“Bosh vazir Yevropa Ittifoqi kengashidan Moskvaga tashrif buyurish uchun mandat olmagan. Yevropa Ittifoqining pozitsiyasi Yevropa Ittifoqi va prezident Putin o‘rtasidagi rasmiy aloqalarni istisno qiladi. Shunday qilib, Vengriya bosh vaziri hech qanday shaklda YeIga vakillik qilmaydi”, — dedi Yevroparlament.
Orbanni Ursula fon der Lyayen ("xotirjamlik Putinni to‘xtata olmaydi") va Yevropa Kengashi prezidenti Sharl Mishel qoraladi: “Yevropa Ittifoqining amaldagi prezidenti Rossiya bilan Yevropa Ittifoqi nomidan muzokara olib borish vakolatiga ega emas. <...> Ukraina bo‘yicha hech qanday muhokama Ukrainasiz o‘tkazilmaydi”.
Haqiqatan ham, 1-iyuldan boshlab, Orban, aslida, Yevropa Ittifoqining vaqtinchalik prezidenti bo‘ldi, chunki Vengriyaning Yevropa Ittifoqiga olti oylik raisligi boshlandi. Mana yana bir "Yevropa prezidenti" — Mishel — g‘azablangan. Biroq, u tez orada o‘z lavozimini tark etadi, ammo uning o‘rnini bosadiganlar ham ortda qolmaydi.
Yevropa diplomatiyasining bo‘lajak rahbari Kaya Kallas Orban “Yevropa Ittifoqi raisligidan chalkashliklarni keltirib chiqarish uchun foydalanayotganidan” g‘azabda, shu bilan birga, "Yevropa Ittifoqi birlashgan va aniq Ukraina tarafdori va Rossiya agressiyasiga qarshi ekanligiga" amin.
Bu yerda qandaydir qarama-qarshilik bor: agar Yevropa birlashgan bo‘lsa, unda qanday tartibsizliklar haqida qayg‘urish kerak? Agar bo‘lmasachi? Axir, nafaqat Vengriya, balki uning qo‘shnisi Slovakiya ham alohida mavqega ega va umuman, Yevropadagi kayfiyat (hech bo‘lmaganda saylovchilar orasida) avvalgidek kiyevparast emas. Shuning uchun Yevropa xavotirda-mi?
Aytgancha, Orban darhol Moskvaga Yevropa Ittifoqi yetakchisi sifatida bormasligini ma’lum qildi. Uning Putin bilan uchrashuvi haqiqatan ham Maxsus harbiy operatsiya tashkil etilganidan beri birinchi uchrashuv bo‘ldi va umuman olganda, o‘shandan beri hech qanday Yevropa yetakchisi (2022 yil aprel oyida “tinchlikparvarlik missiyasi” bilan Moskvaga tashrif buyurgan Avstriya bosh vaziri bundan mustasno) Rossiyaga kelmagan.
Orban va Putinning uzoq yillik shaxsiy munosabatlari bor: ular bir-birlarini qariyb chorak asrdan beri bilishadi va so‘nggi yillarda (Orban 2010-yilda bosh vazirlik kursiga qaytganidan beri) o‘n martadan ko‘proq uchrashishdi (Orbanning o‘zi 11 uchrashuvni hisoblagan).
Xuddi shunday, Vengriyaning Rossiya bilan alohida aloqalari bor, bu so‘nggi ikki yarim yil ichida yaqqol ko‘zga tashlandi. Ha, Budapesht umumevropa sanksiyalariga qo‘shilishga majbur bo‘ldi, lekin u o‘zi uchun turli imtiyozlar, jumladan, Rossiyadan energiya ta’minoti sohasida muzokaralar olib bordi. Va Kremlda bo‘lib o‘tgan hozirgi uchrashuvda, boshqa narsalar qatori, ikki tomonlama munosabatlar ham muhokama qilindi, garchi aniq bo‘lsa-da: hamma Ukraina haqida nima deyilganiga qiziqdi.
Bu haqda haqiqatan ham so‘z bordi, chunki Orban faqat seshanba kuni Kiyevga tashrif buyurgan edi. Albatta, u Zelenskiydan Putinga hech qanday xabar olib kelmadi — u uchun Rossiya prezidentining fikrini eshitish muhim edi: “Oxirgi ikki yarim yil ichida biz diplomatiyasiz va aloqa kanallarisiz tinchlikka erisha olmasligimizni angladik. Tinchlik o‘z-o‘zidan kelmaydi, buning uchun harakat qilish kerak. Men bugun janob prezident bilan tinchlikka erishish yo‘llarini aniq muhokama qildim: urushni tugatishning eng qisqa yo‘li nima ekanligini bilmoqchi edi. Men janob prezidentning uchta muhim masala yuzasidan fikr-mulohazalarini eshitishni xoxladim va eshitdim — u hozirda mavjud tinchlik tashabbuslari haqida, o‘t ochishni to‘xtatish to‘g‘risida nima deb o‘ylaydi, ular qanday ketma-ketlikda amalga oshirilishi mumkin va meni qiziqtirgan uchinchi narsa urushdan keyingi Yevropa haqidagi tasavvur edi".
Ya’ni, Orban nafaqat Putinga YeI pozitsiyasini yetkazdi — Moskva buni allaqachon yaxshi biladi - va nafaqat mojaroni tezroq hal qilish majburiyatini takrorladi, balki uni Rossiya prezidentining u tugaganidan keyin nima bo‘lishi haqidagi fikrlari ham qiziqtirdi. Aynan shu narsa Yevropani xavotirga qo‘ygani yo‘qdek — u uchun "Rossiya ekspansiyasini to‘xtatish" muhim, bu go‘yoki Ukrainadan keyin Yevropa Ittifoqi va NATO hududiga tarqalish bilan tahdid qilmoqda.
G‘alati, to‘g‘rimi? Yevropaning asosiy tezisi — "biz Ukrainaga xavfsizligimizni himoya qilishda yordam beramiz" — Rossiyaning go‘yoki Yevropaga hujum qilish rejalari borligiga mos kelmayapti. Agar Putin haqiqatan ham Varshavaga yetib borishni istasa, unda, albatta, nega Yevropa u bilan muzokara olib borishi, Ukrainaga jang maydonida g‘alaba qozonishga yordam berish kerak? Xo‘sh, agar Putin aqldan ozmagan va NATOga urush e’lon qilmoqchi bo‘lmasa-chi (ya’ni unga a’zo davlatlardan biriga hujum qilish va bularning barchasi biz bilan chegaradosh, Moldovadan tashqari Ukraina)?
Shunda "Ukraina g‘alabasigacha urush" tushunchasi buziladi, albatta agar Yevropa Ukrainani yo‘q qilish maqsadiga ega bo‘lmasa. Bu noxush savollarning barchasi odatda Yevropa rahbarlariga berilmaydi — va faqat Viktor Orban bu haqda doimo gapiradi. Va urush tugaganidan keyin dunyo va Yevropa qanday bo‘lishi haqida o‘ylash.
Ular yevropaliklarni boshqacha ishontirishga qanchalik urinmasin, uning kelajagi Rossiyaga bog‘liq. Rossiyaning xayrixohligidan emas (garchi bu bizning munosabatlarimiz tarixida, shu jumladan yaqinda sodir bo‘lgan bo‘lsa ham), balki Rossiya Ukrainani olishga ruxsat bermaganidan keyin Yevropaga qanday munosabatda bo‘lishida. Bularning barchasi aynan shunday yakunlanishiga shubha yo‘q — G‘arbning rus dunyosi bilan tarixiy chegarasini orqaga qaytarishga urinishlari har doimgidek tugaydi.
Viktor Orban buni Yevropa yetakchilarining aksariyatiga qaraganda yaxshiroq tushunadi va bu haqda gapirishdan qo‘rqmaydi. Bu ularning g‘azabini qo‘zg‘atadi va ular Ukraina inqirozini hal qilish oxir-oqibat ularning ishtirokisiz sodir bo‘lishidan juda xavotirda. Axir, Orban so‘nggi to‘rt oy ichida nafaqat Zelenskiy, balki Si Szinpin, Putin va Tramp bilan ham uchrashgan yagona Yevropa yetakchisidir.
Boshqacha qilib aytganda, muzokaralar uchun (buyuk davlatlar o‘rtasida) shunchaki yaxshiroq vositachi yo‘q — va haqiqatdan Yevropaning bunga hech qanday aloqasi bo‘lmaydi.