https://oz.sputniknews.uz/20211129/olimlar-oltoy-qazishmalari-turkiy-xalqlar-tarixiga-oydinlik-kiritishni-muhokama-qilmoqdalar-21570861.html
Olimlar Oltoy qazishmalari turkiy xalqlar tarixiga oydinlik kiritishni muhokama qilmoqda
Olimlar Oltoy qazishmalari turkiy xalqlar tarixiga oydinlik kiritishni muhokama qilmoqda
Sputnik O‘zbekiston
Oltoy Respublikasining Chemal tumanida Rossiya Ilmiy Jamg‘armasi (RSF) granti doirasida olib borilgan ekspeditsiya ishlari ko‘chmanchi xalqlar tarixining dastlabki... 29.11.2021, Sputnik O‘zbekiston
2021-11-29T19:38+0500
2021-11-29T19:38+0500
2023-04-05T18:35+0500
analitika
o‘zbekiston
qozog‘iston
qirg‘iziston
turkiy tilli millatlar
oltoy o‘lkasi
rossiya
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/0b/1d/21567409_0:53:3455:1996_1920x0_80_0_0_85485aa7c64fd2bdb031337ad13986f3.jpg
TOShKENT, 29 noya - Sputnik. Turkolog olimlar jamoasida turklarning qadimiy tarixini o‘rganish bilan bog‘liq tadqiqotlar faollashdi. Bunga Oltoy davlat universiteti (OltDU) arxeologlari tomonidan olib borilgan qazishmalar sabab bo‘ldi. Ular Oltoyda Birinchi Turk xoqonligi tashkil etilishidan oldingi davrga oid. ilk turkiy davrga oid marosimlar majmualarini topishdi. O‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston olimlari topilmalar yuzasidan fikr bildirishdi.Rossiyalik olimlar fikricha, turklarning hozirga qadar o‘rganilgan eng qadimiy yodgorliklari aynan Oltoyda topilgan."Bular asosan marosimlar o‘tkazish uchun qurilgan to‘rtburchakli va yumaloq shaklidagi inshootlar bo‘lib, ularda dafn marosimi izlari, shu jumladan ot jihozlariga oid buyumlar mavjud", dedi Nikolay Seregin, tarix fanlari doktori, "Katta Oltoy" Oltaizm va turkologiya markazi eksperti. OltDU, qazishmalarni sharhlar ekanOltoy Respublikasining Chemal tumanida Rossiya Ilmiy Jamg‘armasi (RSF) granti doirasida olib borilgan ekspeditsiya ishlari ko‘chmanchi xalqlar tarixining dastlabki bosqichlari xususiyatlarini o‘rganishga qaratilgan.Olim ta’kidlashiga ko‘ra, ushbu joygan yangi kelgan jamoa mahalliy aholining o‘zagiga aylanadi. "Bizda ushbu yangi kelgan aholi guruhini aniqlashga yordam beruvchi ishonchli dalillar, arxeologik materiallar (o‘ziga xos topilmalar) yo‘q. Biz aholining yangi guruhi kelganini ko‘rmoqdamiz, lekin ular qayerdan kelib chiqqanini va bu voqea qanday sodir bo‘lganini hozircha ayta olmaymiz", - dedi Nikolay Seregin. "Ushbu yangi kelgan guruhning izlari (yozma manbaalarga ko‘ra, ehtimol o‘sha afsonaviy 500 Ashina urug‘i) arxeologik jihatdan hali qayd etilmagan. Ehtimol, ular Oltoyga ko‘chib o‘tishidan oldin kam o‘rganilgan, ular tizimli tadqiqotlar bilan qamrab olinmagan hududlarda yashagan ", - dedi olim.Ma’lumki, hozirgi O‘zbekiston hududining bir qismi Birinchi Turk xoqonligi tarkibiga kirgan. Shu munosabat bilan O‘zbekiston arxeologlari oltoylik hamkasblar tomonidan olib borilgan qazishmalar materiallari paleobotanika, arxeozoologiya, landshaftshunoslik, manbashunoslik, tarixiy tilshunoslik va DNK kabi uslublar yordamida keng qamrovli va majmuali o‘rganishni talab qilishini ta’kidladilar.O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Milliy arxeologiya markazi direktori Farhod Maqsudovning fikricha, VI asr o‘rtalariga oid majmualar hali ham keng ijtimoiy-madaniy va antropologik yondashuv bilan to‘laqonli ilmiy izlanishlarni talab qiladi.“Ashina urug‘i Oltoyga sharqdan kelgan degan versiya bor, ammo bu urug‘ning dafn etilganligi haqidagi manbalar Mo‘g‘ulistonda 7-asr boshlariga to‘g‘ri keladi. Xitoy yozma manbalarida ular o‘liklarni yoqib, kullarini shamolda sochganliklari aytiladi. Shuningdek, manbalarda Xitoy imperatori Tayzun Sharqiy Turk xoqonligi shahzodalari orasida marhumlarni yerga ko‘mishni boshlanganini ko‘rgani va ularni o‘z ajdodlariga munosib bo‘lishga da’vat etgani aytiladi”, — dedi olim.O‘zbekiston hududidagi yodgorliklarga kelsak, uning so‘zlariga ko‘ra, mintaqada 6—8-asrlarga oid bir nechta yakka tartibdagi qabrlar aniqlangan. Keyingi ikki yil ichida Toshkent viloyatida yangi Sungak qabristoni topildi. – Aytishimiz mumkinki, yodgorlikda o‘rganilgan qabrlar katakombalar bo‘lib, dafn etish mahalliy an’analarga muvofiq amalga oshirilgan. Biroq, arxeologik materiallarda boshqa joydan kelgan aholi guruhi ta’siri ham seziladi. “Hozirda tadqiqotimiz davom etmoqda va yakuniy xulosalar chiqarilgandan keyin to‘liqroq ma’lumotlarga ega bo‘lamiz”, - deya qo‘shimcha qildi Farhod Maqsudov.Shu bilan birga, Birinchi Turk xoqonligi tarkibiga qisman kirgan Qozog‘iston olimlari ham qozoq cho‘llarida qadimgi turkiy madaniy majmuaning shakllanishi jarayoni o‘rta asr boshlarida Yevroosiyo dashtlarining Buyuk kamari etnoijtimoiy-madaniy jarayonlarni o‘rganish uchun dolzarb bo‘lib qolayotganini ta’kidladilar.Qozog‘istonlik arxeolog, tarix fanlari doktori, “Berel” tarixiy-madaniy qo‘riqxona-muzeyi yetakchi ilmiy xodimi Zaynolla Samashevning ma’lum qilishicha, Qozog‘iston Oltoyidagi (Sharqiy Qozog‘iston) Berel qabristonida Paziriq madaniyati yodgorliklarini qazish jarayonida, "Xunn-Sanbey" madaniyatining butun bir qatlami aniqlangan bo‘lib, u hali ham davri va etnik-madaniy belgilarini aniqlashtirishni talab qiladi. "Shunga o‘xshash yodgorliklar Rossiyaning Oltoyi hududida, Mo‘g‘uliston Oltoyida bor va ularni butun “Katta Oltoy” tarixi kontekstida majmuali ko‘rib chiqish kerakligi aniq".Qirg‘izistonlik arxeologlar ham turkiy davri va xoqonliklarni o‘rganish uchun Qirg‘iziston arxeologik yodgorliklarini Markaziy Osiyo arxeologik ma’lumotlari bilan birgalikda har tomonlama o‘rganish zarur, deb hisoblashadi. Arxeologiya, etnologiya, manbashunoslik va tarixshunoslik kafedrasi mudiri Temirlan Charg‘inov ushbu mavzu shu paytgacha obyektiv va subyektiv sabablarga ko‘ra maxsus ko‘p qirrali tadqiqot obyekti bo‘lmagan, degan fikrni bildirdi. “Turkiy davr yodgorliklari keng qamrovli tadqiqot obyekti bo‘lmagan, davrlar bo‘yicha to‘liq xronologik ketma-ketlik va antropologik talqin mavjud emas. Turklarning turar-joylari va manzilgohlarini arxeologik tadqiq qilish bugungi kungacha “bo‘sh joy” bo‘lib qolmoqda, dedi olim.Shu bilan birga, tadqiqotchilarning fikricha, keyingi yillarda Qirg‘iziston hududidan qadimiy turkiy yozuvlar, alohida tasodifiy topilmalar, qurol-yarog‘lar, tosh haykallar topilgan. “Aksariyati oldin ilm-fanga ma’lum bo‘lmagan 500 dan ortiq tosh haykallar mazmuni, badiiy uslubi va jinsi xilma-xilligi jihatidan turli xildir, – deya qo‘shimcha qildi tarix fanlari nomzodi, arxeolog, “Arxeologiya va etnologiya” kafedrasi katta o‘qituvchisi. nomidagi KNU J. Balasagina Orozbek Soltoboyev.Olimlar turkiy davr yodgorliklarini har tomonlama o‘rganish bu davrning madaniy xususiyatlari, kelib chiqishi, xronologik davrlarini, shuningdek, o‘sha davrlardagi qo‘shni xalq va davlatlar bilan munosabatlarini oydinlashtirishiga ishonch bildirdi.
o‘zbekiston
qozog‘iston
qirg‘iziston
oltoy o‘lkasi
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2021
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Yangiliklar
uz_UZ
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik O‘zbekiston
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
analitika, o‘zbekiston, qozog‘iston, qirg‘iziston, turkiy tilli millatlar, oltoy o‘lkasi, rossiya
analitika, o‘zbekiston, qozog‘iston, qirg‘iziston, turkiy tilli millatlar, oltoy o‘lkasi, rossiya
Olimlar Oltoy qazishmalari turkiy xalqlar tarixiga oydinlik kiritishni muhokama qilmoqda
19:38 29.11.2021 (yangilandi: 18:35 05.04.2023) Oltoy Respublikasining Chemal tumanida Rossiya Ilmiy Jamg‘armasi (RSF) granti doirasida olib borilgan ekspeditsiya ishlari ko‘chmanchi xalqlar tarixining dastlabki bosqichlari xususiyatlarini o‘rganishga qaratilgan.
TOShKENT, 29 noya - Sputnik. Turkolog olimlar jamoasida turklarning qadimiy tarixini o‘rganish bilan bog‘liq tadqiqotlar faollashdi. Bunga Oltoy davlat universiteti (OltDU) arxeologlari tomonidan olib borilgan qazishmalar sabab bo‘ldi. Ular Oltoyda Birinchi Turk xoqonligi tashkil etilishidan oldingi davrga oid. ilk turkiy davrga oid marosimlar majmualarini topishdi. O‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston olimlari topilmalar yuzasidan fikr bildirishdi.
Rossiyalik olimlar fikricha, turklarning hozirga qadar o‘rganilgan eng qadimiy yodgorliklari aynan Oltoyda topilgan.
"Bular asosan marosimlar o‘tkazish uchun qurilgan to‘rtburchakli va yumaloq shaklidagi inshootlar bo‘lib, ularda dafn marosimi izlari, shu jumladan ot jihozlariga oid buyumlar mavjud", dedi Nikolay Seregin, tarix fanlari doktori, "Katta Oltoy" Oltaizm va turkologiya markazi eksperti. OltDU, qazishmalarni sharhlar ekan
Oltoy Respublikasining Chemal tumanida Rossiya Ilmiy Jamg‘armasi (RSF) granti doirasida olib borilgan ekspeditsiya ishlari ko‘chmanchi xalqlar tarixining dastlabki bosqichlari xususiyatlarini o‘rganishga qaratilgan.
Olim ta’kidlashiga ko‘ra, ushbu joygan yangi kelgan jamoa mahalliy aholining o‘zagiga aylanadi. "Bizda ushbu yangi kelgan aholi guruhini aniqlashga yordam beruvchi ishonchli dalillar, arxeologik materiallar (o‘ziga xos topilmalar) yo‘q. Biz aholining yangi guruhi kelganini ko‘rmoqdamiz, lekin ular qayerdan kelib chiqqanini va bu voqea qanday sodir bo‘lganini hozircha ayta olmaymiz", - dedi Nikolay Seregin. "Ushbu yangi kelgan guruhning izlari (yozma manbaalarga ko‘ra, ehtimol o‘sha afsonaviy 500 Ashina urug‘i) arxeologik jihatdan hali qayd etilmagan. Ehtimol, ular Oltoyga ko‘chib o‘tishidan oldin kam o‘rganilgan, ular tizimli tadqiqotlar bilan qamrab olinmagan hududlarda yashagan ", - dedi olim.
Ma’lumki, hozirgi O‘zbekiston hududining bir qismi Birinchi Turk xoqonligi tarkibiga kirgan. Shu munosabat bilan O‘zbekiston arxeologlari oltoylik hamkasblar tomonidan olib borilgan qazishmalar materiallari paleobotanika, arxeozoologiya, landshaftshunoslik, manbashunoslik, tarixiy tilshunoslik va DNK kabi uslublar yordamida keng qamrovli va majmuali o‘rganishni talab qilishini ta’kidladilar.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Milliy arxeologiya markazi direktori Farhod Maqsudovning fikricha, VI asr o‘rtalariga oid majmualar hali ham keng ijtimoiy-madaniy va antropologik yondashuv bilan to‘laqonli ilmiy izlanishlarni talab qiladi.
“Ashina urug‘i Oltoyga sharqdan kelgan degan versiya bor, ammo bu urug‘ning dafn etilganligi haqidagi manbalar Mo‘g‘ulistonda 7-asr boshlariga to‘g‘ri keladi. Xitoy yozma manbalarida ular o‘liklarni yoqib, kullarini shamolda sochganliklari aytiladi. Shuningdek, manbalarda Xitoy imperatori Tayzun Sharqiy Turk xoqonligi shahzodalari orasida marhumlarni yerga ko‘mishni boshlanganini ko‘rgani va ularni o‘z ajdodlariga munosib bo‘lishga da’vat etgani aytiladi”, — dedi olim.
O‘zbekiston hududidagi yodgorliklarga kelsak, uning so‘zlariga ko‘ra, mintaqada 6—8-asrlarga oid bir nechta yakka tartibdagi qabrlar aniqlangan. Keyingi ikki yil ichida Toshkent viloyatida yangi Sungak qabristoni topildi. – Aytishimiz mumkinki, yodgorlikda o‘rganilgan qabrlar katakombalar bo‘lib, dafn etish mahalliy an’analarga muvofiq amalga oshirilgan. Biroq, arxeologik materiallarda boshqa joydan kelgan aholi guruhi ta’siri ham seziladi. “Hozirda tadqiqotimiz davom etmoqda va yakuniy xulosalar chiqarilgandan keyin to‘liqroq ma’lumotlarga ega bo‘lamiz”, - deya qo‘shimcha qildi Farhod Maqsudov.
Shu bilan birga, Birinchi Turk xoqonligi tarkibiga qisman kirgan Qozog‘iston olimlari ham qozoq cho‘llarida qadimgi turkiy madaniy majmuaning shakllanishi jarayoni o‘rta asr boshlarida Yevroosiyo dashtlarining Buyuk kamari etnoijtimoiy-madaniy jarayonlarni o‘rganish uchun dolzarb bo‘lib qolayotganini ta’kidladilar.
Qozog‘istonlik arxeolog, tarix fanlari doktori, “Berel” tarixiy-madaniy qo‘riqxona-muzeyi yetakchi ilmiy xodimi Zaynolla Samashevning ma’lum qilishicha, Qozog‘iston Oltoyidagi (Sharqiy Qozog‘iston) Berel qabristonida Paziriq madaniyati yodgorliklarini qazish jarayonida, "Xunn-Sanbey" madaniyatining butun bir qatlami aniqlangan bo‘lib, u hali ham davri va etnik-madaniy belgilarini aniqlashtirishni talab qiladi. "Shunga o‘xshash yodgorliklar Rossiyaning Oltoyi hududida, Mo‘g‘uliston Oltoyida bor va ularni butun “Katta Oltoy” tarixi kontekstida majmuali ko‘rib chiqish kerakligi aniq".
Qirg‘izistonlik arxeologlar ham turkiy davri va xoqonliklarni o‘rganish uchun Qirg‘iziston arxeologik yodgorliklarini Markaziy Osiyo arxeologik ma’lumotlari bilan birgalikda har tomonlama o‘rganish zarur, deb hisoblashadi. Arxeologiya, etnologiya, manbashunoslik va tarixshunoslik kafedrasi mudiri Temirlan Charg‘inov ushbu mavzu shu paytgacha obyektiv va subyektiv sabablarga ko‘ra maxsus ko‘p qirrali tadqiqot obyekti bo‘lmagan, degan fikrni bildirdi. “Turkiy davr yodgorliklari keng qamrovli tadqiqot obyekti bo‘lmagan, davrlar bo‘yicha to‘liq xronologik ketma-ketlik va antropologik talqin mavjud emas. Turklarning turar-joylari va manzilgohlarini arxeologik tadqiq qilish bugungi kungacha “bo‘sh joy” bo‘lib qolmoqda, dedi olim.
Shu bilan birga, tadqiqotchilarning fikricha, keyingi yillarda Qirg‘iziston hududidan qadimiy turkiy yozuvlar, alohida tasodifiy topilmalar, qurol-yarog‘lar, tosh haykallar topilgan. “Aksariyati oldin ilm-fanga ma’lum bo‘lmagan 500 dan ortiq tosh haykallar mazmuni, badiiy uslubi va jinsi xilma-xilligi jihatidan turli xildir, – deya qo‘shimcha qildi tarix fanlari nomzodi, arxeolog, “Arxeologiya va etnologiya” kafedrasi katta o‘qituvchisi. nomidagi KNU J. Balasagina Orozbek Soltoboyev.
Olimlar turkiy davr yodgorliklarini har tomonlama o‘rganish bu davrning madaniy xususiyatlari, kelib chiqishi, xronologik davrlarini, shuningdek, o‘sha davrlardagi qo‘shni xalq va davlatlar bilan munosabatlarini oydinlashtirishiga ishonch bildirdi.
