“Falokatga kelyapmiz”. Rossiyaga qarshi sanksiyalar Yevropa va Xitoyga kerakmi?
22:00 10.03.2022 (yangilandi: 18:36 05.04.2023)
© AP Photo / Virginia Mayo
Obuna bo‘lish
Dunyoning ko‘plab davlatlari AQSh bosimi ostida, Rossiyaga qarshi sanksiyalar kiritayotgan bir vaqtda, mustaqil siyosat yuritishga qurbi yetgan bir necha davlat - sanksiyalardan voz kechdi.
Yangi kun - yangi sanksiyalar: Rossiya misli ko‘rilmagan bosim ostida. Vashington esa bundan ham qattiqroq choralar ko‘rishga chaqirmoqda. Biroq, Yevropada talabni oxirigacha kuchaytirmaydi - bu Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotiga zarba beradi. Xitoy umumiy kolonnada, Turkiya kabi marshga chiqmoqchi emas. Va shunga qaramay, Pekin G‘arbning qarshi choralaridan qo‘rqmoqda va Rossiya bilan juda ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lmoqda.
Ozchilik qoldi
Allaqachon 5,5 ming sanksiyani joriy qilganlar - bu Eron, Suriya va Shimoliy Koreyaga qarshi qo‘llangan sanksiyalardan ko‘proq. Yarmi - DXR va LXR tan olinganidan keyin qo‘llandi. Va ularni qo‘llashda hammadan faolroq betaraf tuyiladigan Shveysariya bo‘ldi.
Vashington birlashgan front sifatida harakat qilishni talab qilmoqda - hatto NATOga a’zo bo‘lmagan mamlakatlardan ham. Davlat kotibining siyosiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosari Viktoriya Nuland 8-mart kuni shunday bayonot bilan chiqdi: “Biz biz bilan gaplashayotgan har bir davlatga bosim o‘tkazapmiz, faqat prezident, davlat kotibi va davlat departamenti darajasida emas. Shu jumladan, hamon sanksiya qo‘llashga tiyilib turgan mamlakatlarda ham”.
Biroq, hatto Yevropa ham hamon choralarni kuchaytirishga intilmayapti. Yevropa Ittifoqi kompaniyalari va moliyaviy institutlari Rossiya bozorini rivojlantirish uchun o‘n yillab vaqt sarflagan. Munosabatlarning buzilishi esa juda katta yo‘qotishlarni anglatadi.
AQSh, Yevropa Ittifoqi, Kanada va Yaponiyaning ko‘plab korporatsiyalari: biz ketmaymiz, faoliyatimizni to‘xtatamiz, deyishmoqda. Masalan, IKEA va McDonalds o‘z xodimlarini – va ular o‘n mingta- pullik ta’tilga jo‘natmoqda.
Ba’zilar hatto siyosiy demarshlardan ham o‘zlarini tiyishmoqda - masalan, yapon kiyim-kechak ishlab chiqaruvchisi Uniqlo. Prezident Tadasi Yanay shunday deydi: “Bizning mahsulotimiz hayotiy zaruratdir. Rossiya xalqi ham biz kabi yashash huquqiga ega”. Biroq, bu umumiy qoidadan kamdan-kam istisnodir.
“Yevropani qiyinchiliklar kutmoqda”
Xomashyo qimmatlashmoqda va Vashington hamkorlari haddidan oshmaslikka harakat qilmoqda. Oq uy va Brussel rasmiylari Rossiya uglevodorodlaridan butunlay voz kechishga chaqirmoqda, biroq Yevropa Ittifoqi buni bajarishga shoshilmayapti.
“Fransiya Rossiya gaziga u qadar qaram emas. Biroq, agar Moskva yetkazib berishni to‘xtatsa, Yevropa kelasi qishda katta qiyinchiliklarga duch keladi”, - deydi Fransiya prezidenti EmmanuelMakron. Germaniya kansleri Olaf Sholsenergiya resurslari sanksiyalardan tashqarida ekanligini ta’kidladi.
Niderlandiya bosh vaziri Mark Rutte shunday ogohlantirmoqda: “Yevropada, undan tashqarida va Ukrainada nazoratsiz xavf-xatarga provokatsiya qilish kerak emas. Biz Rossiya energetikasi bilan ishlashda davom etishimiz kerak”. “Neft importining uchdan bir qismi Rossiyadan keladi. Agar buni zudlik bilan to‘xtatsak, ertaga barcha transport to‘xtab qoladi”, - deydi Germaniya tashqi ishlar vaziri Annalena Berbok.
Avvalroq ham Brusselning umumiy chizig‘ini ortga surib kelgan Vengriya ham embargoga tayyor emas. “Energetika sektoriga nisbatan sanksiyalarning kengayishi forint va venger xalqi uchun eng katta tahdid. Buni bizdan so‘rayotganlar bu urush uchun to‘lashga majburlashmoqchi. Vengriya hukumati hech qanday xalqaro forumda bunday harakatni qo‘llab-quvvatlamaydi”, - deydi moliya vaziri Mixay Varga.
Serbiya - Yevropa Ittifoqiga nomzod. Biroq Rossiyaga qarshi sanksiyalarga prezident Aleksandr Vuchich qo‘shilmadi, garchi u tan olganidek, G‘arb “misli ko‘rilmagan bosim” o‘tkazapti.
“Yevropa qaror qabul qilishda haddan tashqari hissiyotlarga berilgan, sanksiyalar esa tishlaganni qanday tishlashlari haqidagi hikoyani eslatadi, deya ta’kidlaydi Yevroparlament deputati Tyerri Mariani. “Rossiya qiyin kunlarni boshdan kechiradi, biroq u qayta tiklanadi va hatto ba’zi tarmoqlarda kuchayadi ham. Agar biz shunday harakat qilishda davom etsak va gaz va neft yetkazib berishni to‘xtatsak, falokatga duch kelamiz”, - deya ogohlantiradi u. Va u xomashyo dollarda kotirovka qilinishini va yevro AQSh valyutasiga nisbatan zaiflashganini ham eslatib o‘tdi.
Darvoqe, 9-mart kuni Brent narxi bir kun ichida deyarli 15 punktga ko‘tarilib, bir barrel narxi 125,18 dollarga yetdi.
Dahshatli ta’sir
Turkiya hech qanday sanksiyalarni rejalashtirayotgani yo‘q. Qolaversa, Rajab Toyyib Erdo‘g‘on Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi mojaroda tinchlikparvar sifatida namoyon bo‘lmoqchi. Milliyet nashri xabariga ko‘ra, u o‘zini 10-mart kuni Antaliya forumida bo‘lib o‘tadigan Rossiya va Ukraina tashqi ishlar vazirlari uchrashuvining tashabbuskori deb atagan.
Turklar narxi keskin ko‘tarilib ketgan kungaboqar yog‘ini sotib olishmoqda: bu yerda asosiy etkazib beruvchilar esa Rossiya va Ukraina edi.
“Jahon bozorida Rossiya neftining o‘rnini bosish juda qiyin”, - deydi Energetika va tabiiy resurslar vaziri o‘rinbosari Alparslan Bayraktar. Uning fikricha, G‘arb sanksiyalari hammaga “dahshatli ta’sir ko‘rsatadi”.
Biroq, Anqara Rossiya va Yevropa osmonining yopilishidan allaqachon foyda ko‘rishga ulgurgan. Istanbul asosiy aviatsiya markaziga aylandi, Turkish Airlines kompaniyasi esa parvozlar cheklovlaridan asosiy foyda ko‘rganlardan biri hisoblanadi.
Rossiyaning do‘stlari
Xitoyda Rossiyaga qarshi sanksiyalar qoralandi. BMTning doimiy vakili Chjan Szun G‘arbning siyosatidan xavotirda ekanligini bildirdi: “Bu halokatli gumanitar oqibatlarga olib keladi va boshqa mamlakatlarga zarar yetkazadi”.
Tashqi ishlar vaziri Van I ning so‘zlariga ko‘ra, Moskva bilan munosabatlar “eng zarur ikki tomonlama munosabatlardan” hisoblanadi. Boshqa tomondan, esa Pekin bosimlardan hadiqda. AQSh Savdo vaziri Jina Raymondo bu bilan tahdid qilishga ulgurgan.
Rossiya tashqi savdo aylanmasining deyarli 20 foizi Xitoy hissasiga to‘g‘ri keladi. Shunga qaramay, birinchi noxush signallar allaqachon paydo bo‘lgan. Masalan, avtomobillarni ijaraga qo‘yish bo‘yicha gigant DiDi Chuxing mamlakatdan chiqib ketishini e’lon qildi, keyinchalik esa bu qarorini bekor qildi. Bank of China va Xitoy sanoat va tijorat banki (ICBC)ning offshor bo‘linmalari rossiyalik xomashyo eksportchilari bilan operatsiyalarni qoplash uchun kredit berishni to‘xtatdi, deb yozadi Bloomberg.
Pekin AQSh cheklovlarini chetlab o‘tishda salbiy tajribaga ega. Vashington Eron bilan hamkorlik qilgani uchun uning Huawei Technologies Co i ZTE iga qarshi sanksiyalar joriy qildi. Va Huaweimoliya direktori Men Vanchjou esa Vankuverda uy qamog‘iga olindi.
“Xitoy ham Rossiya kabi AQSh boshchiligidagi xalqaro tizimni yoqtirmaydi. Biroq Pekinning G‘arb sanksiyalari sharoitida moliyaviy yordami minimal bo‘ladi", - deydi Gavekal Dragonomics. tahliliy firmasidan Yanmey Se va Dan Van South China Morning Post gazetasiga.
Xitoy uchun asosiy savdo bozori AQSh va Yevropa, deya tushuntiradi siyosiy strateg Konstantin Kalachev. “Pekin tavakkal qilmoqchi emas, u yerda pul sanashadi. Si Szinpin tashqi bozorga emas, balki ichki iste’molga pul tikmoqchi ekanligini aytgan. Ammo hozircha buning to‘liq imkoni yo‘q, shuning uchun Xitoy juda ehtiyotkorlik bilan harakat qilmoqda”, - deya ta’kidlaydi ekspert. Pekin, albatta, Rossiyani qutqarish masalasida shoshilmaydi.
Bu vaqtda esa Erdo‘g‘onga Kavkaz va Qora dengiz mintaqasida ma’lum preferensiyalar, hech bo‘lmaganda ta’sir doirasini kuchaytirish kerak. “Aslida Turkiya hech qachon Rossiyaning ittifoqchisi bo‘lmagan, - deydi Kalachev. “Anqaraga rossiyalik sayyohlar, ko‘chmas mulk sotib oluvchilarning pullari va, shuningdek, neft va gaz kerak. Va u yerda amerikaliklarni unchalik xushlashmaydi: Erdo‘g‘on 2016-yilgi davlat to‘ntarishiga urinish ortida aynan Vashington turgan deb hisoblaydi”.
“Yevropa va Amerika kompaniyalarining faoliyatini to‘xtatib turishi yoki mamlakatni tark etish haqidagi bayonotlari AQSh va YeI kursiga sodiqlikdan dalolat beruvchi imo-ishoralardir. Aslida hech kim daromaddan mahrum bo‘lishni istamaydi”, - deydi iqtisodchi Leonid Xazanov.
Va iqtisodchi bir qancha raqamlarni keltirib o‘tdi: masalan, McDonaldsning 2020-yildagi daromadi 19,2 milliard dollarni tashkil etgan, shundan deyarli bir yarimi Rossiyada. Va McDonalds bu pullarini yo‘qotishni istamaydi. Xuddi boshqa korporatsiyalar kabi.
