yarog‘laridan foydalanishni nazarda tutadi. Shunga qaramay, turli mamlakatlar tomonidan ko‘p yillik operatsiya davomida F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari hech qachon harbiy harakatlarda qatnashmagan. AQSh harbiy-havo kuchlarining afg‘on tolibonlariga (2018 yil sentabr oyida) va Iroq jihodchilari omboriga (2019 yil aprel oyida) bir martalik masofaviy zarbalari hisobga olinmaydi, chunki dushman tomonda havo hujumidan mudofaa tizimlari umuman yo‘q edi. Shunday qilib, F-35 AQSh va uning ittifoqchilari uchun pul va xavfsizlikni qiruvchi samolyot bo‘lib qolmoqda. Ruminiyani tabriklash mumkin, lekin Moldovaga hamdardlik bildirish kerak.Amerika o‘zining texnologik ustunligini yo‘qotganiga ko‘p bo‘ldi va hozirda u orqa pog‘onalarda. Albatta, Rossiyaning Su-57 beshinchi avlod qiruvchi samolyoti Amerika F-35 qiruvchi-bombardimonchi modifikatsiyalaridan har tomonlama ustundir. Rossiyaning gipertovushli raketalari bir necha yillardan beri xizmat qilib kelmoqda va Ukrainadagi maxsus harbiy operatsiya paytida yuqori jangovar kuchni namoyish etmoqda.
ukraina
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2023
Aleksandr Xrolenko
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/649/87/6498751_261:0:928:666_100x100_80_0_0_f49586da20af8e3af637d21ad51d893d.jpg
Aleksandr Xrolenko
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/649/87/6498751_261:0:928:666_100x100_80_0_0_f49586da20af8e3af637d21ad51d893d.jpg
Yangiliklar
uz_UZ
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Aleksandr Xrolenko
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/649/87/6498751_261:0:928:666_100x100_80_0_0_f49586da20af8e3af637d21ad51d893d.jpg
lockheed martin f-35 samolyo aqsh ruminiya yadroviy qurol
lockheed martin f-35 samolyo aqsh ruminiya yadroviy qurol
Ruminiyaga F-35 qiruvchi samolyotlari nima uchun kerak
Lockheed Martin korporatsiyasining “ko‘rinmas” F-35 Lightning II samolyotini Buxarest sotib olishi – Ruminiya hududida AQSh yadroviy qurolini joylashtirishga tayyorgarlik bo‘lib, Qora dengiz mintaqasi va qo‘shni Moldova mamlakatlari uchun yangi tahdidlarni keltirib chiqaradi.
TOShKENT, 14 apr — Sputnik. 11-aprel kuni Ruminiya Milliy mudofaa oliy kengashi “havo hujumidan mamlakat mudofaa tizimini mustahkamlash uchun” ko‘rinmas F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlarini xarid qilishni ma’qulladi. Kengash Ruminiya xavfsizligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiluvchi “Moldova Respublikasidagi demokratik jarayonga tashqi aralashuv” haqida o‘z xavotirini bildirdi. Bunday g‘amxo‘rlik Moldova fuqarolari va qo‘shnilari uchun yaxshilik va’da qilmaydi.
F-35 qurol tizimi “havo-havo” raketalarini ham o‘z ichiga oladi, ammo havo mudofaasi “Yashin”ning asosiy maqsadi emas. Harakati tovushidan oldin sodir bo‘ladigan kreyser tezligidagi qiruvchi-bombardimonchi – B61 termoyadroviy bombalarni “ko‘zga tashlanmaydigan” qilib yetkazib berish uchun yaratilgan va kelajakda F-35 NATO taktik yadroviy qurolining asosiy tashuvchisi – F-16 qiruvchi samolyotining o‘rnini bosadi. Buxarest tarixiy xatoga yo‘l qo‘ydi.
Amerika F-35 samolyotlarida yuzlab konstruktiv kamchiliklar va “qabul qilib bo‘lmaydigan” xususiyatlar mavjud va ular bugungi kungacha Pentagon tomonidan ommaviy ishlab chiqarish uchun ruxsat etilmagan. AQSh Harbiy-havo kuchlari “Yashin”larining atigi 30 foizi jangovar vazifalarni bajarish uchun to‘liq mos keladi.
Shunga qaramay, amerikaliklar F-35 ni 2030-yilga qadar ko‘pgina texnik muammolardan xalos qilishga, bir vaqtning o‘zida –NATO a’zolari bilan yadroviy quroldan birgalikda foydalanish bo‘yicha kelishuvlarni kengaytirishga intilmoqda.
"The Diplomat" nashrining ta’kidlashicha, bu parallel jarayonlar Sharqiy Yevropa mamlakatlarida taktik yadro qurollarining joylashtirilishiga olib keladi va u yerda joylashgan F-35 lar (barcha "yashinlar" Pentagon nazorati ostida yagona global tarmoqqa birlashtirilgan) Rossiyadagi obyektlarga chuqur zarba berish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Aslida, aynan shuning uchun Ruminiya havo kuchlari F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari bilan qurollantirilmoqda. Natija esa – Rossiyaning bir xil javobi, qo‘shni mamlakatlar xavfsizligining pasayishi, ko‘p yillik mintaqaviy notinchlik va Ruminiyada yadroviy apokalipsis ehtimoli ortib borishidan iborat bo‘ladi.
Ruminiya Oliy Mudofaa Kengashi (Consiliul Suprem de Aparare a Tarii) xarid soni, muddati va narxiga aniqlik kiritmadi, ammo boshqa Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan xulosa qilinsa (Finlyandiya - 64, Shveysariya - 36, Polsha - 32 dona), gap bir necha milliard dollarlik o‘nlab F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari haqida edi. Avvalroq Ruminiya Norvegiya bilan 32 ta yangi bo‘lmagan F-16 qiruvchi samolyotlarini yetkazib berish bo‘yicha 300 million dollarga, Isroil bilan esa 18 ta dron yetkazib berish bo‘yicha 300 million dollarlik shartnoma imzolagan edi. Xaridlar juda qimmat, Buxarest 2023-yilda mamlakat harbiy budjetini YaIMning 2 foizidan 2,5 foizigacha oshirgani bejiz emas. Bunday qarorning qanchalik maqsadga muvofiqligi aniq emas, chunki boy bo‘lmagan Ruminiyaning doimiy ravishda o‘sib borayotgan tashqi qarzi taxminan 270 milliard dollarni tashkil qiladi. Taqqoslash uchun: Rossiya Federatsiyasining tashqi qarzi 1-mart holatiga ko‘ra 56,7 milliard dollarni tashkil etadi.
Ruminiya havo kuchlari yangi "yashinlar"ni qanchalik kechroq qo‘lga kiritishsa, shunchalik kamroq muammolarga duch kelishadi. “Tahminan beshinchi ”avlodning F-35 qiruvchi-bombardimonchisi ko‘p yillar davomida mojarolar va ofatlar markazida bo‘lib kelgan. Pentagon donasi 158 million dollar turadigan samolyotning ishonchliligi past ekanligini bir necha bor ta’kidlagan. AQSh Harbiy-havo kuchlari, dengiz floti va dengiz piyodalari korpusidagi 540 ta shunday mashinadan atigi 160 tasi rasman jangga yaroqli deb hisoblanadi. Harbiy-dengiz kuchlarining F-35S modifikatsiyalari va dengiz piyodalarining F-35B korpusi yaroqlilik bo‘yicha eng past darajani ko‘rsatadi.
2006 yilda F-35 ning birinchi parvozi va 2016-yilda AQSh Harbiy-havo kuchlari tomonidan ushbu “xom” mashinalar ishga solinganidan so‘ng, tuzilmaviy va dasturiy ta’minotdagi kamchiliklar soni biroz kamaydi va hanuzgacha 800 dan ortiq - turli darajadagi kamchiliklarga ega. Bugungi kunda "Yashin"ga yangi, kuchliroq dvigatel kerak, lekin unday dvigatel yo‘q. Eskisi bilan yuqori tezlikka erishganda, korpus yorilib ketadi, “yashiruvchi” qoplama va quyruq qismi tushib qoladi. F-35 ning kreyser tezligi soatiga 850 km. Jangovar radiusi – 1000 km. Balandligi- 18000 m. Jangovaruk - 9 tonna.
Ko‘p yillik tuzatishlar va yangilanishlarga qaramay, qiruvchi-bombardimonchi samolyotlarning muhim jangovar kompyuter tizimlari yaxshi ishlamaydi. Misol uchun, xakerlar ALIS tarmog‘ini uzishi, bort kompyuterlaridan muhim ma’lumotlarni o‘g‘irlashi yoki F-35ni shunchaki “o‘chirib qo‘yishi” mumkin. To‘satdan "ishlab ketgan" mashina esa B61 yadroviy bombalarini mustaqil ravishda o‘z kuchlari yoki ittifoqchi kuchlar tomonga qarata ishlatishi mumkin. Uchuvchining kislorod ta’minoti uzilishi haqida gapirmasa ham bo‘ladi – bunday hodisalar Yaponiyada sakkiz marta qayd etilgan. AQShning boshqa ittifoqchilari ham bu borada shikoyat qilmoqda.
“Ko‘rinmas samolyotlar” ning jangovar xususiyatlari noma’lum sirlarga to‘la, ammo rus qiruvchilari va havo mudofaa tizimlari ularni Boltiq dengizi ustida juda yaxshi ko‘rib turibdi, ya’ni ularni maksimal masofada yo‘q qilishlari mumkin. F-35 loyihasi havo, quruqlik va dengizda nishonlarni yo‘q qilish uchun NATOning deyarli barcha aviatsiya qurol-yarog‘laridan foydalanishni nazarda tutadi. Shunga qaramay, turli mamlakatlar tomonidan ko‘p yillik operatsiya davomida F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari hech qachon harbiy harakatlarda qatnashmagan. AQSh harbiy-havo kuchlarining afg‘on tolibonlariga (2018 yil sentabr oyida) va Iroq jihodchilari omboriga (2019 yil aprel oyida) bir martalik masofaviy zarbalari hisobga olinmaydi, chunki dushman tomonda havo hujumidan mudofaa tizimlari umuman yo‘q edi. Shunday qilib, F-35 AQSh va uning ittifoqchilari uchun pul va xavfsizlikni qiruvchi samolyot bo‘lib qolmoqda. Ruminiyani tabriklash mumkin, lekin Moldovaga hamdardlik bildirish kerak.
NATO mudofaa rasmiylari o‘q-dorilar va qurol ishlab chiqarishning sekin sur’ati haqida ogohlantirmoqda. "Foreign Affairs" nashri ma’lumotlariga ko‘ra, Ukrainada NATO o‘q-dorilarining yo‘qligi “Amerika harbiy-sanoat bazasi muammoga duch kelganining dastlabki belgilaridan biri bo‘lgan”. Yo‘q, F-35 ning “omadsizlari” va AQShning gipertovushli raketalarining modellari uzoq vaqtdan beri muammolar haqida belgi berib kelmoqda, ular hech qanday tarzda fazoviy “gegemonlar”ga aylanmaydi.
Amerika o‘zining texnologik ustunligini yo‘qotganiga ko‘p bo‘ldi va hozirda u orqa pog‘onalarda. Albatta, Rossiyaning Su-57 beshinchi avlod qiruvchi samolyoti Amerika F-35 qiruvchi-bombardimonchi modifikatsiyalaridan har tomonlama ustundir. Rossiyaning gipertovushli raketalari bir necha yillardan beri xizmat qilib kelmoqda va Ukrainadagi maxsus harbiy operatsiya paytida yuqori jangovar kuchni namoyish etmoqda.
