Rossiya Markaziy Osiyoda anglo-sakslarga javob zarbasini bermoqda

Afg‘oniston “Toliboni”* tez orada Rossiyada taqiqlangan tashkilot bo‘lmaydi – Tashqi ishlar vazirligi va Adliya vazirligi ushbu taklif bilan prezidentga murojaat qildi. Sergey Lavrov “Toliblar Afg‘onistondagi haqiqiy hukumat, biz bu davlatga befarq emasmiz, bu voqelikni anglash jarayoni”, deb ta’kidladi va “Tolibon”ning* terroristik tashkilotlar ro‘yxatidan chiqarilishi ular tomonidan tuzilgan Afg‘oniston hukumatini rasman tan olinishi imkoniyatini ochib berishi fikrini bildirdi. Nega Rossiya tolibonlar Kobulga kirganidan deyarli uch yil o‘tib bunday fikrga keldi?

Darhaqiqat, toliblar bilan aloqalar ular hokimiyatga kelganidan so‘ng ham saqlanib qolgan: Kobuldagi Rossiya elchixonasi yopilmadi, afg‘on delegatsiyalari Rossiyaga, Rossiyaniki esa Afg‘onistonga keldi. Ammo rasmiy tan olinmadi – va bu, tabiiyki, eng yuqori darajadagi aloqalarni hisobga olish tugul, rasmiy aloqalarni ham chekladi. “Tolibon”ni* terrorchilik tashkilotlari ro‘yxatidan chiqarishga tayyorgarlik ko‘pdan beri davom etayotgan edi, biroq endigina yakuniy qaror qabul qilindi. Buning sabablaridan biri Markaziy Osiyoda anglo-sakson o‘yinining kuchayishi bo‘ldi. O‘tgan juma kuni Federal xavfsizlik xizmati direktori Bortnikov "Afg‘on hukumati vaziyatni normallashtirish uchun faol ishlamoqda" ekanligini ma’lum qildi:

“Ular jirkanch terrorchi guruhlarga qarshi, xalqaro terrorchilik tashkilotlari jangarilarining mintaqaviy mojaro hududlaridan kirib kelishini kamaytirish uchun kurashmoqda. Ular biz bilan, ya’ni Hamdo‘stlik mamlakatlari razvedka xizmatlari bilan muloqotda. Agar tashqi o‘yinchilar Kobulga xalaqit bermasa, menimcha, tolibonlar o‘z uyida tartib o‘rnatishi mumkin.

Anglo-sakslarning Afg‘onistondagi vaziyatga ta’sir o‘tkazishga bo‘lgan qat’iy urinishlari sezilarli darajada. Bu ularning Markaziy Osiyoda har qanday holatda ham o‘z o‘rniga ega bo‘lish va butun mintaqaga ta’sir o‘tkazish uchun ushbu platformadan foydalanish niyatlaridan darak beradi. Bunday stavkalar bor bo‘lganda har qanday vositalar qo‘llaniladi".

Rossiyada "Tolibon" 2003-yilda Afg‘onistonda hokimiyatini qo‘ldan boy bergan paytda terrorchi tashkilot sifatida tan olingan edi. Ammo birinchi besh yillik hukmronlik davrida (1996 yildan 2001-yilgacha, amerikaliklar tomonidan ag‘darilishidan oldin) toliblar Rossiyada juda yomon obro‘ qozonishga muvaffaq bo‘lgan – birinchi navbatda, Ikkinchi chechen urushi paytida ular Rossiya hududida terrorchilik hujumlarini qo‘llab-quvvatlaganlari uchun. Demak, agar amerikaliklar toliblarni bin Lodin va “al-Qoida”ga** boshpana berganlikda ayblagan bo‘lsa, Rossiyada Checheniston tufayli ularga qarshi shikoyatlari bor edi va ularning Markaziy Osiyo respublikalarida yashirin ta’sirining kuchayishi Rossiyaning manfaatlariga javob bermadi. Biroq, yigirma yillik Amerika istilosi natijasida hammasi o‘zgardi: toliblar nafaqat afg‘on jamiyatida o‘z ta’sirini saqlab qoldi, balki amerikaliklar ketganidan keyin ham qon to‘kmasdan hokimiyatni qo‘lga olishga muvaffaq bo‘ldi, chunki qo‘g‘irchoq Kobul rejimi shunchaki qulab tushdi.

Endi esa o‘n yillik notinchlik va ishg‘oldan so‘ng og‘ir ijtimoiy-iqtisodiy ahvolga tushib qolgan butun Afg‘oniston uchun toliblar javobgar. Iqtisodiyot zo‘rg‘a tirik, tashqi savdo deyarli yo‘q, valyuta tushumlari minimal – hammasini yangidan qurish kerak. Shu bilan birga, toliblar ham turli guruhlarga – ham ichki, ham muxolif, ham sof terroristik, panislomiy maqomga da’vogarlarga qarshi kurashishi kerak. Toliblar davlatni qanday boshqarishni o‘rganmoqda, ko‘knori plantatsiyalarini yo‘q qilmoqda (afun ishlab chiqarish amerikaliklar davrida gullab-yashnagan) va islom dunyosi hamda ularning qo‘shnilari bilan aloqalar o‘rnatmoqchi. Ammo shu bilan birga, ular anglo-sakslar tomonidan doimiy fitna va provokatsiyalar holatiga tushib qolishmoqda - AQSh ham, Buyuk Britaniya ham qurolli muxolifatni (mamlakat mintaqalarining bir qismini nazorat qiluvchi) va "Afg‘oniston ichidagi yarashuv" (ya’ni, koalitsion hukumatni tuzish) va afg‘on hukumatining xalqaro tan olinishi mavzusi bilan ham manipulyatsiya qilmoqdalar. Mamlakat keng ko‘lamli xalqaro loyihalarsiz oyoqqa turolmaydi – biz tashqi yordam haqida emas, balki Afg‘oniston ichida ham, mintaqaviy ahamiyatga ega bo‘lgan infratuzilma va energetika obyektlarini qurish haqida ham gapirapmiz.

Bu yerda Xitoy va Rossiya asosiy rol o‘ynashi kerak, chunki bu davlatlar 90-yillarda Shanxay hamkorlik tashkilotini aynan Markaziy Osiyoda xavfsizlikni saqlash uchun tashkil etgan. Bu tashkilot markazida Afg‘oniston joylashgan - o‘sha yillarda ichki qarama-qarshiliklardan parchalanib ketayotgan edi. 2001-yildan beri esa u tashqi to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashuv – Amerika istilosidan ham aziyat chekdi. Hozir Xitoyning Afg‘onistonda ko‘plab loyihalari bor va toliblar elchisi allaqachon Si Szinpinga ishonch yorliqlarini topshirgan – Rossiya biznesi ham bizga yaxshi tanish bo‘lgan davlatga ko‘z tikmoqda. Afg‘oniston orqali o‘tadigan quvurlar Afg‘oniston uchun katta ahamiyatga ega bo‘ladi – ular nafaqat Turkmanistondan (va potensial Rossiyadan) Hindistonga gaz yetkazib berishga imkon beradi, balki mamlakatning iqtisodiy tiklanishi uchun ham imkoniyatlar yaratadi.

Afg‘oniston ShHT davlatlari bilan o‘ralgan va uning barcha qo‘shnilari tashqi kuchlar fitnalari maydoni bo‘lmagan barqaror va farovon mamlakatdan manfaatdor, hatto Pokiston ham (o‘sha inglizlar tufayli) Afg‘oniston bilan tuzatib bo‘lmaydigan hududiy muammoga (ikki mamlakatda yashovchi pushtunlarni ajratib turuvchi Durand chizig‘i) ega. Afg‘onistonning yuksalishi tashqi sarmoya va loyihalarni talab qiladi – Xitoy, Hindiston, Fors ko‘rfazi monarxiyalari va Rossiya ularni ta’minlashi mumkin. Ammo katta qurilish loyihasiga aylanishi uchun Afg‘onistonga ichki barqarorlik va kuch kerak, ya’ni anglo-sakslarning afg‘on ichidagi qarama-qarshiliklar ustida o‘ynab, suvni loyqalash qobiliyatini minimallashtirish zarur.

Bu barcha maqsadlarga erishish mumkin - Rossiyaning “Tolibon”ni* tan olishi aynan shu narsaga xizmat qiladi. Bu, shuningdek, Afg‘onistonning ShHTga to‘liq kirishiga yo‘l ochadi (hozir u kuzatuvchi maqomiga ega), bu tashkilotga o‘zining asosiy maqsadiga erishish sari harakat qilish imkonini beradi: haqiqatan ham butun Markaziy Osiyo xavfsizligi uchun mas’ul bo‘lish, ShHTga tashqi, anglo-sakson kuchlari ta’sirini bartaraf etishi mumkin. Bu, o‘z navbatida, mintaqa davlatlari o‘rtasidagi manfaatlar muvozanatiga asoslangan yagona Yevroosiyo xavfsizlik tizimini barpo etish yo‘lidagi katta qadam bo‘ladi.