Agar mahkam ushlashni bo‘shashtirsa, Pekin va Moskva mintaqada o‘rnini egallashidan harbiylar xavotir olmoqda. Xavotirga sabablar bor: Xitoy - Yaqin Sharq neftining asosiy xaridori va ko‘plab mamlakatlarning eng yirik iqtisodiy sherigi hisoblanadi, Rossiyasiz esa siyosiy muammolarni hal qilib bo‘lmaydi. RIA Novosti haqiqatan ham kim AQShni siqib chiqarishga qodirligini aniqladi.
Yordam vakuumi
Yaqin Sharq bo‘ylab gastrol safari chog‘ida Markaziy qo‘mondonlik rahbari general Frenk Makkenzi shunday bashorat qilgan edi: "Biz ketganimizdan keyin bo‘shliqni ruslar va xitoylar to‘ldiradi". Vashington Sharqiy Osiyoga e’tiborini qaratmoqchi. Bu husit- isonchilariga qarshi kurashda Vashingtonga tayanadigan saudiyaliklarning manfaatlariga ziddir, degan edi Makkenzi.
Generalning so‘zlariga ko‘ra, Pekin iqtisodiy qudratini kengaytirish va mintaqada harbiy bazalarni yaratish bo‘yicha uzoq muddatli maqsadlarga ega. Rossiya havo hujumidan mudofaa tizimlari va boshqa qurollarni sotishga tayyor.
"Men “Xitoy – bu tahdid, unga e’tibor qaratishimiz kerak” degan fikrga to‘liq qo‘shilaman”, - dedi Makkenzi. - Shu bilan birga, biz global derjavamiz va biz global miqyosda o‘ylashimiz kerak". General sayohat paytida u mahalliy aholidan doim: AQSh sherikchilik tarafdorimi va qanday yordamga umid qilish mumkin, - degan savollarni eshitganini tan oldi.
Shubhali sherikchilik
Yaqinda Xitoy tashqi ishlar vaziri Van I ning “Yaqin Sharq safari” harbiylarni xavotirga solgan bo‘lsa kerak, aprel oyida u Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari, Ummon, Bahrayn, Eron va Turkiyaga tashrif buyurdi. U yerda Falastin-Isroil mojarosi, Suriya, Liviya, Yaman, Fors ko‘rfazining boshqa davlatlari o‘rtasidagi kelishmovchiliklar haqida gapirdi.
Vazir hatto ilgari bo‘lmagan takliflarni ham taqdim etdi. Masalan, Xitoy neft inshootlari va dengiz yo‘llarining xavfsizligini ta’minlash mexanizmlari bo‘yicha ko‘p tomonlama muloqot maydoniga aylanishga tayyor ekanligini bildirdi. Bundan tashqari, Van I arab davlatlariga XXR ichki ishlariga aralashmaganligi va Shinjon-Uyg‘ur muxtoriyatidagi "terrorizmga qarshi choralarni" qo‘llab-quvvatlagani uchun minnatdorchilik bildirdi (Oq uy buni musulmon xalqlarining genotsidi deb ataydi).
Tehron bilan 25-yilga neft yetkazib berish to‘g‘risida shartnoma imzolandi. Tafsilotlar oshkor etilmadi, ammo Xitoy Eronning energetika va transport infratuzilmasiga 400 milliard dollar sarmoya kiritishga tayyor ekanligi, ular hujjatning oshkor qilingan loyihasi tufayli bir yil oldin hammaga ma’lum bo‘ldi.
Kuzatuvchilar ta’kidlashicha, Pekin Yaqin Sharqdagi loyihalar haqida gap ketganda "porlamaslikka" harakat qilmoqda. “Bir belbog‘ – bir yo‘l” doirasidagi tashabbuslar ko‘pincha boshqa mintaqalarda shov-shuv bilan taqdim etiladi. Biroq, Yaqin Sharq mamlakatlari bilan o‘zaro aloqalar to‘g‘risidagi hujjatlarning aksariyati na xitoy, na ingliz va na mahalliy tillarda to‘liq chop etilmaydi.
Abu Dabi jamg‘armasi tomonidan Xitoyning sun’iy intellektni tadqiq qiluvchi SenseTime kompaniyasiga sarmoya kiritgani haqida ko‘p narsa ma’lum emas, u boshqa narsalar qatori yuzni tanib olish tizimini ishlab chiqarmoqda. XXR bilan bunday sohalarda hamkorlik qilish, Pekin mintaqada "avtoritar malhamlar"ni tarqatib yuborishidan qo‘rqayotgan amerikaliklarni quvontirmaydi.
Ammo Eron - XXRning mintaqadagi yolg‘iz sherigi emas. Saudiya Arabistoni va Iroq neft yetkazib berish, savdo, to‘g‘ridan-to‘g‘ri sarmoyalar va qurol sotib olish bo‘yicha Tehrondan oldinda. Xitoy qurollarining Yaqin Sharqqa sotilishi, garchi amerikaliklarnikiga qaraganda unchalik katta bo‘lmasa-da, so‘nggi yillarda keskin o‘sib bormoqda.
Xavfsizlik uchun javobgarlar
Xitoyliklar allaqachon Amerika bozorlariga chiqishdi, dedi Iqtisodiyot Oliy maktabi Yevropa va xalqaro tadqiqotlar markazining sektor mudiri Vasiliy Kashin RIA Novosti bilan suhbatda.
"Saudiya Arabistoni Xitoy qurollarining, birinchi navbatda jangovar pitolsiz uchar qurilmalarning asosiy xaridoriga aylandi, ular hattoki yig‘ish zavodi loyihasini boshlashdi. Cheklangan miqdorda ballistik raketalarning yetkazib berildi. Artilleriya va zirhli mashinalarni ham sotishmoqda".
Pekin mintaqadagi ko‘plab mamlakatlarning asosiy iqtisodiy sherigi va Jibutida bazasi bo‘lsa-da, Xitoy hali harbiy jihatdan AQSh va Rossiya kabi rol o‘ynamaydi.
Xitoyliklar uchun Afrikadan ko‘ra Yaqin Sharq bilan hamkorlik qilish qiyinroq. Ular bu yerda o‘z pozitsiyalarini qat’iyat bilan himoya qilishlari mumkin. Hatto izolyatsiyada bo‘lgan Eron ham Pekin o‘z majburiyatlarini bajarmaganida shartnomalarni buzdi”, deydi suhbatdosh.
Xitoyning iqtisodiy ekspansiyasi amerikaliklarni bezovta qilmoqda, ammo ular hech narsani o‘zgartira olmaydilar, dedi Rossiya Xalqaro ishlar kengashining Yaqin Sharq loyihalari bo‘yicha menejer Ruslan Mamedov. "Hozirda o‘zgaruvchan mintaqaviy va dunyo tartibida har kim murosaga borishi kerak", - dedi u RIA Novosti bilan suhbatda.
"Yaqin Sharq davlatlari tomonidan Xitoy haqidagi tushunchalar ancha ijobiy. Ular AQSh o‘nlab yillar davomida gegemon bo‘lganligini tushunishadi, bu ko‘pchilikning qo‘llarini bog‘lab turardi: tashqi davlat o‘z siyosatini olib bordi va mintaqaviy davlatlar itoat etishga majbur bo‘ldilar" – deydi mutaxassis. "Qarshilik ko‘rsatishga urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchragan edi. Bunga Iroqni misol tariqasida keltirish mumkin. U mintaqadagi eng kuchli qo‘shinlardan biriga ega edi, ammo AQSh mamlakatni xaosga yo‘liqtirdi".
Boshqa tomondan, Pentagon vakillarining bayonotlari jiddiy choralar ko‘rishga chaqiriq sifatida qaralmasligi kerak, ayniqsa, Yaqin Sharqdagi amerikaliklar hali ham Rossiya bilan hamkorlik qilmoqda, deya qo‘shimcha qiladi ekspert.
Makkenzi hech qanday yangi narsa aytmadi, deb hisoblaydi IMI MGIMO qoshidagi Amerika istiqbolli tadqiqotlar markazi direktori Maksim Suchkov.
"Yaqin Sharqda avvalgi miqyosda bo‘lishi Vashingtonni qiynagan, ammo Barak Obama va Donald Trampning buni optimallashtirishga urinishlari harbiylarning qarshiligiga uchradi",- deb eslatdi u.
"Shuningdek, professional va shaxsiy shaxs bor: markaziy qo‘mondonlik an’anaviy ravishda AQShning eng yirik harbiy operatsiyalari va uning rahbarlari epimarkazida bo‘lgan. Tinch okeani qo‘mondonligiga ichki yetakchilikdan voz kechishni istashmadi. Xitoy va Rossiya bilan qarama-qarshilikning strategik muhim mavzusi sifatida rahbariyatga Yaqin Sharqning mohiyatini ko‘rsatishga urinishlar".
Aslida Pekinda ham, Moskvada ham "amerika uslubida" hukmronlik qilish bo‘yicha hech qanday ambitsiya va manbalar yo‘q, deydi suhbatdosh. "Zamonaviy dunyoda bu kerak emas: aslida Amerika tajribasi shuni ko‘rsatadiki, keng ko‘lamli harbiy mavjudlik o‘z-o‘zidan tashqi siyosiy muvaffaqiyatga aylanmaydi", - dedi tushuntiradi Suchkov.
Shu bilan birga, Amerika mintaqadagi ta’sirining mutlaq tanazzuli haqida gapirish kerak emas, deydi u. AQSh hali ham katta mustahkamlik zaxirasiga ega. Shuning uchun Vashingtonda o‘z xalqini Rossiya va Xitoy "tushligini olib qo‘ymoqda” deb ishontirganda, Amerika harbiylari ayyorlik qilmoqda.