Koronavirus bilan bog‘liq vaziyat hom-ashyo mahsulotlariga, xususan neft narxlariga ta’sir qilishi kutilmoqda. Narxlar pasaymoqda, Brent markasidagi narx qisqa vaqtga bir barrel narxi 50 dollarga tushdi. OPEK + davlatlari (yig‘ilish 5-6 martga belgilangan) ishlab chiqarishni qisqartirishni muhokama qilishni rejalashtirmoqda, deb yozadi RIA Novosti muallifi Aleksandr Sobko.
Bunday sharoitda munozara yana yangilandi: ishlab chiqarishni cheklash kerakmi? Ehtimol, neft narxining pastligi ko‘plab kompaniyalar qarzlarini qayta moliyalashtirishga duch kelgan paytda AQShda slanes sektorini yo‘q qilishi mumkin. Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, OPEK davlatlari 2014-yil inqirozidan keyin darhol qila olmagan ishni qilishlari mumkin, Saudiya Arabistoni va sheriklari aynan shunday qilishga harakat qilishgan, ammo taslim bo‘lishga majbur bo‘lishgan: Amerika slanetsi kutilganidan ancha barqaror bo‘lib chiqdi.
Eslatib o‘tamiz, slanes ishlab chiqarishning narxi va istiqboliga va ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning barqarorligiga ta’sir etuvchi turli xil omillar soni shunchalik kattaki, hech kim to‘g‘ridan-to‘g‘ri konlarda ishlaydiganlardan tashqari hodisalarning borishini oldindan aytib berolmaydi, hatto o‘z kompaniyasi doirasida ham.
Yil boshida bir nechta konsalting kompaniyalari AQShda ishlab chiqarishning 2020-yilga nisbatan o‘sishi bo‘yicha prognozlarini e’lon qilishdi va ular keng doirada farqlidir: o‘sish kuniga soddagina 0,4 dan bir million barrelgacha. Albatta, har qanday holatda ham ushbu bashoratlar neftning amaldagi (o‘sha paytdagi) narxlariga asoslangan edi. Kurinishidan, bu slanesni oldindan bashorat qilishning murakkabligini namoyish etadi.
Hech shubha yo‘qki, har qanday holatda ham, neft narxining pasayishi burg‘ulash hajmining pasayishiga va ishlab chiqarishning o‘sish sur’atlarining pasayishiga (va narxlar qulagan taqdirda hatto ishlab chiqarish pasayishiga)olib keladi. Shuning uchun asosiy savol boshqacha: past narxlar (rad etilgan taqdirda OPEK+ yangi pasayishlar bilan harakat qilsa) AQShning slanes sanoatining tanazzuliga olib keladi - buni yangi narxlar urushi tarafdorlari ta’kidlashmoqda - yoki bu vaqtinchalik yechim bo‘ladimi va neft narxlari tiklanganidan keyin AQShda slanes qazib olish jonlanadi.
Keling, fitnani davom ettirmaylik: bizning fikrimizcha, ikkinchi variant haqiqatga yaqinroq. Va shuning uchun neft narxini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yangi qaror to‘g‘ri bo‘lar edi. Nega arzon neft, agar OPEK+ javob bermasa ham, slanes ishlab chiqarishni oqilona vaqt ichida yo‘q qila olmaydi (ya’ni, bu arzon neft neft qazib oluvchi davlatlarning budjetlarini osongina ko‘tara oladigan paytda)?
Birinchidan, so‘nggi yillar davomida AQShda slanes nefti ishlab chiqarish beqaror rejimda ishlayotganini ko‘rsatdi: bu haqiqatan ham neft narxining pasayishiga ta’sirlanib pasayadi, ammo ko‘tarilishi bilan tiklanadi. Bundan ham yomoni, bu "beqarorikning"ning kamida bir necha oy yoki undan ham ko‘proq inersiyasi bor. Aynan shu inersiya tufayli amalda neft bozori va neft narxlarini tartibga soluvchi moslashuvchan slanes ishlab chiqarish bilan nazariyadagi chiroyli sxemasi unchalik effektli ko‘rinmaydi. Masalan, yil boshidan beri Brentning narxi bir barrel uchun 65 dan 50 dollargacha tushib ketdi AQShda esa ishlaydigan neft qazish uskunalari soni deyarli o‘zgarmadi (aslida u hatto biroz oshdi!). Natijada, aytish mumkinki, o‘rta muddatli istiqbolda slanes ishlab chiqarish yuqoridagi narxlarni cheklaydi.
Ikkinchidan, shuni unutmaslik kerakki, yaqinda ham neft narxlari yuqori edi va slanes ishlab chiqaruvchilarning aksariyati muntazam ravishda himoya xedj qilinmoqda (neftning yuqori narxi davrida moliyaviy vositalar yordamida o‘zlari uchun maqbul narxni uzoq muddatga belgilaydilar). Barcha ishtirokchilar uchun aniq raqamlar nashr etilmaydi, ammo ular yalpi qazib olishning kamida yarmini tashkil etadiganga o‘xshaydi. Ya’ni, ishlab chiqarishning bir qismi uchun ishlab chiqaruvchilar narxlarning pasayishini sezmaydilar.
Uchinchidan, faraz qilaylikki, arzon narxlarda slanes kompaniyalari burg‘ilashni kamaytiradi, ammo foizlarni to‘lash va / yoki qarzlarini qayta moliyalashtirish zaruriyati tufayli ular bankrotlikka duch kelishadi.
Agar biz o‘rta kompaniyalarning haqiqiy bankrotligini ko‘rsak, qisqa muddatda ushbu kompaniyalar o‘z faoliyatini to‘xtatadi, bu esa AQSh ishlab chiqarishining pasayishiga olib keladi. Ammo o‘rta muddatli istiqbolda bu ta’sir aksincha bo‘ladi. Bankrotlik jarayoni o‘tganidan so‘ng, slanes qazib olinadigan konlarni bozorning boshqa ishtirokchilari sotib oladilar. Ammo shu bilan birga, ularning samarali ishlashiga xalaqit bergan qarzlar iskanjasi aslida bankrotlik jarayonida hisobdan chiqariladi, bu esa yangi mulkdorlarni yanada faolroq qazishga imkon beradi.
Shuni ta’kidlash kerakki, slanes ishlab chiqarish doimo foydasiz degan fikr noto‘g‘ri. Zararlar va ortiqcha qarzlar haqiqatan ham sanoatning dastlabki davrida, avj olish paytida, aniqrog‘i pufakda paydo bo‘ldi. Unda ular haqiqatan ham narxlarga qaramasdan hamma joyda qazishdi (garchi narxlar yuqoriroq bo‘lsa ham). Endi pufak yorildi va kompaniya rahbarlarini avanturist deb hisoblash uchun hech qanday sabab yo‘q. Aksionerlar uzoq vaqtdan beri moliyaviy intizomni va dividendlar ko‘rinishidagi daromadni talab qilmoqdalar. Shuning uchun, "yoshlik xatolari"ga yo‘yilayotgan qarzlar bilan vidolashish, aksincha, kompaniyalarning barqarorligini oshirgan bo‘lar edi.
Albatta, bu hududlarni sotib oladigan yangi kompaniyalarga nazariy jihatdan yangi loyihalarni moliyalashtirishni olish qiyin bo‘ladi, deb bahslashish mumkin. Biroq, slanes bozori tahlilchilaridan biri to‘g‘ri ta’kidlaganidek, "AQSh - pul topish doimo mumkin bo‘lgan bozor". Ammo eng muhimi, bu yerda yana bir omil paydo bo‘ladi.
Bu ExxonMobil va Chevron-ning slanes qazib olishda faol ishtiroki. Arzon kreditga ega bo‘lgan Amerika TMKlari AQShda slanes bilan shug‘ullanish niyatida va buning uchun ular hatto boshqa mamlakatlarda neft aktivlarini sotmoqdalar. Kompaniyalar slanesning neft ulushini bugungi kunda yuz ming barreldan har birida million barrelgacha ko‘paytirishni rejalashtirmoqdalar. Bunday gigantlar har doim qarzni yuklamasidan forig‘ yangi yaxshi uchastkalarni sotib olishdan xursand bo‘lishadi. Bundan kelib chiqadiki, biz uchun o‘rta muddatli istiqbolda qarzdorlik darajasi katta bo‘lgan o‘rta kompaniyalar uchun umumiy ishlab chiqarish hajmining yarmida ishlashi foydaliroq. Ularda kelib chiqadigan daromad qarzlarni to‘lashga va yangi investitsiya faoliyatini minimallashtirishga yo‘naltiriladi.
Yuqorida aytilganlarning barchasi (slanes ishlab chiqarishni neft narxini erkin pasayishi bilan yo‘q qilish mumkinligi haqidagi tezis tanqidlari) quyidagilarga zid emasligini ta’kidlaydi. Qanday bo‘lmasin, OPEK + ishtirokchilari o‘zi uchun o‘zlarining budjetlari uchun maqbul deb tanlagan narxlar darajasini himoya qilishlari kerakligini aniqlashtirishi kerak. Va albatta, bu narx qanchalik past bo‘lsa, Amerika slanetsiga yangi o‘sishni berish shunchalik qiyin bo‘ladi. Ammo hozirgi sharoitda Brent markasining narxini barreli uchun 50-55 dollar darajasida himoya qilish kerak bo‘ladi.
Darvoqe, WTI ning bir barreli uchun 50 dollar (3 mart kuni WTI narxi 47, Brent - 52 dollarga teng edi) - bu, albatta, juda taxminiy - o‘rtacha slanes kompaniyasining pul oqimi ijobiydan salbiy tomonga o‘tadigan miqdordir.
Xulosa chiqaramiz. Slanes ishlab chiqarishning yuqori inersiyasi, xedjing, neft sanoatining yirik bozoriga faol kirish, foiz stavkalarining pasaytirilishi va AQSh ma’muriyatining slanes ishlab chiqarishga bo‘lgan umumiy yondashuvi bu sohani vayron bo‘lishiga yo‘q qilmaydi. Bunday sharoitda boshqa neft eksport qiluvchilar uchun maqbul bo‘lgan va Amerika ishlab chiqarishining o‘sish sur’atlarini minimallashtiradigan ma’lum bir narx darajasini saqlab qolish maqsadga muvofiqdir.
OPEK+ qo‘shimcha cheklovlarini rad etish tarafdorlari yana bitta, ehtimol asosiysi - motivatsiyaga ega ekanligi aniq. Yangi OPEK+ bitimlari, o‘z navbatida, o‘zlarining ishlab chiqarishlarini cheklashini, o‘zlarining milliy neft sektorlarini rivojlanishini cheklashini, aslida Amerika slanes ishlab chiqaruvchilari foydasini ko‘zlab cheklashni anglatadi.
Bu qo‘rquvlar tushunarli, ammo haqiqat shundan iboratki, biz yangi "slanes" haqiqatiga duch kelmoqdamiz. Va, aksincha, OPEK+ tashqarisidagi boshqa ishtirokchilar bu yerda zanjirning zaif qismi bo‘lishi mumkin. Keyingi yili chuqur dengiz qazib olish hajmining o‘sishi kutilmaydi. Bundan tashqari, dunyodagi eski quruqlikdagi konlarida qazib olishning asta-sekin kamayishi hech qayerga yo‘qolmayapti. Slanes ishlab chiqarishga kelsak, har bir barrel narxini joriy qiymatga tushirishga imkon beradigan texnologik taraqqiyot o‘z chegaralariga ega. Ushbu sharoitda slanes ishlab chiqarish uchun yuqori sifatli maydonlarning asta-sekin yemirilib borishi (ehtimol biz istagandek tez emas, lekin muqarrar) har yili slanes neftini ishlab chiqarish xarajatlarini oshiradi. Bu yerda faqat kutish kerak. Vaqt, ba’zida tuyulgandan ko‘ra ancha qudratliroq kuchdir.