YeOIIda mehnat migrantlari uchun sharoitlar yaxshilanmoqda, deydi Yevroosiyo iqtisodiy komissiyasining Migratsiya va aholini ijtimoiy muhofaza qilish departamenti boshlig‘i Altinay Omurbekova Sputnik Qirg‘iziston muxbiri bilan suhbatda.
—2023 yilda YeOII migratsiya va ijtimoiy ta’minot sohasida qanday natijalarga erishdi, asosiy yutuqlarni ayta olasizmi?
— Gapni shundan boshlasam, Yevroosiyo integratsiyasining to‘rtta maqsadidan biri bu — yagona mehnat bozorini shakllantirish. Mutaxassislar fikricha, u allaqachon 70 foizga shakllangan, ya’ni YeOIIda bir davlatdan ikkinchi davlatga borib ishlayotgan fuqarolar 70%ga bir xil ish sharoitlari va muayan ijtimoiy kafolatlar bilan ta’minlangan.
Xususan, Ittifoqda ta’lim hujjatlarini o‘zaro tan olish yo‘lga qo‘yilgan. Navbatdagi maqsad — kasbiy malakalarni o‘zaro tan olish zarur. 2023-yildagi ishimiz aynan shunga qaratilgan edi: biz barcha besh davlatlarda talab qilinadigan kasblar ro‘yxatini. Bu ham ta’lim tizimi, ham bandlik vazirliklari va fuqarolar uchun yaxshi qo‘llanma bo‘ladi.
Ikkinchidan, biz muayan mutaxassisliklar bo‘yicha qo‘yiladigan malaka talablarini ishlab chiqmoqdamiz. Ular tayyor bo‘lganidan turli mamlakatdan kelgan odamlar taxminan bir xil malakaga ega bo‘lishini kafolatlash uchun zarurdir.
Ilmiy darajalarni o‘zaro tan olish to‘g‘risidagi shartnoma ham imzolandi. Hujjat hozirda ratifikatsiya qilinmoqda. Bu, akademik xodimlarning harakatlanishi va ilmiy hamkorlik uchun ham yangi imkoniyatlar ochadi.
Uchinchidan, biz YeOII davlatlarida qabul qilinayotgan yangi qonunchiiy hujjatlarni diqqat bilan kuzatib boramiz. Shu o‘rinda, mehnat migratsiyasining asosiy oqimi yo‘naltirilgan Rossiya normativ-huquqiy aktlariga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Xususan, 2023-yilda Rossiyaga kelgan xorijlik ishchilar mustaqil ravishda onlayn ro‘yxatdan o‘tish imkoniyatiga ega bo‘lishdi, 2024-yil yanvaridan boshlab mamlakatdan chiqmasdan kirish maqsadini o‘zgartirishlari ham mumkin. Ayni damda mamlakatdan chiqarib yuborish ma’muriy jazosini jarimaga almashtirish chorasi ishlab chiqilmoqda.
Xullas, bizning tashabbuslarimiz, migratsiyani qonunchiligini soddalashtirish, onlayn va elektron elektron shartnomalar tuzish va ularga migrantlarga uzoq muddatli yashash maqomini olish imkoniya yaratishga qaratilgan.
— Siz aytgan YeOIIda talab qilinadigan kasblar ro‘yxatiga qanday kasblar kiritilgan?
— Biz ro‘yxatni ishtirokchi mamlakatlar mehnat vazirliklari ma’lumotlari asosida tuzdik. Agar bir xil kasb uchdan ortiq mamlakatlarda talab deb hisoblangan bo‘lsa, u bizning ro‘yxatimizga kiritilgan.
Hujjatda 60 dan ortiq mutaxassisliklar mavjud bo‘lib, talab yuqori bo‘lgan sohalar ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalaridir. Ta’limda bular STEM sohasidagi o‘qituvchilar; tibbiyotda bular anesteziolog-reanimatologlar va kichik tibbiyot xodimlari. Birinchi beshlikka uy-joy kommunal xo‘jaligi va transport sohasi xodimlari ham kiradi. Kasblarning to‘liq ro‘yxatini YeIK veb-saytida ko‘rish mumkin.
Umuman olganda, agar Rossiyadagi mehnat bozori haqida gapiradigan bo‘lsak, talab eng yuqori bo‘lgan sohalar bu — harbiy-sanoat majmuasi, transport, qurilish va sog‘liqni saqlash sohalaridagi mutaxassislardir. Rossiyada o‘rta va yuqori malakali mutaxassislarning katta yetishmovchiligi mavjud.
— Ya’ni, YeOIIda migratsiya oqimi yo‘nalishi o‘zgarmaydi — Rossiya odamlarni jalb qilishning asosiy yo‘nalishi bo‘lib qolmoqda?
— Ha, raqamlar bilan aytganda, mehnat migratsiya bozorining qariyb 95 foizi Rossiya Federatsiyasiga to‘g‘ri keladi. Tarmoqlar bo‘yicha, hususan, qirg‘izistonlik ishchilar uchun ham hech narsa o‘zgarmadi, asosan — qurilish, savdo, transport, xizmat ko‘rsatish sohasi, umumiy ovqatlanish va mehmonxona biznesi birinchi o‘rinda.
— Tushunishimizcha, Rossiyada Qirg‘izistondan kelgan ishchilar uchun o‘zini o‘zi band qilish maqomini olish osonlashtirildi, shu haqda aytib bering.
— Ha, ushbu pilot loyiha Rossiya Federatsiyasida 2018-yildan beri amalga oshirilmoqda. Bu nafaqat qirg‘izistonliklarga, balki YeOIIga kiruvchi barcha mamlakatlar fuqarolariga ham tegishli. Soliq kodeksiga o‘zgartirishlar kiritildi, xususan, alohida soliq rejimi ta’minlandi. Undan foydalanib, jismoniy shaxslarga xizmat ko‘rsatsangiz 4%, yuridik shaxslarga esa 6% soliq to‘laysiz to‘laysiz.
Ushbu imkoniyatdan foydalanish uchun soliq identifikatsiya raqami, soliq to‘lovchining shaxsiy kabinetida hisob qaydnomasi va “Mening solig‘im” mobil ilovasiga ega bo‘lish kifoya. Ishchilar ham ayrim vakolatli banklarga murojaat qilib, ushbu rejimdan foydalanish imkoniyatiga ega. Yakka tartibdagi tadbirkor sifatida ro‘yxatdan o‘tishingiz mumkin bo‘lgan banklar ro‘yxati Federal Soliq xizmati veb-saytida mavjud.
Bundan tashqari, yakka tartibdagi tadbirkorlar fuqarolik shartnomasi, ya’ni xizmatlar ko‘rsatish shartnomasi asosida ro‘yxatga olishni yangilashlari mumkin. Ushbu sohada biz Rossiyaning vakolatli davlat organlari bilan hamkorlikda ishlayapmiz.
Muammo shundaki, ayrim yakka tartibdagi tadbirkorlar bir martalik xizmatlar ko‘rsatadilar va mamlakatda bo‘lish muddati mehnat yoki fuqarolik-huquqiy shartnomaning amal qilish muddati bilan belgilanadi. Shu sababli, qisqa muddatli xizmat ko‘rsatadigan o‘z-o‘zini ish bilan ta’minlaydigan odamlar bilan nima qilish kerakligi masalasi haligacha hal qilinmagan.
— YeOII mamlakatlarida bandlikni soddalashtirish uchun “Chegarasiz ish” platformasi yaratildi. Bu, xususan, Qirg‘iziston fuqarolari orasida mashhurmi?
“Ushbu platforma ish qidirishni osonlashtirish maqsadida yaratilgan bo‘lib, aholi bandlik milliy portallari orqali ro‘yxatdan o‘tgan holda barcha bo‘sh ish o‘rinlarini elektron shaklda ko‘rishi va o‘ziga mosini oldindan topishi mumkin. Bugungi kunda unda 173 ming foydalanuvchi ro‘yxatdan o‘tgan, ulardan 106 nafari Qirg‘izistondan.
— YeOII davlatlarida xorijiy ishchilarini tibbiy yordam bilan ta’minlash ishlari qanday ketmoqda?
— YeOII to‘g‘risidagi Shartnomada a’zo davlatlar ishchilari uchun majburiy tibbiy sug‘urta ish bilan ta’minlangan mamlakatlar fuqarolari bilan bir xil shartlarda va tartibda ta’minlanishi ko‘zda tutilgan. Majburiy tibbiy sug‘urta tizimi hozirda beshta davlatdan uchtasida ishlaydi, Armaniston va Belarusda mavjud emas.
— YeOII to‘g‘risidagi Shartnomada a’zo davlatlar ishchilari uchun majburiy tibbiy sug‘urta ish bilan ta’minlangan mamlakatlar fuqarolari bilan bir xil shartlarda va tartibda ta’minlanishi ko‘zda tutilgan. Majburiy tibbiy sug‘urta tizimi hozirda beshta davlatdan uchtasida ishlaydi, Armaniston va Belarusda mavjud emas.
Qirg‘iziston va Qozog‘iston o‘z qonun hujjatlarini YeOII to‘g‘risidagi shartnomaga to‘liq muvofiqlashtirdi. Rossiyada barcha ishchilar va ularning oila a’zolari baxtsiz hodisalar, jarohatlar, favqulodda vaziyatlar va tabiiy ofatlar qurbonlari, shuningdek, tug‘ruq paytida va tug‘ruqdan keyingi davrda tug‘ruq paytida ko‘rsatiladigan ixtisoslashtirilgan tibbiy yordamni o‘z ichiga olgan bepul tibbiy yordam oladi.
Qolgan yagona muammo - mehnat migrantlarining oila a’zolarini ham majburiy tibbiy sug‘urta bilan qamrab olish. Bu masala bo‘yicha EIK maxsus guruhi ishlamoqda va biz o‘zaro maqbul yechim izlayapmiz. Rossiya ishchilarga oila a’zolari uchun ixtiyoriy tibbiy sug‘urta polisini sotib olishni taklif qilmoqda.
— 2024-yilgi rejalaringiz haqida gapirib bersangiz.
Qirg‘iziston va Qozog‘iston ittifoq mamlakatlarida ishga joylashish tartib-taomillarini soddalashtirish va tibbiy xulosalarni o‘zaro tan olishni joriy etishni taklif qilmoqda.
Rossiya prezidenti Vladimir Putin YeOIIning to‘rtta erkinligiga beshinchisi – ta’lim va sog‘liqni saqlash sohasidagi umumiy tamoyillar va standartlar erkinligini qo‘shish kerakligini aytdi. Biz ham ushbu tashabbus ustida ishlayapmiz.
Shuningdek, kun tartibida ilmiy unvonlar to‘g‘risidagi hujjatlarni o‘zaro tan olish masalasi ham ko‘rib chiqildi.
Bundan tashqari, shifokorlar va farmatsevtlar uchun ta’lim hujjatlarini o‘zaro tan olish to‘g‘risidagi shartnomadan chiqarib tashlashni bartaraf etish bo‘yicha ishlarni davom ettiramiz. Aniqrog‘i, shartnomada bizda to‘rtta istisno bor edi: o‘qituvchilar, huquqshunoslar, shifokorlar va farmatsevtlar. Ushbu mutaxassisliklar bo‘yicha ta’lim hujjatlari avtomatik ravishda tan olinmaydi. Aytish mumkinki, o‘qituvchilar va huquqshunoslar masalasi hal bo‘ldi, hozirda yangi tartib ratifikatsiya qilinmoqda. Ammo shifokorlar va farmatsevtlar uzoq muddat nostrifikatsiyadan o‘tmasdan ittifoq davlatlaridan biriga kelishlari uchun kun tartibida qolmoqda.
Va, yuqorida aytib o‘tganimdek, juda muhim masala - bu kasbiy malakani tan olish. Bu hal etilsa, menimcha, bu ham yagona mehnat bozorini shakllantirish sohasida katta plyus bo‘ladi.