Yevgeniy Balakin. Eron poytaxtida qotillik sodir bo‘ldi. Qasosning qizil bayrog‘i ko‘tarildi. Katta urush har qachongidan ham yaqinroq ko‘rinadi — deyarli muqarrar. Ammo biz bu dramaning bir necha bor guvohi bo‘lmaganmidik?
So‘nggi kunlarda mintaqada bir qator dahshatli voqealar sodir bo‘ldi. 30-iyul kuni Isroil qiruvchi samolyotlari Livan poytaxti Bayrutga zarba berib, "Hizbulloh"ning yuqori martabali qo‘mondoni Fuad Shukrni o‘ldirdi. Ushbu hujum paytida Eron harbiy maslahatchisi Milad Beydi ham o‘ldirilgan. Isroil armiyasi rasmiylarining aytishicha, Bayrutga berilgan zarba Livan qo‘shinlari tomonidan Golan (Jo‘lon) tepaliklarini o‘qqa tutib, 12 druz bolasi (Isroildagi etnik-diniy ozchilik) o‘limiga sabab bo‘lgan.
Shu kuni Eronning avvalgi prezidenti Ibrohim Raisiyning fojiali o‘limi tufayli muddatidan oldin bo‘lib o‘tgan saylovlarda g‘alaba qozongan Ma’sud Pezeshkiyon prezident lavozimini egalladi. Ertasi kuni esa, 31-iyul kuni Tehronda inauguratsiya marosimiga kelgan HAMAS siyosiy burosi rahbari Ismoil Haniya havo hujumida halok bo‘ldi. Qotillik shu qadar shafqatsiz ediki, buning uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olishga tayyor bo‘lganlar yo‘q edi.
HAMAS vakili voqeada Isroilni aybladi – biroq Bayrutdan farqli o‘laroq, Isroil mudofaa kuchlari matbuot xizmati zarba uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olishdan bosh tortdi. Davlat kotibi Entoni Blinken ham AQShning Haniyaga qilingan hujumda "hech qanday ma’lumoti yoki aloqasi" yo‘qligini aytdi. Vaholanki, Eron oliy hukmdori Ali Xomanaiy allaqachon “Jinoyatchi terrorchi Isroil rejimi aziz mehmonimizni uyimizda o‘ldirib, bizni motam tutishga majbur qildi, biroq bu uning og‘ir jazolanishiga ham zamin yaratdi” deya bayonot berdi.
Eron Tashqi ishlar vazirligi, shuningdek, Qo‘shma Shtatlarning “Isroil rejimining qo‘llab-quvvatlovchisi va sherigi sifatida falastinliklarning bu jirkanch terrorchilik harakatini amalga oshirishda ishg‘ol va genotsidni davom ettirishda” mas’uliyatini ta’kidladi.
So‘nggi ikki kun shu qadar ko‘p siyosiy qotilliklar (bu Bag‘dodga qilingan hujumlar va Sudan armiyasi bosh qo‘mondoni Abdul Fattoh al-Burxonga muvaffaqiyatsiz suiqasd haqidagi ma’lumotlarni hisobga olmaydi) bilan o‘tdiki, yaqin orada Yaqin Sharqda butun mintaqani qamrab olishga qodir keng ko‘lamli urush boshlanadi, degan xulosaga kelmaslik mumkin emas.
Bu tuyg‘uni bo‘layotgan voqealarni qattiq qoralayotgan mintaqa davlatlarining shiddatli diplomatik reaksiyasi yanada kuchaytirmoqda (Turkiya rahbari Rajab Erdog‘an ayniqsa). Biroq, bunday urushning muqarrarligi haqida juda tez-tez gapiriladi va mintaqada nozik tinchlik hali ham saqlanib qolmoqda.
Isroil kuchlarining shafqatsiz harakatlari mintaqani diqqat bilan kuzatayotgan kuzatuvchilarni hayratda qoldirmaydi, xuddi Eronning vazmin javobi (va husiylarni hisobga olmaganda, arab dunyosining yanada vazmin, deyarli sezilmaydigan javobi) tanish bo‘lib tuyuladi.
Aytish mumkinki, Eron Isroilga nisbatan o‘zining strategik ustunligini tushunishdan kelib chiqadi, boshqacha aytganda, u o‘zining harbiy va iqtisodiy salohiyatini bosqichma-bosqich oshirib, shoshilmayapti. Aholisi ancha kichikroq, sanoat va iqtisodiy qudratga ega bo‘lgan Isroil o‘zining hozirgi afzalliklaridan - AQSh va uning ittifoqchilarining harbiy qudratiga, shuningdek, qaror qabul qilish tezligiga tayanib, tezda foydalanishga intiladi.
Natijada, Eronning Isroilning yashin va shafqatsiz harakatlariga nisbatan strategik qarashlari (mamlakat xalqaro maydonda o‘z qadamlarini ko‘radi deb taxmin qilish kerak) qat’iyatsiz bo‘lib tuyuladi— va aksincha, Isroilning shafqatsiz xatti-harakatlari uni strategik tanglikka olib keladi (G‘azodagi qattiq javob tufayli amalda o‘z kuchini yo‘qotgan "Ibrohim kelishuvi"ni eslaylik).
Oxir-oqibat Isroil va Eron o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri mojarodan faqat Buyuk Britaniya va AQSh foyda ko‘radi. Garchi, Qo‘shma Shtatlar Haniyaning o‘ldirilishidan uzoqlashishni tanlagan bo‘lsa-da, Mudofaa vaziri Lloyd Ostin Isroil hujumga uchrasa, uni himoya qilishga va’da bergan. Bu, albatta, mamlakat rahbariyati va shaxsan Binyamin Netanyaxuning qarorini kuchaytirdi.
Isroilning hozirgi bosh vaziri o‘zgarmas iroda ko‘rsatadi, har doim tashqi siyosatda mamlakat ustidan o‘z hokimiyatini saqlab qolish uchun sabab (ya’ni dushman) topadi. Mintaqada keskinlikni saqlab qolish unga albatta foydali, lekin ma’lum darajada.
Qo‘shma Shtatlardagi siyosiy noaniqlik sharoitida, na Trampning, na Xarrisning g‘alabasini hali kafolatlab bo‘lmaydi (yaqinda ko‘rganimizdek, siyosatchilarga suiqasd qilish faqat Yaqin Sharq bilan cheklanmaydi), aniq tanlovga tikish oqilona bo‘lmaydi. Ko‘p narsa hali ham Oq uy egasiga bog‘liq bo‘lganligi sababli (masalan, kuchlarni Ukraina yoki G‘azodagi mojaroga qaratish), mintaqadagi barcha o‘yinchilar ko‘rilgan yo‘qotishlarga va jangovar ritorikaga qaramay, mo‘rt tinchlikni saqlashga harakat qilishadi.
Shunday qilib, aytish mumkinki, Yaqin Sharq davlatlari katta urush boshlanadigan chiziqqa juda yaqinlashdi — lekin uni kesib o‘tishga hali tayyor emas. Mojaroning asosiy tomonlari esa — ham Isroil, ham Eron.