AQSh va YeIda inflyatsiya tobora o‘sib bormoqda - amerikalik va yevropaliklar bunday holatni 80-yillardan beri kuzatmagan. Ayniqsa, benzin va elektr energiyasining narxi cho‘ntakka og‘ir botadi. Bu Rossiyaga qarshi sanksiyalar natijasi. G‘arb yana qachongacha tejashga majbur - batafsil materialida.
Sanksiyalar nimaga olib keladi?
AQSh Mehnat vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, mart oyida mamlakatda yillik inflyatsiya 8,5% ga tezlashgan. Fevral oyidagi ko‘rsatkich 7,9% bo‘lgan.
Eng ko‘p benzin qimmatlashdi: bir gallon (taxminan to‘rt litr)ning narxi to‘rt dollar. Natijada transport xarajatlari oshdi.
Amerikaliklarning sevimli fastfudlari ham qimmatlashdi. Jami xarajatlarning uchdan bir qismini tashkil etadigan elektr energiyasi va ijara haqi ham qolishayotgani yo‘q
Jo Baydenning ta’kidlashicha, hamma gap Rossiyaning Ukrainadagi operatsiyasida. “Inflyatsiyaning 70% i Putinning benzin narxini oshirishi bilan bog‘liq”, - deb ishontirmoqda u.
Biroq, Amerikada tovarlar aslida o‘tgan yildan beri qimmatlashmoqda, deya qayd etadi The Wall Street Journal. O‘z siyosiy kursidan ko‘ra Moskvani ayblash foydaliroq. Nashr rekord darajadagi inflyatsiyaga “ortiqcha federal xarajatlar va muloyim pul-kredit siyosati”ni sabab qilib keltirmoqda.
Koronainqiroz oqibatlarini bartaraf etish uchun rivojlangan mamlakatlarning moliya idoralari push ishlab chiqaruvchi bosma mashinasini ishga tushirdi. AQSh Federal zaxira tizimi iqtisodiyotni trillionlab dollar bilan to‘ldirdi. Shu bilan birga, u nolga yaqin past bazaviy stavkani saqlab qoldi.
“Aslida, dollar va yevro fond bozoridagi qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritgan investorlar va banklarda daromad bo‘lib to‘planib qolgan. Biroq, hammasi qimmatlashdi: don va neftdan tortib tashuvchi xizmatlarigacha”, - deydi AMarkets tahlil bo‘limi boshlig‘i Artem Deyev.
Odamlar pandemiya paytida olgan pullarini ko‘p sarfladi va shu bilan narxlarni kamaytirdi. Ba’zi tovarlarning yetishmasligi ham o‘z ishini qildi. Birinchidan, mikrosxemalar yetarli bo‘lmaganlarda: gadjetlar, avtomobillar.
FZT o‘tgan yil mobaynida inflyatsiya qisqa muddatli ekanligini ta’kidlab keldi. Ammo, aslida, o‘sishni to‘xtatish kerak bo‘lgan paytni u o‘tkazib yuborgan edi. Mart oyining o‘rtalarida, so‘nggi to‘rt yil ichida birinchi marta regulyator stavkani yiliga 0,25-0,5 foizga oshirdi.
“Ehtimol, iyun oyining oxiriga kelib u bir yarim foizni tashkil qiladi. Inflyatsiyani jilovlash uchun agressiv harakat qilishga to‘g‘ri keladi. Lekin yoz o‘rtalarida bu mumkin bo‘lishi fakt emas”, - deya prognoz qilmoqda BitRiver tashqi ishlar direktori Andrey Loboda.
FZTning sustligi allaqachon amerikaliklar cho‘ntagiga qattiq zarba bergan. Rossiyaga qarshi sanksiyalar tufayli bundan ham ko‘proq xarajat qilishga majbur bo‘lishdi. 8-mart kuni Jo Bayden Rossiyadan neft va boshqa energiya resurslarini sotib olishni taqiqladi.
Iste’molchilar uchun bu qaror ta’sir qilmay qolishi mumkin emas edi. Shunday bo‘ldi ham. Neft kotirovkalari bir barrel uchun 130 dollarga darhol ko‘tarildi.
“So‘rovnomalarga ko‘ra, 6% foiz aholi Putinni ayblaydi. Ko‘pchiligi esa- Amerika Prezidentining siyosatini”,- deya ta’kidlaydi Amerikaning Fox News telekanali boshlovchisi Shon Xenneti
Uning so‘zlariga ko‘ra, Bayden boshqaruvining 15 oyidan buyon “hech narsa risoladagidek ketmayapti”. “Men nimadir yaxshi amalga oshirilgan deya olmayman. Ha, hammasida Putin aybdor. Bu yolg‘on. Yaxshiyamki, Qo‘shma Shtatlar aholisi buni tushunadi”,- deydi jurnalist.
Benzinning narxi oshayotgani AQSh uchun og‘riqli mavzu. Shon Xenneti biroq mamlakat uchun asosiy dahshat - Jo Bayden tomonidan ilgari surilgan yashil energiya yo‘nalishi ekaniga ishonadi.
Neft va gazdan foydalanishning keskin kamayishi yoqilg‘i narxining oshishiga va inflyatsiyaning tezlashishiga olib keldi. Biroq, Amerika prezidenti buni unutishni afzal ko‘rgan ko‘rinadi.
Inflyatsiya dunyo bo‘ylab kezib yuribdi
Vashington YeIga Rossiya uglevodorodlaridan voz kechishi uchun bosim o‘tkazapti. Biroq yevropaliklar shoshayotgani yo‘q. Ba’zi mamlakatlar “Rossiyaning neft va gaziga 100% qaram” deya ta’kidlamoqda Yevropa Komissiyasi rahbari Ursula fon der Lyayen.
Aytgancha, bir paytlar amerikaliklar Venesuela va Eron qora oltinlarini sanksiyalar yordamida bozordan olib tashlagan.
Shu bilan birga, Eski Dunyodagi narxlar ham ko‘tarilib bormoqda. Yevrostat hisob-kitoblariga ko‘ra, mart oyida 19 mamlakatda inflyatsiya 7,5 foizga yetgan. Eng ko‘pi - Litvada. U yerda ko‘rsatkich 15,6 ni tashkil etdi. Germaniyada - 7,3: bu so‘nggi 40-yildagi eng yuqori ko‘rsatkich. Keyin Eron-Iroq urushi oqibatlari tufayli neft narxi ko‘tarilgan edi.
O‘tgan oyda Yevropada energiya tashuvchilarning narxi ko‘tarildi. Ikkinchi o‘rinda oziq-ovqat, spirtli ichimliklar va tamaki. Uchinchisi – xizmat ko‘rsatish bo‘ldi.
“Narxlarning ko‘tarilishi davom etadi. Ishlab chiqarish va logistika zanjirlaridagi bo‘shliq, xomashyo tanqisligi va yuqori jahon narxlari bunga hissa qo‘shadi”, - deb hisoblaydi Artem Deyev.
Germaniyada yil davomida inflyatsiya yetti-sakkiz foizni tashkil etadi, deydi Deutsche Bank vitse-prezidenti Karl fon Ror. Va Rossiya energiya tashuvchilarga embargo qo‘yilgan taqdirda ko‘rsatkich o‘ndan oshadi, deb prognoz qilmoqda bank.
“Stagflyatsiya (yuqori inflyatsiya va iqtisodiy o‘sishning sekinlashishi) halqasi- Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotini tobora qiyinlashtirmoqda. Vaziyatni o‘zgartirish uchun hech qanday shart-sharoit yo‘q. Germaniya va Fransiyaning yalpi ichki mahsulotining past o‘sishi G‘arbiy Yevropaning barcha mamlakatlari uchun salbiy tendensiyani belgilab beradi. Mintaqa xavfli chiziqda. Qo‘shimcha xarajatlari yuqori bo‘lgan sanoat va tarmoqlar bosim ostida. Bundan tashqari, Yevropa Markaziy bankining pul bosib chiqaradigan mashinasi o‘chmayapti”, - deydi Andrey Loboda.
Inflyatsiya Buyuk Britaniyada ham rekord darajaga yetmoqda. Mart oyida yillik hisobda u 7%ni tashkil etgan - 1992-yildan beri eng yuqori ko‘rsatkich. Iqtisodiyot elektr energiyasi narxining oshishidan katta zarar ko‘rmoqda. Britaniyaliklar uchun gaz va elektr energiyasi uchun to‘lovlar 54%ga – 1227 funtdan 1971 funtga (mos ravishda 1660 va 2570 dollar) o‘sdi. Keyingi o‘sish oktabr oyida kutilmoqda.
Bir qator muhim mahalliy sanoat sohalari import tovarlarga juda bog‘liq. Xorijiy qo‘shilgan qiymat ulushi 50 %dan oshadi. Asosan, bu Rossiyaga qarshi sanksiyalarga qo‘shilgan mamlakatlardan qilingan import. Muqobilini esa tezda topish qiyin. Va ochiq qolayotgan komponentlarni mustaqil almashtirish uchun yillar kerak bo‘ladi.
Rossiya Markaziy banki rahbari Elvira Nabiullina Davlat Dumasida ikkinchi va uchinchi chorak boshida “tarkibiy o‘zgarishlar va yangi biznes modellarini izlash davriga kiradi” deya ta’kidladi.
Iqtisodiyot zaxiralarda abadiy yashay olmaydi. Shu sabab inflyatsiya yanada tezlashadi. May oyida narxlar 20 foizga oshishi kutilmoqda.