TOShKENT, 14 apr — Sputnik. 11-aprel kuni Ruminiya Milliy mudofaa oliy kengashi “havo hujumidan mamlakat mudofaa tizimini mustahkamlash uchun” ko‘rinmas F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlarini xarid qilishni ma’qulladi. Kengash Ruminiya xavfsizligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiluvchi “Moldova Respublikasidagi demokratik jarayonga tashqi aralashuv” haqida o‘z xavotirini bildirdi. Bunday g‘amxo‘rlik Moldova fuqarolari va qo‘shnilari uchun yaxshilik va’da qilmaydi.
F-35 qurol tizimi “havo-havo” raketalarini ham o‘z ichiga oladi, ammo havo mudofaasi “Yashin”ning asosiy maqsadi emas. Harakati tovushidan oldin sodir bo‘ladigan kreyser tezligidagi qiruvchi-bombardimonchi – B61 termoyadroviy bombalarni “ko‘zga tashlanmaydigan” qilib yetkazib berish uchun yaratilgan va kelajakda F-35 NATO taktik yadroviy qurolining asosiy tashuvchisi – F-16 qiruvchi samolyotining o‘rnini bosadi. Buxarest tarixiy xatoga yo‘l qo‘ydi.
Shunga qaramay, amerikaliklar F-35 ni 2030-yilga qadar ko‘pgina texnik muammolardan xalos qilishga, bir vaqtning o‘zida –NATO a’zolari bilan yadroviy quroldan birgalikda foydalanish bo‘yicha kelishuvlarni kengaytirishga intilmoqda.
Aslida, aynan shuning uchun Ruminiya havo kuchlari F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari bilan qurollantirilmoqda. Natija esa – Rossiyaning bir xil javobi, qo‘shni mamlakatlar xavfsizligining pasayishi, ko‘p yillik mintaqaviy notinchlik va Ruminiyada yadroviy apokalipsis ehtimoli ortib borishidan iborat bo‘ladi.
Ruminiya Oliy Mudofaa Kengashi (Consiliul Suprem de Aparare a Tarii) xarid soni, muddati va narxiga aniqlik kiritmadi, ammo boshqa Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan xulosa qilinsa (Finlyandiya - 64, Shveysariya - 36, Polsha - 32 dona), gap bir necha milliard dollarlik o‘nlab F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari haqida edi. Avvalroq Ruminiya Norvegiya bilan 32 ta yangi bo‘lmagan F-16 qiruvchi samolyotlarini yetkazib berish bo‘yicha 300 million dollarga, Isroil bilan esa 18 ta dron yetkazib berish bo‘yicha 300 million dollarlik shartnoma imzolagan edi. Xaridlar juda qimmat, Buxarest 2023-yilda mamlakat harbiy budjetini YaIMning 2 foizidan 2,5 foizigacha oshirgani bejiz emas. Bunday qarorning qanchalik maqsadga muvofiqligi aniq emas, chunki boy bo‘lmagan Ruminiyaning doimiy ravishda o‘sib borayotgan tashqi qarzi taxminan 270 milliard dollarni tashkil qiladi. Taqqoslash uchun: Rossiya Federatsiyasining tashqi qarzi 1-mart holatiga ko‘ra 56,7 milliard dollarni tashkil etadi.
Ruminiya havo kuchlari yangi "yashinlar"ni qanchalik kechroq qo‘lga kiritishsa, shunchalik kamroq muammolarga duch kelishadi. “Tahminan beshinchi ”avlodning F-35 qiruvchi-bombardimonchisi ko‘p yillar davomida mojarolar va ofatlar markazida bo‘lib kelgan. Pentagon donasi 158 million dollar turadigan samolyotning ishonchliligi past ekanligini bir necha bor ta’kidlagan. AQSh Harbiy-havo kuchlari, dengiz floti va dengiz piyodalari korpusidagi 540 ta shunday mashinadan atigi 160 tasi rasman jangga yaroqli deb hisoblanadi. Harbiy-dengiz kuchlarining F-35S modifikatsiyalari va dengiz piyodalarining F-35B korpusi yaroqlilik bo‘yicha eng past darajani ko‘rsatadi.
Ko‘p yillik tuzatishlar va yangilanishlarga qaramay, qiruvchi-bombardimonchi samolyotlarning muhim jangovar kompyuter tizimlari yaxshi ishlamaydi. Misol uchun, xakerlar ALIS tarmog‘ini uzishi, bort kompyuterlaridan muhim ma’lumotlarni o‘g‘irlashi yoki F-35ni shunchaki “o‘chirib qo‘yishi” mumkin. To‘satdan "ishlab ketgan" mashina esa B61 yadroviy bombalarini mustaqil ravishda o‘z kuchlari yoki ittifoqchi kuchlar tomonga qarata ishlatishi mumkin. Uchuvchining kislorod ta’minoti uzilishi haqida gapirmasa ham bo‘ladi – bunday hodisalar Yaponiyada sakkiz marta qayd etilgan. AQShning boshqa ittifoqchilari ham bu borada shikoyat qilmoqda.
“Ko‘rinmas samolyotlar” ning jangovar xususiyatlari noma’lum sirlarga to‘la, ammo rus qiruvchilari va havo mudofaa tizimlari ularni Boltiq dengizi ustida juda yaxshi ko‘rib turibdi, ya’ni ularni maksimal masofada yo‘q qilishlari mumkin. F-35 loyihasi havo, quruqlik va dengizda nishonlarni yo‘q qilish uchun NATOning deyarli barcha aviatsiya qurol-yarog‘laridan foydalanishni nazarda tutadi. Shunga qaramay, turli mamlakatlar tomonidan ko‘p yillik operatsiya davomida F-35 qiruvchi-bombardimonchi samolyotlari hech qachon harbiy harakatlarda qatnashmagan. AQSh harbiy-havo kuchlarining afg‘on tolibonlariga (2018 yil sentabr oyida) va Iroq jihodchilari omboriga (2019 yil aprel oyida) bir martalik masofaviy zarbalari hisobga olinmaydi, chunki dushman tomonda havo hujumidan mudofaa tizimlari umuman yo‘q edi. Shunday qilib, F-35 AQSh va uning ittifoqchilari uchun pul va xavfsizlikni qiruvchi samolyot bo‘lib qolmoqda. Ruminiyani tabriklash mumkin, lekin Moldovaga hamdardlik bildirish kerak.
Amerika o‘zining texnologik ustunligini yo‘qotganiga ko‘p bo‘ldi va hozirda u orqa pog‘onalarda. Albatta, Rossiyaning Su-57 beshinchi avlod qiruvchi samolyoti Amerika F-35 qiruvchi-bombardimonchi modifikatsiyalaridan har tomonlama ustundir. Rossiyaning gipertovushli raketalari bir necha yillardan beri xizmat qilib kelmoqda va Ukrainadagi maxsus harbiy operatsiya paytida yuqori jangovar kuchni namoyish etmoqda.