Bir necha yil oldin boshlangan global bo‘ron faqat kuchaydi — va deyarli hammaga biz yangi dunyo tartibining tug‘ilishini boshdan kechirayotganimiz tushunarli. O‘tmishning ko‘p qismida Rossiya voqealar markazida bo‘lib qoldi, ammo kuzda Yaqin Sharq portladi va dunyoning porox solingan quti sifatidagi o‘z unvonini qaytarib oldi.
2023 yilda dunyo bir qator illyuziyalar bilan xayrlashdi — garchi ular bilan xayrlashish jarayoni avvalroq boshlangan va ko‘pchilik uchun hali tugamagan bo‘lsa-da, o‘tgan yili tuman tez sur’atlar bilan tarqaldi.
Birinchi illyuziya — asosan, G‘arb — Rossiyaning mag‘lubiyati sarobi edi. Bir yil oldin Ukrainaning g‘alabasi G‘arbda ko‘pchilik uchun ilmiy fantastikadek tuyulmadi — Ukraina Qurolli Kuchlarining tayyorlanayotgan qarshi hujumi frontning siljishiga va hatto Qrimga kirishga olib kelishi mumkinligiga ishonishdi.
Bunday taxminlar G‘arbda universal yemas yedi, lekin ular, albatta, juda yehtimoliy sifatida taqdim yetildi. Bir yil o‘tgach, kayfiyat butunlay teskarisiga o‘zgardi: endi optimistlar boshi berk ko‘chaga tushib qolgani va Rossiya bilan muzokaralar zarurati haqida gapirmoqda, pessimistlar esa Ukrainaning yaqinlashib kelayotgan mag‘lubiyatini bashorat qilmoqda.
Rossiya esa hamma narsaga shimoliy xotirjamlik bilan qaraydi, kuch to‘playdi va g‘alaba sari uzoq yo‘lga tayyorlaydi. Oliy hokimiyat vakillari ham, xalqning ko‘pchiligida hech qanday shubha va ikkilanish yo‘q — hech kim G‘arb bilan murosaga kelish imkoniyatiga yoki uning haqiqiy muzokaralarga tayyorligiga (Ukraina ustidan nazorat qilish da’volaridan voz kechish bilan) ishonmaydi.
Ukraina xalqining fojiasi, quroldan qaraganiga qaramay, amalda o‘ziniki, bir xalqning baxtsizligi sifatida va rus dunyosining mavjudligiga tahdidni bartaraf etishga qaratilgan chinakam majburiy urush sifatida qabul qilinadi.
Shu bilan birga, G‘arb Rossiyani mag‘lub etish qobiliyatiga ishonchini yo‘qotib, hali ham aniq narsani tan olishga tayyor emas va Ukrainani shunday tark etmoqchi emas: mojaro natijasida u ustidan nazoratni saqlab qolishi mumkinligiga ishongan.
O‘tayotgan 2023-yil G‘arb uchun umidsizlik yili bo‘ldi, lekin strategiyaning Ukraina yo‘nalishidagi noto‘g‘riligini anglash emas.
Ikkinchi yo‘qolgan illyuziya Yaqin Sharqni tinchlantirish jarayoni edi. Ko‘pchilik uchun G‘arb va Sharq (Rossiya va Xitoy) o‘rtasidagi Yaqin Sharqdagi ta’sir uchun raqobat keskinlikning pasayishiga olib kelgandek tuyuldi — Arab davlatlari diqqat bilan Moskva va Pekinga yaqinlashib, AQShga qaramligini kamaytirmoqda va hatto Eron bilan sulh tuzmoqda.
Yamandagi mojaro tinchlandi, Suriyadagi vaziyat muzlab qoldi, Sudanda boshlangan fuqarolar urushi mamlakat chegarasidan tashqariga tarqalmaydi. Biroq, 7-oktabrdagi portlash barcha sodda hisob-kitoblarni buzdi va bundan yuz yil oldin sun’iy ravishda yaratilgan Falastin-Yahudiy mojarosi yo‘qolmagani va qon oqayotganini eslatdi.
HAMASning Isroilga hujumi Netanyaxu uchun Tel-Aviv nazorati ostida bo‘lmagan Falastin hududining so‘nggi mustahkam qismi bo‘lgan G‘azoni yo‘q qilishga urinish uchun bahona bo‘ldi. G‘azoni vahshiylarcha bombardimon qilishdan maqsad HAMAS jangchilarini yo‘q qilish emas, balki G‘azoning o‘zini yo‘q qilishdir: Isroil ikki million falastinlikni hatto o‘z uylariga qaytish imkoniyatidan ham mahrum qilish uchun qo‘lidan kelgan hamma narsani yo‘q qilmoqchi.
Yigirma mingdan ortiq, asosan ayollar va bolalarning o‘limi insoniyatning ko‘pchiligining g‘azabini qo‘zg‘atdi, ammo Qo‘shma Shtatlar homiyligi va kart-blansh tufayli Isroil rahbariyati o‘zining jazosizligini his qilmoqda va to‘xtamoqchi emas.
Shu bilan birga, "Isroilning g‘alabasi" bo‘lishi mumkin emas: G‘azoning yo‘q qilinishi (yoki hatto "shunchaki" uning maydonini qisqartirish) butun dunyoning Isroilga bo‘lgan munosabatida butunlay qaytarib bo‘lmaydigan jarayonlarni boshlab yubordi, bu esa unga yaxshilik keltirmaydi. G‘azoning bombardimon qilinishi ham Qo‘shma Shtatlar uchun zarba bo‘lib, Islom olamida uning Yaqin Sharqdagi tinchlikparvarlik qobiliyatiga bo‘lgan ishonchni yo‘q qildi.
Deyarli butun dunyo falastinliklarga o‘z mamlakatida yashash imkoniyati berilishi kerakligini tushunadi, ammo Qo‘shma Shtatlar Isroilning o‘z joniga qasd qilish (tarixiy nuqtayi nazardan) siyosatini qo‘llab-quvvatlasa, buni amalga oshirib bo‘lmaydi.
Shunday qilib, 2023-yilda g‘oyib bo‘lgan uchinchi illyuziya — garchi hamma anglo-sakslarning global gegemonligidan charchagan bo‘lsa-da, undan voz kechish yanada katta notinchlik va muammolarga olib keladi, shuning uchun, keling, qandaydir tarzda Qo‘shma Shtatlarni o‘z ambitsiyalarini cheklashga ko‘ndiraylik.
Hammasi aksincha bo‘lib chiqdi: 2002-yilda Ukrainada urush boshlanishiga anglo-sakslarning haddan tashqari ishtahasi sabab bo‘ldi (chunki ular sharqqa, rus dunyosi hududiga kengayishdan voz kechishni xohlamadilar), 2023-yilda esa — Yaqin Sharqda portlash sodir bo‘ldi (chunki Qo‘shma Shtatlar Isroilni Falastin muammosiga e’tibor bermaslik va falastinliklarni tahqirlash siyosatiga berilib ketdi).
Qanday bo‘lmasin, dunyo qon va urush orqali Amerika gegemonligidan ajralib chiqadi, chunki ularning siyosati mojarolarni keltirib chiqardi va qo‘zg‘atdi (hatto ular ularni boshqarayapti deb o‘ylaganlarida ham).
Shuning uchun umumiy vazifa — atlantikachilarning ta’siri va imkoniyatlarining pasayishini ta’minlash. Faqat bu anglo-sakson gegemonligidan ko‘p qutbli dunyoga kamroq qonli va tezroq o‘tishni ta’minlaydi.
Shu sababli, g‘arbiy bo‘lmagan dunyoda asosiy kuch markazlari o‘rtasidagi muvofiqlashtirishni kuchaytirish zarur — va bu tendensiya 2023-yilda sezilarli bo‘ldi. Kelgusi yilda illyuziyalardan xalos bo‘lish kamroq bo‘ladi va anglo-sakson dunyo tartibini buzish bo‘yicha amaliy ishlar ko‘proq bo‘ladi.