Nikolay Protopopov. Yuqori avtonomlik, boshqariladigan raketa qurollari va havo hujumidan mudofaani chetlab o‘tish qobiliyati - Rossiya harbiylari birinchi “Orion” ko‘p maqsadli pilotsiz uchar apparatlarini o‘zlashtirmoqda. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, ushbu dronlar armiyaning zarba berish qobiliyatini sezilarli darajada oshiradi va uchuvchisiz aviatsiyani yangi bosqichga olib chiqadi. Bunday qurilmalarning ijobiy va salbiy tomonlari to‘g‘risida - RIA Novosti materialida.
Shovqinlar qo‘rqinchli emas
Yaqinda NTV telekanali harbiy komplekt haqida lavhani namoyish etdi - 2ta harbiy mashina va 3ta "Orion" droni, ular allaqachon jangovar navbatchilikka qo‘yilgan. Eslatib o‘tamiz, Mudofaa vazirligi avgust oyida uzoq masofaga uchuvchi razvedka-zarba dronlarini yetkazib berish shartnomasini imzoladi va uzoq vaqt parvoz qilgan samolyotlarga zarba berdi. Birinchi komplekt joriy yilning bahorida tajriba-harbiy ekspluatatsiyaga o‘tkazildi.
“Orion” osmonda 24 soatgacha turishi mumkin. Tashqi tuzilidan u Amerikaning MQ-1 Reaper’ga o‘xshaydi - uzun va tor qanot va V-shaklidagi quyruq. Dron nafaqat havo razvedkasi va nishonni belgilash, balki raketa va bomba zarbalarini berish uchun mo‘ljallangan. Bortga 200 kilogrammgacha jangovar yuk oladi. Uning uchun 25 dan 100 kilogrammgacha bo‘lgan o‘q-dorilarning bir nechta turlari maxsus ishlab chiqilgan.
“Orion” o‘rta BPLA sinfiga kiradi va katta S-70 “Oxotnik” va kichik razvedka samolyotlari o‘rtasida joy egallaydi. Taxminan 100 ot kuchiga ega benzinli dvigatel - fuzelyajning orqa qismida joylashgan. Tarkibida kompozitsion materiallardan foydalanilganligi sababli, hajmi jihatidan juda ta’sirli bo‘lgan dronning vazni atigi bir tonnani tashkil etadi. Maksimal balandligi 7,5 ming metr, tezligi soatiga 200 kilometr. Operator tomonidan radiokanal orqali boshqariladi, signal diapazoni 250 kilometrni tashkil qiladi.
Qurilma raqibning elektron jangovar tizimlari tomonidan beriladigan zich radio shovqinlari sharoitida ham jang maydonida samarali ishlay oladi.
Bortdagi optok-elektronik tizim nishonlarni avtomatik rejimda aniqlaydi va ularga kuzatib boradi, boshqariladigan raketalarning uchishini to‘g‘rilaydi. Dron ko‘z va quloqlari - teplovizion va televizion kameralar, lazer masofasini aniqlovchi va nishonni belgilovchi qurilma. Bundan tashqari, raqamli video uskunalar va kuzatuv radiolokatsiya stansiyasi uchun joy ajratilgan.
“Orion” loyihasi rivojlantirish - "Sirius" ikki tonnalik zarba droni. Parvoz namunasi, kelasi yil tayyor bo‘ladi. U dunyoning deyarli hamma joyidan parvozni boshqarish imkoni beradigan sun’iy yo‘ldosh aloqa komplekti bilan jihozlanadi.
Dronlar hujumi
So‘nggi yillarda dunyo bo‘ylab quroli to‘qnashuvlarda dronlardan tobora ko‘proq foydalanilmoqda. Yangi misol - Tog‘li Qorabog‘dagi jangovar harakatlar. Harbiy ekspert Aleksey Leonkovning so‘zlariga ko‘ra, Ozarbayjon harbiylari dronlardan juda samarali foydalanmoqda, chunki TQR armiyasi deyarli zamonaviy havo hujumidan himoya va radioelektron kurash tizimlariga ega emas.
"Havo hujumidan mudofaa va maskirovkani yaratishga yetarlicha e’tibor bermagan ko‘plab davlatlar achchiq mevalarni yig‘moqdalar. Ozarbayjon namoyish etgan kadrlar Armaniston armiyasida umuman maskirovka yo‘qligini ko‘rsatadi, agar ular uning ustida puxta ishlashganida, dronlar unchalik samarasiz bo‘lar edi - ularning tezligi va optik diapazondagi maqsadlarni qidirish imkoniyati cheklangan", - dedi Leonkov RIA Novosti bilan suhbatda.
Shu bilan birga, ekspert, ma’lum taktikada dronlar katta zarar yetkazishi mumkin. Xususan, AQSh hozirda o‘ziga xos "dronlar galasi" konsepsiyasini rivojlantirmoqda, ya’ni bir vaqtning o‘zida o‘nlab uchar apparatlar osmonga ko‘tariladi va raqib mudofaa tizimni buzib, zenit-raketa radarlarini o‘zlariga jalb qiladi.
"B-52 bombardimonchida 140tasini sig‘dirish mumkin. Ular soxta nishon vazifasini bajaradi. Bunday gala uchganda havo hujumidan mudofaa tizimi bunga javob berishga, qurollarni ishlatishga majbur. O‘q qayta yuklash bilan band bo‘lganida, hujum aviatsiyasi kelib, tez olingan koordinatalarga muvofiq ishlaydi”, - deb aniqlik kiritdi Leonkov.
Rossiya armiyasi bir necha turdagi pilotsiz apparatlarni foydalanadi - bu razvedka va maqsadni belgilash uchun mo‘ljallangan ixcham uskunalar. Masalan, hozirda dronlar Suriyadagi Xmeymim aviabazasi atrofini doimiy ravishda qo‘riqlamoqda.
Psixologik ta’sir
Rossiyada xizmat ko‘rsatgan harbiy uchuvchisi general-mayor Vladimir Popov ta’kidlaganidek, uchuvchisiz aviatsiyaning eng muhim plyusi - bu operatsiya zonasidan o‘nlab kilometr uzoqlikda joylashgan raqibga hujum qiladigan shaxsiy tarkibning xavfsizligi. Bundan tashqari, dronlar jangovar samolyotlarning samaradorligini keskin oshiradi.
"Agar, masalan, kichik dron operativ-taktik raketa tizimini aniqlasa, uni bitta zarba bilan yakka o‘zi yo‘q qilishi ehtimoldan yiroq. Buning uchun samolyotlar kerak bo‘ladi. Biroq u bir necha bomba yoki raketa tashlash, tizim ishini izdan chiqarish, psixikaga bosim o‘tkazishi mumkin. Shundan so‘ng, dron uzatilgan koordinatalarga bo‘yicha ikkinchi apparat yoki navbatchi kuchlardan vertolot yoki samolyot uchib chiqib, ishni nihoyasiga yetkazadi", - dedi Popov.
Shuni tan olish kerakki, ehtimol amerikaliklar hozirgacha dronlardan foydalanishda eng katta muvaffaqiyatga erishdi. Ular 1960-yillardan beri razvedka maqsadida dronlardan foydalanib kelmoqdalar. Vyetnamda dron asosan foto razvedka uchun bir necha ming marta parvoz qildi.
1990 yillarda Pentagonda Predator ko‘p maqsadli dronlar paydo bo‘ldi, pilotsiz aviatsiya nafaqat razvedka bilan shug‘ullanish, balki yerdagi obyektlarga aniq zarba berishni ham o‘rgandi. Bosniya, Iroq, Afg‘oniston, Liviya va Suriyada - AQSh ishtirokidagi deyarli barcha harbiy mojarolarda havo "yirtqichlari” foydalangan.
SSSRda pilotsiz uchar apparatlardan foydalanish rivojlantirish dasturi ham bo‘lgan. O‘tgan asrning 60-yillarida Sovet konstruktorlari uchuvchisiz razvedka dronlarining bir nechta turlarini ishlab chiqdilar. Ulardan biri - La-17R - uchar nishon asosida qurilgan. U qattiq qo‘zg‘atuvchi kuchaytirgichlar yordamida yerdan ko‘tarilgan va osmonda turboreaktiv dvigatel ishga tushiradi. Qurilma parvoz balandligiga qarab 30 daqiqadan bir yarim soatgacha havoda bo‘lishi mumkin edi, tezligi soatiga qariyb 900 kilometr.
Sovet mudofaasi sanoatining yana bir ishlanmasi - Tu-141 "Strij" tezkor-taktik razvedka majmuasidir. Tezligi - soatiga 1100 kilometrdan oshadi, balandlik diapazoni - 50 metrdan 5000 metrgacha. 1990-yillarga qadar "Strijlar"dan foydalanilgan, ular asosan SSSRning g‘arbiy chegaralarida joylashgan.
