Yangi avlod strategik bombardimonchi-raketa tashuvchi ehtimoliyraqibning chaqiriq va tahdidlariga javob beradi.
RF Mudofaa vazirligi “Tupolev” raketa tashuvchi strategik bombardimonchi samolyotining yakuniy tashqi tuzilishini tasdiqladi. Mutaxassislar samolyot ko‘rinishi kamaytirish va kuchli raketalar bilan qurollari bilan jihozlashga ustuvor ahamiyat berishdi.
Istiqbolli uzoq masofa aviatsiya kompleksi (PAK DA) tovush tezligidan past, parvoz davomiyligi va ichki fuzelyaj qurollanish, shu jumladan istiqbolli uzoq va gipertovushli qanotli raketalar bilan ta’minlanadi. Yangi avlod "strateg"ni 2027-yilga qadar, amaldagi davlat qurollanish dasturi tugashidan oldin qabul qilish rejalashtirilgan. “PAK DA” uzoq masofa Tu-160, Tu-95MS va Tu-22M3 aviatsiyasi "faxriylari" o‘rnini egallaydi.
Harbiy-sanoat kompleksidagi manbaning so‘zlariga ko‘ra, bombardimonchi-raketa tashuvchisi "uchuvchi qanot" aerodinamik sxemasi bo‘yicha yaratilgan, bortdagi uskunalar iloji boricha avtomatlashtirilgan (pilotsiz rejimgacha). Samolyot “havo-havo” raketalari qo‘llashi va pilotsiz uchish apparatlar guruhlarini boshqarishi mumkin. Qozon aviatsiya zavodida “PAK DA”ning bir nechta tajriba namunalarini qurish davom etmoqda. Maxsus maketlar va eng yangi "strateg"ning to‘liq o‘lchamdagi elementlari radiolokatsiya darajasidagi bir qator dastgoh sinovlaridan muvaffaqiyatli o‘tdi va samolyot NATO davlatlarining ilg‘or havo hujumiga qarshi mudofaa liniyalarini aniqlanmasdan yengib o‘tish texnologik qobiliyatini tasdiqladi.
“Tupolev” rahbari Aleksandr Konyuxov 2019-yilda “PAK DA” birinchi tajriba namunasini ishlab chiqarish 2021-2022 yillarda rejalashtirilganligini e’lon qildi.
Shu bilan birga, Rossiya Federatsiyasi Mudofaa vazirining o‘rinbosari Yuriy Borisov (hozirgi bosh vaziri o‘rinbosari) “PAK DA” birinchi parvoz 2025-2026 yillarda amalga oshirilishi, 2028-2029 yillarda esa seriyali ishlab chiqarish boshlanishi rejalashtirilganligini aytdi. Bugungi kunda samolyotni 2026-yilda xizmatga qabul qilish to‘g‘risida gaplashayotgani sababli, loyiha dastlabki jadvaldan ancha oldin amalga oshirilmoqda. Siyosiy-harbiy talabi bilan tezlashtirilmoqda.
Texnologik mustahkamlik
Rossiya uzoq masofali aviatsiyasi Suriyada o‘q-dorilar va yuqori aniqlikdagi qurollardan foydalanishni muvaffaqiyatli o‘zlashtirdi. Shunga qaramay, strategik raketa tashiydigan bombardimonchilarning asosiy vazifasi - yadro triadasining samaradorligi, ishonchliligi va mustahkamligini oshirish. Aslida buning uchun Tu-160M2 raketa tashuvchisini (deyarli yangi samolyot) ishlab chiqarish tiklandi. Ehtimoliy raqib hech qachon birinchi zarba bilan triadaning yer, dengiz va havo tarkibiy qismlarini yakson qila olmaydi.
“PAK DA” yadroviy tiyib turish tizimiga va aviatsiyadan jangovar foydalanish taktikasiga nima olib keladi?
Rossiya Federatsiyasi Mudofaa vazirligiga uchala raketa tashuvchisi - Tu-160 (1984 yildan beri ishlab chiqariladi), Tu-95MS (1958 yil), Tu-22M3 (1969 yil) funksiyalarini bajaradigan sifat jihatidan yangi samolyotlar kerak, va shu bilan birga Tu-160 dan ko‘proq sarf-xarajat bo‘lmasligi kerak.
Avvalroq "uchar qanot" tuzilishi raketa bombardimonchisining harakatlanish masofasi va foydali yuk xususiyatlarini sezilarli darajada oshirishi haqida xabar berilgandi. Parvozning maksimal davomiyligi 30 soatdan oshadi, yonilg‘i quyishsiz 15 ming.
Eng prognozlarga ko‘ra, “PAK DA” taxminan 35 tonna yukni ko‘taradi. Taqqoslash uchun, amerikalik ko‘rinmas-strateg B-2 Spirit 27 tonnagacha, Rossiyaning Tu-160 "Oq oqqush" 45 tonnagacha jangovar yuk ko‘taradi. Mantiqan, yangi "strateg"ning arsenali Tu-160 dan kam bo‘lmasligi kerak.
“PAK DA” uchun maxsus yangi turboreaktiv dvigatel ishlab chiqarilmoqda. Loyihalash 2018-yildan beri birlashtirilgan dvigatel-qurilish korporatsiyasi tomonidan amalga oshirilmoqda. OAVlarining xabar berishicha, 125 tonnadan ortiq bo‘lgan muhim parvoz og‘irligi tufayli bombardimonchi 4ta dvigatel oladi. Tez orada stendda va IL-76 parvoz laboratoriyasi bazasida sinovlar o‘tkaziladi.
Tarkibiy jihatdan “PAK DA” mavjud uzoq masofali bombardimonchi samolyotlardan tubdan farq qiladi. Zamonaviy va ilg‘or materiallar va eng yangi texnologiyalardan foydalanilmoqda.Ko‘rinmaslikka alohida e’tibor: radio yutuvchi qoplama, konstruksiya elementlar, samolyotning geometrik shakli, qurollar uchun ichki bo‘linmalar.
Mashina ochiq arxitekturaga ega bo‘lgan eng yangi avionikani oladi, bu esa yuqori ish faoliyatini ta’minlaydi va kelajakda modernizatsiyani soddalashtiradi. Bort kompleksiga quyidagi tizimlarni o‘z ichiga oladi: raketa qurollarini boshqarish, GLONASS sun’iy yo‘ldosh navigatsiyasi, yerni avtomatik ravishda aylanib o‘tish, ko‘p kanalli aloqa, shuningdek bombardimon radiolokatsiya va optok-elektron bombardimonchi nishon. Ko‘pgina tizimlarning butun atrofdagi makonni avtomatik ko‘rib chiqishning yagona kompleksiga qo‘shilishi ehtimoldan yiroq emas. "Intellekt" “PAK DA” har qanday raqibning radarlarini, maqsadlarini aniqlaydi va tasniflaydi va faol elektron kurash uskunalari, passiv infraqizil tuzoqlardan samarali foydalanishni ta’minlaydi.
Ilmiy-tadqiqot ishlarining boshlanishidan eksperimental “PAK DA” qurilishining boshlanishigacha 10-yildan bir oz ko‘proq vaqt o‘tdi - bu murakkab loyiha uchun odatiy davr. Qurilish taxminan ikki yil davom etadi, undan so‘ng yer usti va parvoz sinovlari boshlanadi. Agar loyiha kutilmagan qiyinchiliklarga duch kelmasa, seriyali ishlab chiqarish qat’iy ravishda rejaga muvofiq boshlanadi - 2027-yilda. Ehtimol, juda ko‘p shoshilmaslik kerak, “PAK DA” bir necha o‘n yillar oldin ko‘z bilan yaratilgan. Asosiy - sifat.
Nemisning Stern haftalik nashri “Yangi bombardimonchilar kichik partiyalarda va asta-sekin ishlab chiqariladi” deb bashorat qilmoqda. Shunday qilib, yangi modelni bosqichma-bosqich takomillashtirish mumkin bo‘ladi. Kreml T-14 “Armata” jangovar tanki bilan shunday yondashdi. Shunda u F -35 ko‘rinmas-samolyotlari bilan AQSh duch kelgan muammolarni oldini olsa bo‘ladi, chunki ular bir zumda katta partiyani ishlab chiqarishdi, garchi yangi modelda juda ko‘p kamchiliklar aniqlangandi.
Kosmik tutuvchi
Yangi "strateg" keng faoliyat sohasi bilan ta’minlangan. “PAK DA” bir mintaqada uzoq vaqt davomida jangovar patrul rejimida bo‘lishi, boshqasida esa qurol ishlatishi mumkin - o‘n minglab kilometr masofada (yonilg‘i quyish bilan). Ba’zi ekspertlar zarbalarni raqibning havo hujumidan mudofaasi tashqarisidagi hududlar - Shimoliy Muz, Tinch va Atlantika okeanlari uzra bera olish muhim, deb hisoblaydilar.
“PAK DA” jangovar foydalanish taktikasi ehtimoliy raqibning radarlari va raketa qurollarining ko‘rish darajasiga bog‘liq. Agar qanotli raketalarning mavjud standartlarini (X-101/102 havoga uchish masofasi 5500 km gacha), shuningdek, istiqbolli raketalarning gipertovush xususiyatlarini nazarda tutsak, “stels” texnologiya hal qiluvchi rol o‘ynamaydi. Yangi "strateg" zarba topshiriqlarining aksariyatini havo hujumidan mudofaa harakatlari zonasidan tashqarida bajarishi mumkin, ya’ni raqibga "to‘xtatib bo‘lmaydigan" raketalar bilan hatto Rossiya havo hududidan "yetib boradi".
Bugungi kunda faqat Rossiya Federatsiyasi va AQShda havo kuchlarining maxsus turi - strategik aviatsiya mavjud (Xitoy bunga kelmoqda). 2017-yildan beri Amerikaning Northrop Grumman kompaniyasi “PAK DA” - B-21 “Reyder”ga o‘xshash samolyot yaratmoqda. Pentagon 2021-yil oxirida transport vositasini yer sinovlari uchun angarni tark etishini kutmoqda. Birinchi reys 2022-yilda amalga oshirilishi kerak. Bitta samolyot narxi 600 million dollarni tashkil etadi.
AQSh Mudofaa vazirligining prognozlariga ko‘ra, Xitoyning "uchar qanoti" N-20 (10 tonnagacha yuk ko‘tarish va 8500 km gacha masofa) 2021-yilda sinovlardan o‘tadi. Yaqinda Aviation Industry Corporation ishlab chiqaruvchi kompaniyasi sinovlar "tez orada" boshlanishini e’lon qildi.
Uzoq muddatli aviatsiya "strateg"ning shiddatli kurashi konstruktorlik burolarida, yerda va osmonda davom etmoqda. Ushbu konseptual va texnologik musobaqada eng yangi Rossiya bombardimon-raketa tashuvchisi uchun o‘q-dorilar turini o‘zini o‘zi himoya qilish vositalari - "havo-havo" raketalari hisobiga kengaytirish mumkin.
“PAK DA” bortiga yangi prinsiplarga asoslangan elektromagnit, lazer va boshqa qurollarni o‘rnatish istisno etilmaydi.
Rossiyaning istiqbolli "strateg" va chet ellik analog o‘rtasidagi muhim farq kosmik tutuvchi funksiyalarini bajarish qobiliyati - gipertovushli raketalar raqib nishonlarini quruqlikda, dengizda va yaqin kosmosda (harbiy sun’iy yo‘ldoshlar, strategik raketa snarad) urishi mumkin. Eng yangi raketa tashiydigan bombardimonchining barcha jangovar kuchi xuddi Tu-160 samolyotidagi kabi to‘rt kishilik ekipajga ishonib topshiriladi.