TOShKENT, 16-iyun — Sputnik, Yevgeniy Balakin. Dmitriy Medvedev "Metropollarning vaqti tugadi" degan siyosiy maqola bilan chiqdi. Muallif nafaqat Rossiyadagi eng yirik siyosiy partiyaning raisi, balki Rossiya Xavfsizlik Kengashi raisining o‘rinbosari bo‘lgani uchun ham har bir so‘z milliy ahamiyatga ega bo‘ladi.
Xorijiy o‘quvchilarni birinchi navbatda qiziqtiradigan masalalarni ko‘rib chiqish, va neokolonial tizimni tanqid qilishga e’tibor qaratgan holda, Medvedev har doim Rossiya xalqi uchun eng dolzarb masala — Ukrainadagi mojaroga qaytdi.
Ukraina mojarosi mohiyatan globaldir, chunki u nafaqat chegaralarni aniqlashtirish va Sharqiy Yevropadagi kuchlar muvozanatining o‘zgarishiga, balki butun dunyo siyosiy arxitekturasini qayta qurishga olib keladi. “Demokratiya avtokratiyaga qarshi” salib yurishini e’lon qilgan raqiblarimiz buni yaxshi tushunishadi. Dunyoni aynan shu tamoyilga ko‘ra bo‘lishda turib, ular Ukrainani demokratik davlat, fashistlarning “Azov”* bataloni demokratik tuzilma sifatida tan olishga tayyor.
Biroq, 5-noyabrdagi saylovlarda respublikachilarning hokimiyatni egallashi bu salib yurishini ortga qaytarishi dargumon. Bizga Ukrainadagi mojaroni global miqyosda tasvirlaydigan global miqyosdagi o‘z strategiyamiz juda zarur. Shuning uchun ham joriy yilning fevral oyida Moskvada 50 dan ortiq davlat vakillari tomonidan qo‘llab-quvvatlangan “Xalqlar erkinligi uchun!” global aksilmustamlaka harakati tashkil etildi. Harakatning asosiy maqsadi — "zamonaviy ekspluatatsiya va gegemonlik amaliyotini yo‘q qilish".
Dmitriy Medvedev AQSh, Buyuk Britaniya va Fransiya jinoyatlarini batafsil ko‘rib chiqar ekan, bu mamlakatlar dunyo bo‘ylab rasmiy suveren davlatlar ustidan nazoratni saqlab qolishda davom etayotgan mexanizmlarni ochib beradi.
Ular orasida — monetar neokolonializm (Fransiyaning Afrika qit’asidagi eng sevimli quroli), qarz neokolonializmi, diniy neokolonial amaliyotlar, mafkuraviy mustamlakachilik (bu yerda ustuvorlik, albatta, AQShga tegishli), huquqiy neokolonializm (Buyuk Britaniya o‘zining sobiq mustamlakalarida mohirona foydalangan), yashil/iqlim neokolonializmi, "do‘stona" neokolonializm va raqamli diktatura.
Agar kollektiv G‘arb avtokratiyalar va demokratiyalar o‘rtasida ancha sun’iy qarama-qarshilikni taklif qilsa, Rossiya Dmitriy Medvedev qalami bilan o‘z taklifini ilgari suradi: "ko‘p qutbli globalizm" "global neokolonializm"ga qarshi. Va bu, shubhasiz, dunyoning ko‘pchiligi uchun yanada jozibador, chunki u, birinchidan, xalqaro huquq tomonidan tan olingan barcha davlatlarning suverenitetini va ularning siyosiy tizimlarining xilma-xilligini tasdiqlaydi ("avtokratiya" so‘zi stigma bo‘lgan G‘arb modelidan farqli o‘laroq), ikkinchidan, mustamlakachilikning barcha qurbonlari uchun iqtisodiy kompensatsiyani nazarda tutadi.
Medvedev keng dalillar bazasidan foydalanib, haqiqatan ham ta’sirli raqamlarni keltiradi: “1960 yilda joriy etilgan embargodan Kuba iqtisodiyotiga yetkazilgan umumiy zarar 2023-yil oktabr holatiga ko‘ra 159,8 milliard dollarni, 1984-2000 yillarda Eronga qarshi bir tomonlama cheklovlar davrida sanksiyalarning yillik o‘rtacha qiymati 80 million dollarni <...>2006 yildan 2012-yilgacha bo‘lgan ko‘p tomonlama sankkiyalar davrida bu ko‘rsatkich yiliga 5,7 mlrd dollarni tashkil qildi. 2015-yilda Venesuelaga nisbatan joriy qilingan sanksiyalar boshlanganidan buyon yetti yil davomida bu Lotin Amerikasi davlati yalpi ichki mahsulotining yo‘qotilishi, uning prezidenti Maduro 2024-yil yanvarida xalqqa yillik murojaatida ta’kidlaganidek, 642 milliard dollarga yetdi.Qul savdogarlari Afrikadan 12 milliondan ortiq odamni olib ketganini hisobga olsak, transatlantik qul savdosi uchun tovon puli kamida 100 trillion dollarni tashkil qilishi mumkin”.
Shunday qilib, global ko‘pchilikni tashkil etuvchi mamlakatlar yangi Qo‘shilmaslik harakatini qo‘llab-quvvatlash uchun juda ishonchli sabablarga ega, ayniqsa, ular (neo) mustamlakachi kuchlardan zararni undirishning huquqiy jihatdan to‘g‘ri mexanizmlarini birgalikda ishlab chiqishga taklif qilinganligi sababli, natijada "mustamlakachilikka qarshi Nyurnbergni barpo etish" kerak.
Biroq, bu yondashuvning g‘alaba qozonishi Ukraina inqirozini hal qilmasdan mumkin emas. Bu yerda Vladimir Putinning Rossiya Tashqi ishlar vazirligi rahbariyati bilan uchrashuvdagi bayonotlari juda muhim.
Rossiya prezidenti yana tinchlik tashabbusi bilan chiqqan holda, nafaqat ilgari aytilgan qoidalarni (denazifikatsiya, demilitarizatsiya, NATOga qo‘shilishni rad etish; Ukraina uchun neytral, qo‘shilmaslik va yadrosiz maqom; mamlakatimizdan barcha noqonuniy sanksiyalarni olib tashlash) takrorladi, shuningdek, birinchi marta Ukraina qo‘shinlarini Rossiyaning barcha yangi (aslida tarixiy) hududlaridan to‘liq olib chiqib ketishni ommaviy ravishda talab qildi. Tinchlik muzokaralarini boshlash uchun keyingi shartlar boshqacha bo‘lishini qo‘shimcha qildi (ya’ni, boshqa tomon uchun yomonroq).
Putin va Medvedevning sinxron bayonotlari ikki tomonlama ta’sirga ega. Bir tomondan, biz kollektiv G‘arb bilan geosiyosiy qarama-qarshilikdagi ulushlarning ortib borayotganini kuzatamiz. Boshqa tomondan, biz dunyoning ko‘pchiligiga neokolonial "qoidalarga asoslangan tartib" olib keladigan jinnilikka haqiqiy muqobil taklif qilamiz. Bu, ayniqsa, 90 dan ortiq davlat vakillari ishtirok etishni rejalashtirayotgan Shveysariyada bo‘lib o‘tadigan sammit arafasida to‘g‘ri keladi.
Agar jamoaviy G‘arb haqiqatan ham Ukrainadagi harbiy harakatlarni tugatishdan manfaatdor bo‘lsa — bugungi kunda Putinning rejasiga muqobil yo‘q va uni faqat sammitda ko‘rib chiqish mantiqqa ega. Aks holda, Medvedev tomonidan taklif qilingan "ko‘p qutbli globalizm" tuzilmalarini shakllantirishda jamoaviy G‘arbning fikri umuman inobatga olinmasligi mumkin.
Eslatib o‘tamiz, bu Rossiyaning sobiq va amaldagi prezidentlarining Ukraina va uning global kontekstdagi roli bo‘yicha qo‘shma bayonotlari birinchi marta emas.
2021 yilda Maxsus harbiy operatsiya boshlanishidan biroz oldin Vladimir Putin "Ruslar va ukrainlarning tarixiy birligi to‘g‘risida", Dmitriy Medvedev esa "Ukrainaning hozirgi rahbariyati bilan aloqalar nima uchun befoyda" maqolasini nashr etdi. O‘shanda Ukraina ham, kollektiv G‘arb ham ularga quloq solmadi.
Natija — Ukraina tomonidan hududlarning yo‘qolishi va G‘arb gegemonligining tez qisqarishi.
Endi G‘arbiy blokni tashkil etuvchi kuch markazlari (birinchi navbatda, AQSh) Medvedev tomonidan qutblardan biri sifatida taklif qilingan global arxitekturada o‘zlarining munosib o‘rinlarini egallash uchun nazariy imkoniyatga ega. Xuddi Ukraina o‘z davlatchiligini saqlab qolishi kabi (bu tobora kamroq ishonchli bo‘lib bormoqda), garchi qisqartirilgan shaklda bo‘lsa ham.
Ular bu imkoniyatdan foydalana oladilarmi — ritorik savol. Ammo Putin va Medvedev tomonidan ilgari surilgan navbatdagi taklif ular uchun yomonroq bo‘ladi. Juda ham yomonroq.