Qolaversa, bu nafaqat Islom Respublikasining yangi rahbari bilan birinchi uchrashuv, balki ikki siyosatchining tanishuvi ham edi — Putin Tehronga bir necha bor tashrif buyurgan va hatto Moskvada turli Eron rahbarlari bilan uchrashgan bo‘lsa-da, ular Pezeshkiyon bilan hech qachon kesishmagan, deb yozmoqda RIA Novosti kolumnisti Potr Akopov.
Har holda, ularning tanishuvi shu oyda, BRIKS sammiti Qozonda bo‘lib o‘tayotganida bo‘lardi, biroq Putin yana o‘n kun kutmay, Turkmanistonda bo‘layotgan voqeadan unumli foydalanishga qaror qildi. Sababi aniq: Yaqin Sharqdagi vaziyat shunchaki katta urush yoqasida qolayotgani yo‘q, balki tobora og‘irlashib bormoqda.
Yakuniy bosqich 1-oktabrda, Eron HAMAS va “Hizbulloh” yetakchilarining o‘ldirilishiga Isroilga raketa hujumi bilan javob berganida boshlandi. Endi hamma halokatli va kutilmagan zarba berishni va’da qilgan Isroilning javobini kutmoqda. Bu har qanday vaqtda qo‘llanilishi mumkin — shuning uchun Putin va Pezeshkiyon Qozon muzokaralarini kutishmadi.
Ikkala davlat ham bir-biriga muhtoj, jumladan, jahon sahnasida o‘z harakatlarini muvofiqlashtirishda. Jumladan, harbiy harakatlar, chunki Eron Isroil bilan urushda bevosita ishtirok etmasa-da, uning eng yaqin ittifoqchisi Livan “Hizbullohi” hozir otishma chizig‘ida.
Isroilning Livanga bostirib kirishi mintaqaviy janjalni keltirib chiqarishi mumkin va agar Isroil amerikalik kuchlar ishtirokida Eronga zarba bersa, kuchayish butunlay nazorat qilib bo‘lmaydigan holga kelishi mumkin. Va agar Tel-Aviv Eron energetika obyektlariga "shunchaki" zarba berish bilan cheklansa ham, Eronning javob zarbasi ham Isroil, ham jahon neft va gaz bozori uchun eng dahshatli oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Bu Putin Isroilning kelajakdagi provokatsiyasiga javoban Pezeshkiyonni "juda qattiq urmaslikka" ko‘ndirishga uringanini anglatadimi? Albatta, yo‘q — turli sabablarga ko‘ra.
Birinchidan, Erondagi fundamental masalalarni prezident emas, oliy rahnamo Oyatulloh Xomanaiy hal qiladi, ayniqsa urush va tinchlik masalalari haqida gap ketganda.
Ikkinchidan, Rossiya endi Isroil tomoniga ta’sir qila olmaydi — Netanyaxu o‘zini o‘zi eskalatsiya zinapoyasiga olib chiqdi va endi u to‘xtata olmaydigan darajada xohlamaydi. Biroq, AQSh hali ham Netanyaxuni zarbani hech bo‘lmaganda prezidentlik saylovlari o‘tkaziladigan noyabr oyining boshiga qoldirishga majbur qila oladi degan umid bor.
Ikkinchidan, shaxsan Pezeshkiyon vaziyatni keskinlashtirishga moyil emas — aksincha, u G‘arb bilan ziddiyatni yumshatish mumkin, degan umidlar bilan hokimiyatga keldi. Bu Pezeshkiyon g‘arbparast yoki, ayniqsa, amerikaparast lider degani emas, gap Tehron AQSh va Yevropaga Tramp tomonidan buzilib ketgan yadroviy kelishuvga qaytish imkoniyatini namoyish qilmoqchi edi.
Bu hamma uchun foydali — Eron esa, G‘arb sanksiyalarining zaiflashishini xohlaydi, lekin tabiiyki, milliy manfaatlardan voz kechish evaziga emas. Biroq, Pezeshkiyonning xabarlari nafaqat eshitilmadi: G‘arb haqiqatda Eronning yangi prezidentini aldadi va unga pand berdi.
Uning o‘zi aytganidek, Erondan Isroilni G‘azodagi operatsiyani to‘xtatishga ko‘ndirish urinishlariga xalaqit bermaslik uchun HAMAS yetakchisi Ismoil Haniyaning o‘ldirilishi uchun Isroilga javob berishga shoshilmaslik so‘ralgan. Biroq, Eron buni qilganida, Netanyaxu nafaqat G‘azoni bombardimon qilishni to‘xtatmadi, balki Livanga hujumga o‘tdi — peyjerlar bilan terakt uyushtirdi va “Hizbulloh” yetakchisi Shayx Nasrullohni o‘ldirdi.
Ya’ni, Pezeshkiyonning G‘arbning muzokaralari uchun umidi qolmagan — garchi g‘arbiy yo‘nalishda ko‘priklar qurish imkoniyati dastlab Rossiya va Xitoy bilan yaqinlashish kursini bekor qilishni nazarda tutmagan bo‘lsa-da.
Hozir Moskva va Tehron endi Isroil va AQSh o‘rtasidagi munosabatlarning navbatdagi bosqichi qanday yakunlanishini kutmayapti: amerikaliklar (arablar bosimi ostida) Netanyaxuni o‘zini nazorat qilishga majbur qila oladimi yoki yo‘qmi.
Mamlakatlarimiz G‘arb tomonidan qanday bosimga duchor bo‘lishidan qat’i nazar, Rossiya va Eron o‘rtasidagi munosabatlar chuqurlashadi.
Aftidan, shu oyda Eron va Rossiya o‘rtasida keng qamrovli strategik sheriklik to‘g‘risidagi bitim imzolanadi – u may oyida fojiali tarzda halok bo‘lgan prezident Raisiy davrida amalda tayyor edi. Putin va Pezeshkiyon uni Qozonda imzolashadi, keyin esa Eron prezidentining Moskvaga rasmiy tashrifini kutish mumkin.
Ularning Ashxoboddagi tanishuvlarida ikki davlat munosabatlari haqida oddiy gaplar aytilmagan. Putinning ishontirishicha, Eron bilan munosabatlar biz uchun ustuvor ahamiyatga ega va dunyoda ro‘y berayotgan voqealarga bizning baholashimiz ko‘pincha juda yaqin va hatto bir-biriga to‘g‘ri keladi.
Pezeshkiyon nafaqat “Islom inqilobining ruhiy rahbarining xohish-irodasi inobatga olingan holda, munosabatlarimiz kundan-kunga yaxshilanishi va mustahkamlanishi kerak”, deb ta’kidladi, balki u "endi bizda juda ko‘p imkoniyatlar bor va biz bir-birimizga yordam berishimiz kerak" dedi.
Ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar esa samimiy — ya’ni ishonchli deb ataldi. Va bu eng muhimi — ishonch va umumiy pozitsiyalar asosida chinakam kuchli strategik munosabatlarni o‘rnatish mumkin.
Rossiya ham, Eron ham G‘arbning ulkan bosimiga (iqtisodiy, harbiy va mafkuraviy) dosh berib, o‘z huquqlari uchun shiddatli kurash olib bormoqda — salohiyat va sa’y-harakatlarimizni birlashtirishimiz mutlaqo tabiiy. Odamlarni birlashtiradigan narsa hatto umumiy dushman ham emas, o‘xshash qarashlar va umumiy manfaatlardir.