O‘zbekistonning noyob qadamjolari – foto

“Yulduzlar va oy bilan barobar saroy” Buxoro markazidan 4 km shimolda joylashgan. Tarixiy manbalarga ko‘ra, Buxorodagi mang‘itlar sulolasining 3 avlodiga mansub sanaladi.

Buxoroning so‘nggi amiri Said Olimxonning shahar tashqarisidagi qarorgohi bo‘lgan. Binoni ikki rus muhandisi loyihalashtirgan, uning bezak ishlari bilan esa o‘sha vaqtning eng yaxshi usta hunarmandlari shug‘ullangan.

Sitorai Mohi xosa maydoni 6,7 gektar bo‘lib, eski saroy, g‘isht to‘shalgan 3 hovli va ko‘pgina xonalardan iborat. Bu yerdagi amir Muzaffarxon mehmonxonasi keng, baland zali, ikki tomondagi boloxonali ayvonlari, yevropacha eshik va derazalari bilan ajralib turadi. Uch qismga bo‘lingan murabba’ tarhli xonani tashkil etuvchi Abdulahadxon xonasi bir-biriga qarama-qarshi joylashtirilgan va bir xilda bezatilgan 2 zal o‘rtasidagi baland supa orqali birlashtirilgan.

Inshoot tarxi halqa shaklida bo‘lib, Nukusdan janub tomon 43 km. masofada avtomobil yo‘lida, 35-40 metr balandlikdagi konussimon tepalikda joylashgan. Zardushtiylarning diniy joyi bo‘lgan bu yer eramizning II—IV va IX—XI asrlariga tegishli.

Dastlab minora tepadan pastga tushgan 20 metrli narvon bilan boshlangan edi. Minoraning asos qismidan daryo tomon yo‘lak tushgan. Minora va uning atrofida loy taxtachalar va tosh ossuarilar topilgan bo‘lib, ularning ayrimlari Nukus va Toshkentdagi muzeylarda saqlanib kelinmoqda. II-IV asrlarda zardushtlar dahmasi sifatida qad rostlagan bo‘lsa, IX-XI asrlarda mahalliy aholi undan xabar minorasi sifatida foydalangan.

Surxondaryo viloyatidagi Boysuntov tizmasida joylashgan, 3720 metr balandlikka ega massiv yovvoyi tabiat oshoni hisoblanadi. Unga Boysundan Olachopon, Qayroq va Dibolo qishloqlari orqali borish mumkin, ammo bu yo‘l massivning qiya nishabiga eltadi. U orqali cho‘qqiga ko‘tarilish uchun esa insondan katta mahorat va kuch-bardosh talab etadi. Ikkinchi yo‘l Darbant darasidan o‘tib, Machay, Qizil Novur va Kentala qishloqlaridan chiqadi.

Paltov darosi vodiysi Toshkentdan 100 kilometr narida, Chotqol darosi qirg‘og‘ida joylashgan. Uning eng diqqatga sazovor jihati paleolit davri odamlari manzilgohi — Obirahmat tog‘li arxeologik yodgorligi hamda 38 metr balandlikdan tushadigan sharsharadir.

Paltov so‘zi “temir tog‘” ma’nosini anglatadi. Qadimgi davrlardan vodiyda temir rudasi qazib olingan.

Odatda turistik yo‘nalish 38 metrlik Paltov sharsharasidan boshlanadi. Undan biroz yuqoriroqda qayinzor bor, u yerda esa Qizil kitobga kiritilgan hayvonlarni uchratish mumkin. Bu yerda paleolit davrida qadimiy kishilar yashagan bo‘lib, Obi Rahmat sun’iy g‘orlari sifatida mashhurdir. U yerdan biroz yuqoriroqda yana bir ajoyib joy bor – g‘or.

Varaxsha Buxoro g‘arbida joylashgan bo‘lib, 100 gektar maydonni egallaydi. Varaxsha saroyi freskalarini tadqiq qilish, shahar eramizning V asridan XI asriga qadar bor bo‘lganini ko‘rsatdi. Olimlarning taxminicha, Varaxshadagi hayot mintaqada suvning yetishmasligi tufayli to‘xtab qolgan.

Varaxsha miloddan avvalgi II asrda bir-biriga tutashgan bir nechta istehkomli qishloqlar tarzida qad ko‘targan. Varaxsha xarobalarining shimoliy g‘arbida qadimiy qo‘rg‘onlardan birining tashqi devori hamda yarim doira shakldagi burji (ichki sahni 4,5×5 m) kavlab o‘rganilgan.

Omonqo‘ton g‘ori Zarafshon tizmasining shimoliy qismida, Samarqand viloyatining Urgut tumanida Omonqo‘ton qishlog‘idan 2 km Sharq tomondagi Bulbulzorsoyning baland sohilida joylashgan. 1947-yilda arxeolog Mixail Dakonov bu yerdan sinantrop insonning son suyagini aniqlagan edi.

Omonqo‘ton g‘ori O‘zbekistondagi qadimgi manzilgohlar ichida o‘zining munosib o‘rniga ega va barcha tarix darsliklarida tilga olinadi.

7. Xonqa qo‘hna shahri

Toshkent vohasining eng qadimgi va eng yirik qoldiqlaridan tashkil topgan shahar hisoblanib, eramizdan avvalgi IV oxirlaridan XII asrgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Uning birinchi poytaxti Chacha bo‘lib, bu xarobalar 70 km Toshkentdan G‘arbiy-sharqqacha, chap sohildan ko‘hna Ohangaron o‘zanigacha cho‘zilib ketgan.

Shohruxiya arxeologik yodgorligidan taxminan 8 km Shimoliy-sharqda qadimiy karvon yo‘li ustida joylashgan. Qadimiy Xitoy yozma manbalarida Bitan (Bitan), o‘rta asrlarda Xarashkat nomlari bilan yuritilgan. Qang‘ davlatining poytaxti bo‘lgan.

8. Oq Ostona bobo maqbarasi

Surxondaryo viloyati Sariosiyo tumani Telpakchinor qishlog‘idagi Oq Ostona bobo maqbarasi X asr oxiri, XI asrning boshlarida bunyod etilgan. Ba’zi olimlarning taxminiga ko‘ra, maqbara Muhammad payg‘ambar s.a.v.ning izdoshlaridan biri, avliyo Abu Hurayra qabri ustida barpo etilgan.

Makbara chorsi xonali (tashqi o‘lchami 9×8,7 m, ichki o‘lchami 5,65×5,80 m), tarzlariga g‘ishtlar mavj shaklida terilgan.

Shimoliy sharqiy qismiga ravoq orqali kiriladi. Uning 2 yoniga ishlangan guldastadan faqat janubiy qismidagisi saklangan. Poygumbazi g‘o‘lasimon, yuqorisi qubba bilan yakunlangan. Gumbaz osti bag‘allari 8 qirrali, chuqur ravoqlar ishlangan.

Zarautsoy rasmlari Hisor tizmasining janubiy g‘arbidagi Ko‘hitang tog‘ining sharqiy yon bag‘ridagi Zarautsoy darasidagi ungir va kamar toshlariga ishlangan ibtidoiy san’atnint nodir namunalari. Surxondaryo viloyatida, Termizdan 100 — 110 km shimoliy g‘arbda 1912-yilda I. Fodorov tomonidan topilgan.

Rasmlar chizma tarzida kontur va soya uslubida qizil angob (oxra) bilan chizilgan. Zarautsoy rasmlarida odamlarning itlar yordamida yovvoyi buqalarni ov qilish manzarasi tasvirlangan.

Qirq qiz qal’a Xorazm hududida 1938-yilda o‘tkazilgan arxeologik qazilma ishlari vaqtida, Beruniy shahridan 30 km shimolroqda aniqlangan. Olimlarning fikricha, qal’a eramizning I—VI asrlariga tegishli. Qazilma ishlari davomida zardo‘shtiylar qabrlari topilgan. Afsonalardan biriga ko‘ra, bu qal’ada Guloyim ismli malika yashagan bo‘lib, u o‘zining qirq nafar safdoshi bilan chegarani mustahkam saqlab, raqiblari hujumlaridan himoyalangan. Bugungi kungacha istehkom tuynuklari bo‘lgan tashqi devorlar saqlanib qolgan.

O‘zbekistonda yanada ko‘rkam, qadimiy, hatto hali kashf qilinmagan manzillar ko‘p. Inson qadami asta-sekin barcha manzillarga yetib, ularni o‘rganmoqda. Eng muhimi barcha qadamjolar tabiatning ajralmas bo‘lagi bo‘lib qolaveradi.