AQSh neft dollarini o‘z qo‘li bilan yo‘q qilish arafasida
© Sputnik / Aleksey Vitviskiy
/ Obuna bo‘lish
Neft uchun to‘lovda dollardan voz kechish - Vashington uchun ancha og‘riqli bo‘lgan chora, chunki u AQShni ichki iqtisodiy muammolarni butun dunyo hamonidan hal qilish imkoniyadayen mahrum qiladi.
AQSh Senatining yuridik qo‘mitasi NOPEC qonun loyihasini ma’qulladi. Ushbu qisqartma (No OPEC) ma’nosini anglatali, ya’ni neft eksport qiluvchi mamlakatlar Ittifoqiga qarshi faoliyatni nazarda tutadi. Hujjat AQSh Adliya vazirligiga OPEK a’zolarini monopoliyaga qarshi qonunlarni buzganliklari uchun sudga berish imkonini beradi.
Rossiyada neft narxi 100 dollardan yuqori bo‘lgan "yog‘li" davrlar 2000-yillar boshini eslashni yaxshi ko‘rishadi, lekin atigi yarim asr oldin neft barreliga 3 dollar bo‘lganini unutib qo‘yishgan. Keling biroz tarixni eslaylik, bu foydali bo‘ladi.
1973 yil oktabr oyida arab davlatlari va Isroil o‘rtasida urush boshlandi. U bor-yo‘g‘i 17 kun davom etgan bo‘lsa-da, uning oqibatlari butun dunyoga ta’sir qildi. Yaqin Sharqdagi neft eksport qiluvchi davlatlar Tel-Avivni qo‘llab-quvvatlagan barcha davlatlar - AQSh, Buyuk Britaniya, Kanada va boshqalarga yoqilg‘i sotmasligini ma’lum qildi.
Ushbu embargo 1974-yilning mart oyigacha davom etdi, lekin u nafaqat yuqorida sanab o‘tilgan davlatlar uchun katta muammolarni keltirib chiqardi. Ushbu krizis oqibatida Neft dunyonng eng muhim tovariga aylandi va uning narxi 4 baravar oshib - 12 dollarga yetdi.
Bugungi kunda biz neft narxi oshishi va tushishiga o‘rganib qolganmiz, lekin 50-yil oldin, ushbu hodisa ilk bor sodir bo‘lganda, voqealar qanday rivojlanishini hech kim bashorat qila olmasdi.
“Yaqin kelajakda biz kamroq energiya (issiqlik, elektr, benzin) ishlatishga majbur bo‘lamiz, ammo uzoq muddatda yangi manbalarni ishlab chiqishga to‘g‘ri keladi. Biz boshqa davlatlarga energiya qaramligidan xalos bo‘lishimiz va o‘z ehtiyojlarimizni qondirishga imkon beradigan energiya manabai topishimiz kerak", - degan edi 1973-yil noyabr oyida AQSh prezidenti Richard Nikson Kongressga yo‘llagan murojaatida.
Xuddi shu nutqida u amerikaliklarni avtomobillardan kamroq foydalanishga yoki hech bo‘lmaganda kamroq benzin ishlatish uchun sekinroq haydashga chaqirdi.
Oradan qirq to‘qqiz yil o‘tgach, Jo Bayden ham xuddi shunga o‘xshash nutq bilan chiqdi va amerikaliklarni elektromobillarga o‘tishga chaqirdi. Uning yevropalik hamkasblari esa o‘z vatandoshlariga dush va shaxsiy gigiyenadan kamroq foydalanishni maslahat berishdi. Hujjat hali imzolanmagan bo‘lsa-da Vashington va Brussel Ukrainadagi maxsus operatsiya tufayli Rossiyaga qarshi sanksiyalar oqibatlarini o‘z tanalarida his qilishda davom etmoqda.
Ushbu vaziyatda biz nega 1973-yilgi neft krizisi esga oldik? Chunki Bayden bunday usullar bilan yoqilg‘i narxini pasaytirish uchun kurash olib borishi oqibatida, qarama-qarshi natijaga erishish xavfini yaratmoqda. Aslida, NOPES tashabbusining o‘zi ham yangi emas - AQShda yigirma yil davomida ushbu tashabbusni amalga oshirishga harakat qilishdi. Tashabbus o‘z maqsadiga eng yaqin kelgan 2007-yilda, hujjat Kongressning ikki palatasi tasdig‘idan o‘tgan bo‘lsa-da prezident Jorj Bush unga veto qo‘ydi.
Amerika sudlari AQSh Adliya vazirligi qarori bilan boshqa davlatlarni qanday hukm qilishlari hozircha noma’lum. Mumkin bo‘lgan sanksiyalar noaniqligicha qolmoqda. Ehtimol, ulardan eng keskini Rossiya yaqinda duch kelgan aktivlarni muzlatish bo‘lishi mumkin.
Biroq, bunday harakat OPEK+ a’zosi bo‘lgan har qanday davlatni ajablantirmasa kerak. Butun dunyo kartel xarakterini yaxshi biladi, shuning uchun Vashingtonning neft eksportchilari kapitalizm rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgani haqidagi dabdabali hayqiriqlari sizni o‘zlarining nomaqbulligi bilan hayratda qoldirishi mumkin: ular, ha, rozi bo‘lishadi, chunki neft bozori ularning qo‘llarida va ular 70, 80 va hatto 100 ga sotishlari mumkin bo‘lganida, barrelini 20 dollardan sotishni xohlamaydilar.
AQSh OPEK+ kelishuviga kiritilmagan yagona yirik neft ishlab chiqaruvchisi. Shu bilan birga, slanes inqilobidan so‘ng, Amerika ishlab chiqarish bo‘yicha asta-sekin birinchi o‘ringa chiqdi, ammo eksportchilar reytingida u Saudiya Arabistonidan olti marta, Rossiyadan esa deyarli besh baravar ortda qolgan. Hozir AQSh neft eksportchilari ro‘yxatida 12-o‘rinni egallaydi.
Gap shundaki, slanes yoqilg‘isining narxi an’anaviy neftga qaraganda ancha yuqori. Shu sababli, Amerikaning yirik neft kompaniyalari qonunning mumkin bo‘lgan qabul qilinishidan g‘ayratli emas - Bayden ma’muriyati bu qadam bilan o‘zini zugzvanga olib boradi: qora oltin narxining oshishi navbatdagi global energiya inqiroziga olib kelishi mumkin, shu bilan birga uning pasayishi. xarajat mahalliy ishlab chiqaruvchilarga zarar keltiradi. Slanes qazib olishni keskin tanqid qilayotgan ekologik faollar yurishlarining energiyasi esa sizni uzoqqa olib bormaydi.
Aftidan, Oq uy bu bayonotni amalda sinab ko‘rmoqchi. Shubhasiz, qonun loyihasining birinchi qurbonlaridan biri, agar u qabul qilinsa, Saudiya Arabistoni bo‘lish xavfi ostida. Ar-Riyod ham buni tushunadi, shuning uchun 2019-yilda xuddi shunday hujjat muhokama qilinganida, agar hujjat qabul qilinsa, neft shartnomalarida dollardan foydalanishdan voz kechishga tayyor ekanliklarini aytishgan.
Shu munosabat bilan mart oyida ommaviy axborot vositalarida Xitoy va Saudiya Arabistoni yonilg‘i uchun to‘lovni yuanda amalga oshirish imkoniyatlarini muhokama qilayotgani haqida xabarlar endi butunlay yangi ranglar bilan o‘ynamoqda. Shu bilan birga, Yaqin Sharq va global G‘arb o‘rtasidagi chiziq bo‘ylab bo‘linish tobora aniq bo‘lib bormoqda. AQShning Yamandagi mojaro va Jamol Qoshiqchi o‘ldirilishi bilan bog‘liq janjal fonida olib borayotgan siyosati - Jo Bayden va Saudiya Arabistonining amaldagi rahbari Muhammad bin Salmon o‘rtasidagi aloqalarni imkonsiz qildi.
Hukumronlik davri tugab borayotgan Amerika siyosatining patriarxi ijtimoiy adolat himoyachisi qiyofasidan voz kechishni istamaydi. Yosh, ambitsiyali Yaqin Sharq shahzodasi esa uning hukmronligi davrida global o‘zgarishlar bo‘lishini tushunadi. Bunday vaziyatda katta qarama-qarshilikdan g‘olib chiqadiganlar tomonida bo‘lish juda muhim.
Bunday vaziyatda The Telegraph gazetasidagi yaqinda chop etilgan maqola qiziqish uyg‘otadi. Uning sarlavhasida Saudiya Arabistonini "Putinning pudeli" (iti) deb atalgan. Islom dunyosida itlarga nisbatan munosabatni hisobga olganda, bunday maqolani AQSh tomonidan amalga oshirilgan "jirkanch qiliq" deb tushunish mumkin.
Saudiya Arabistonining dollar hisob-kitoblaridan voz kechishi niyati va Kremlning gaz uchun rublda to‘lashga allaqachon o‘tgani - bir tegirmonga suv quyadi, ya’ni dollarni zahira valyutasi maqomidan mahrum qiladi.
Bu qadam Qo‘shma Shtatlarning sanksiya vositalarini sezilarli darajada cheklaydi va Vashington uchun ancha og‘riqli bo‘lgan chora, ichki iqtisodiy muammolarni butun dunyo hamonidan hal qilish imkoniyadayen mahrum qiladi.
Yangi va muqarrar voqeliklarni qabul qilishga shoshilmayotganlar uchun esa - Amerika iqtisodiyotining buyukligi vayronalari ostida qolib ketish xavfi bor.
