TOShKENT, 16-iyun — Sputnik. O‘zbek eksperti — Toshkent Davlat arxitektura-qurilish instituti domlasi Ravshan Qodirov, Pomir tog‘larida joylashgan Sarez ko‘li Markaziy Osiyodagi davlatlar, ayniqsa, Amudaryo etagida joylashgan mamlakatlar uchun shu kechayu-kunduzda katta xavf tug‘dirmoqda, degan fikrda.
Toshkent shahrida, AQSh elchixonasida bo‘lib o‘tgan texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlar va tabiiy ofatlarning oqibatlarini bartaraf etish masalalariga qaratilgan uchrashuvda Ravshan Qodirov jurnalistlarga bugungi kunda qariyb 19 million tonna suvga ega Sarez ko‘li ega to‘siqning chidamliligiga hech kim kafolat berolmasligini aytdi.
"O‘z vaqtida, 1911-yilda, Pomir tog‘larida ro‘y bergan kuchli zilziladan so‘ng chuchuk suvli mana shu ko‘l hosil bo‘lgan. Tog‘ning ulkan devori qulashi natijasida, daryo o‘zani to‘sib qo‘yilgan va shu joyda suv to‘plana boshlagan. Ammo, zilzila tog‘ qulashi natijasida ro‘y bergan, degan gipoteza ham mavjud. Shohlar hukmronlik qilgan zamonlarda topograflar bu hududdan o‘tib, shu yerda guvohi bo‘lgan g‘aroyib manzaralar: haddan ziyod tik tog‘ qoyalari, quyosh nuri umuman tushmaydigan chuqur g‘or haqida yozib qoldirishgan", — deya yodga oldi Ravshan Nosirovich ko‘l tarixi haqida.
Ekspert, shuningdek, ushbu zilzila "sadosi" minglab kilometr narida — hozirda Sankt-Peterburgda joylashgan Pulkovo seysmologiya stansiyasida ham qayd etilgani haqida qo‘shimcha qildi.
Mutaxassisning so‘zlariga qaraganda, hali sobiq Ittifoq tarqalmasidan oldin bu hududga, Sarez ko‘li muammosini o‘rganish uchun, ekspeditsiyalar uyushtirilgan.
Hudud o‘ta yovvoyi bo‘lib, chakalakzor oralab harakatlanishning imkoni yo‘q edi. Shu bois, olimlar 500 metr balandlikka ega uyumni buzish yoki bo‘laklarga ajratib olish mumkin emasligini anglaydilar. Tabiiyki, suv yildan yilga to‘planib borapti, uning og‘irligi inson qo‘li bilan yaratilmagan dambaga bosim o‘tkazishiga shubha yo‘q, shu bois, to‘siq, vaqt o‘tishi bilan o‘zini qanday tutishi noma’lum. Ammo, olimning fikricha, prognoz va matematik modellashtirishni amalga oshirish mumkin. Faqat, deya savol tashladi ekspert, mabodo suv to‘siqni yorib o‘tib, ulkan to‘lqin quyiga qarab o‘zini uradigan bo‘lsa, unda nima bo‘ladi?
"Agar shunday bo‘lsa, tabiiyki, sel vujudga keladi. Sel nimaligini hammamiz yaxshi bilamiz. Bu oqim quyiga qarab harakatlanadigan taqdirda, uning tezligi borgan sari oshadi, va, oldinda yalanglik bo‘lgani bois, u yanada kengayadi", — deya izoh beradi Ravshan Qodirov.
Ekspertning fikricha, tabiiy ofat yuz beradigan bo‘lsa, kamida 6 million kishi jabr ko‘rishi mumkin. Bundan tashqari, Tojikiston, Afg‘oniston, Turkmaniston va O‘zbekiston hududlari suv ostiga g‘arq bo‘lib, yo‘q bo‘lib ketishi mumkin.
"Agar xaritaga qarasangiz, anglab olishingiz qiyinmaski, birinchi galda, Amudaryo qirg‘og‘ida joylashgan Termez shahrini suv olib ketishi ehtimoli bor. Bu tabiiy ofat yana qanday oqibatlarga olib kelishi mumkin? Deylik, nasos yordamida suv tortadigan Amu-Buxoro kanali sel tufayli barbod bo‘lishi mumkin. Bu degani, yirik massivlar suvsiz qolishi ehtimoli bor. Oxir-oqibat, turli kattalikdagi tog‘ jinsi yig‘indilari, o‘simlik va daraxt bo‘laklaridan iborat bo‘yi bir metrga teng bu loyqa-suv oqimi Orol va Qoraqalpog‘istongacha yetib borishi mumkin", — deya qo‘shimcha qildi ekspert.
Shuning uchun bugungi kunda FVV O‘zbekistonning fojia yuzaga kelishi ehtimoli bo‘lgan hududlarda o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazmoqda.
Ekspertning aytishicha, yuqoridagilar ro‘y berishi mumkin bo‘lgan fojianing bir varianti, xolos. Boshqa taxminlarga ko‘ra, xavf boshqa joydan ham chiqishi mumkin: ya’ni, ko‘lning o‘ng tomonidan vujudga kelgan ko‘chkining o‘pirilishi natijasida. Agar ko‘chki suv havzasiga kelib tushgudek bo‘lsa, tabiiyki, o‘z yo‘lida har narsani yakson qilishdek kuchga qodir to‘lqinni vujudga keltiradi.
"Shu bois, bu ko‘chki ham nazoratga olingan. Tojikistonlik hamkasblarimizdan tashqari, o‘zimizning Favqulodda vaziyatlar vazirligi xodimlari hamda "O‘zgidromet" xodimlari doimiy tarzda u yerda navbatchilik qilishmoqda. Bundan tashqari, favqulodda holat haqida ogohlantirish tizimi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, ofat yuz beradigan taqdirda, Amudaryo etagida joylashgan barcha davlatlar zudlik bilan bu haqda ogohlantiriladi. Xavfli tumanlarda istiqomat qiluvchi fuqarolarni xavfsiz hududga evakuatsiya qilish bo‘yicha ham ishlar olib borilmoqda. Ammo ofat qachon yuz beradi va uning oqibati qanday kechadi, bu hozircha qorong‘i. Nima bo‘lgan taqdirda ham biz har nega tayyor bo‘lishimiz shart", — deya ta’kidladi Qodirov.
