TOShKENT, 11 dek — Sputnik. O‘zbekistonga Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqida (YeOII) kuzatuvchi davlat maqomini berish to‘g‘risidagi qaror Ittifoq a’zolari tomonidan Minskda uch yil avval, 11-dekabr kuni qabul qilingan edi.
Shundan so‘ng YeIK (Yevroosiyo iqtisodiy komissiyasi) integratsiya va makroiqtisodiyot vaziri Sergey Glazyev respublika Ittifoqning strategik hamkori ekanligini, kuzatuvchi maqomi esa hamkorlikning yangi bosqichiga ko‘tarilishiga imkon berishini, bu esa har ikki tomon uchun ham foydali ekanini ta’kidladi.
“Kuzatuvchi maqomi Ittifoqdagi kuzatuvchi davlatning vakolatli vakillariga Ittifoq organlari majlislarida taklif bo‘yicha qatnashish va Ittifoq organlari tomonidan qabul qilingan, maxfiy xususiyatga ega bo‘lmagan hujjatlarni olish imkonini beradi. Qolaversa, bu maqom Ittifoq organlarida qarorlar qabul qilishda ishtirok etish huquqini bermaydi", — deya tushuntirgan edi YeIKda.
Rejaga muvofiq ish
O‘zbekiston o‘zining kuzatuvchi maqomini to‘liq amalga oshirishi uchun 2021-yil aprel oyida Toshkent YeIK bilan o‘zaro hamkorlik memorandumini, shuningdek, 2021–2023 yillarga mo‘ljallangan qo‘shma tadbirlar rejasini imzoladi. Keyinchalik u o‘zaro hamkorlikning yangi sohalari bilan to‘ldirildi.
YeIK ma’lumotlariga ko‘ra, memorandum savdo siyosati, bojxona va texnik tartibga solish, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish, shuningdek, ishchilarning ijtimoiy va mehnat huquqlari, dori vositalari va tibbiyot buyumlari muomalasi, moliya bozorlari, transport, energetika, sanoat va qishloq xo‘jaligi, raqamli iqtisodiyot bo‘yicha hamkorlikni nazarda tutadi.
YeIK Hay’ati raisi Mixail Masnikovichning so‘zlariga ko‘ra, reja O‘zbekiston tomoniga, agar manfaatdor bo‘lsa, YeOII qonunchiligiga bosqichma-bosqich muvofiqlashtirishni boshlash uchun Ittifoq talablarini amalda o‘rganishga yordam berishdan iborat edi. Xususan, gap texnik jihatdan tartibga solish standartlarini unifikatsiya qilish hamda savdo va bojxona tartibga solishdagi texnik to‘siqlarni bartaraf etish haqida bormoqda.
Savdo aylanmasining yillik o‘sishi
O‘tgan yillar davomida O‘zbekistonda YeOII yagona bozori imkoniyatlaridan samarali foydalanish masalalari faol muhokama qilinmoqda. Tashkilotdagi kuzatuvchi maqomi respublikaga Yevroosiyo beshligi bilan savdo-iqtisodiy hamkorlik ko‘rsatkichlarini oshirish imkonini berdi.
Ittifoq davlatlarining respublika bilan tovar ayirboshlash hajmi yil sayin ortib bormoqda. YeIK ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yilda tovar ayirboshlash hajmi 22,9 foizga oshib, 11,6 milliard dollarni tashkil qildi.
2022 yilda O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, respublikaning YeOII mamlakatlari bilan tashqi savdo aylanmasi 15,7 milliard dollarga yetdi. 2023-yilning yanvar-oktabr oylarida bu ko‘rsatkich 2022-yilning shu davriga nisbatan 1,4 foizga oshib, 12,9 milliard dollarni tashkil qildi. Bu haqda iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi xabar berdi. Markaz YeOIIda ishtirok etishning O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun afzalliklarini baholash bilan ham shug‘ullanadi.
“Agar O‘zbekiston Ittifoqqa qo‘shilsa, o‘zbek ishlab chiqaruvchilari YeOII mamlakatlari bozoriga teng kirish imkoniyatiga ega bo‘ladi, mehnat migrantlari uchun teng sharoitlar yaratiladi va ular Rossiya investitsiya resurslari va texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi”, — deya ta’kidlaydi markaz ekspertlari. — Shuningdek, O‘zbekiston YeOIIga qo‘shilishi bilan YeOII yagona bojxona tarifi amal qiladigan yagona bojxona makonining bir qismiga aylanadi.
Bundan tashqari, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi ekspertlarining fikricha, tashkilot bilan yanada integratsiyalashgan holda O‘zbekiston tashqi bozorlarga, xususan, YeOII bilan imtiyozli savdo kelishuvlariga ega bo‘lgan Vyetnam, Eron, Serbiya va Singapurga chiqish uchun yanada qulay shart-sharoitlarga ega bo‘ladi.
Amalga oshirilmagan potensial
2021 yilda Yevroosiyo taraqqiyot banki ekspertlari O‘zbekiston va YeOII o‘rtasidagi iqtisodiy integratsiyaning istiqbollari va potensial oqibatlarini baholadi. Shunday qilib, ularning fikricha, YeOII umumiy mehnat bozoriga kirish respublikaga o‘rtacha 1,5–2 milliard dollar miqdorida qo‘shimcha yillik pul o‘tkazmalari oqimini ta’minlaydi.
Bundan tashqari, bank ekspertlarining fikricha, chuqur hamkorlik O‘zbekistonga YeOIIning mavjud mamlakatlariga eksport hajmini qo‘shimcha 1,2 milliard dollarga oshirish imkonini beradi.
2022 yilda O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, Ittifoqqa eksport hajmi 5,6 milliard dollarni tashkil etdi. O‘z navbatida, O‘zbekistonning keng bozori Yevroosiyo beshligida katta qiziqish uyg‘otmoqda.
Yevrosiyo taraqqiyot banki tahlilchilari Ittifoq davlatlarining respublikaga amalga oshirilmagan eksport salohiyatini 1,6 milliard dollarga baholashdi.
“Eng istiqbolli eksport mahsuloti guruhlari mashinasozlik mahsulotlari, qora metallar, bug‘doy, mineral mahsulotlar, yog‘och, plastmassa va kauchukdir”, — deyiladi xabarda.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetkazib berish
Savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishda YeOII davlatlarining tezlashtirilgan temir yo‘l va multimodal tashish bo‘yicha qo‘shma loyihasi bo‘lmish “Yevroosiyo agroekspress” muhim o‘rin tutadi. Uning 2022-yil fevralida amalga oshirilishi Yevroosiyo hukumatlararo kengashi tomonidan qo‘llab-quvvatlandi.
Loyihaning maqsadi — YeOII mamlakatlari ishlab chiqaruvchilaridan Xitoy, O‘zbekiston, Vyetnam va Janubi-Sharqiy va Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlariga qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilishni rivojlantirishdan iborat.
YeIK savdo vaziri Andrey Slepnevning so‘zlariga ko‘ra, birinchi bosqichda YeOII hududidan tashqariga ikki yo‘nalishda – Xitoy va O‘zbekistonga, shuningdek, ortga muntazam yuk jo‘natish tashkil etiladi.
“Kelajakda savdo yo‘nalishlari Osiyo va Yevropa mintaqalaridagi boshqa mamlakatlarga ham kengaytirilishi mumkin”, — deya qo‘shimcha qildi Slepnev.
Agar O‘zbekiston haqida gapiradigan bo‘lsak, loyihaning maqsadlaridan biri respublikaga 2025-yilgacha yiliga 400 ming tonnagacha, 2030-yilgacha esa yiliga 900 ming tonnagacha yetkazib berishni ta’minlashdan iborat.
O‘zaro turistik oqim
Dekabr oyi boshida Yevroosiyo iqtisodiy komissiyasi YeOII statistik yilnomasini nashr etdi. Unda Ittifoq davlatlarini 2018-2022 yillarda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Masalan, tashkilot mamlakatlari yalpi ichki mahsuloti 2022-yilda 2,6 milliard dollarga yetdi, bu 2021-yilga nisbatan 477 million dollarga ko‘pdir. 2022-yilda YeOIIda sanoat ishlab chiqarishi 1,7 milliard dollarni tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan 256 million dollarga ko‘pdir.
Besh yillik hisobotda, shuningdek, YeOII davlatlaridan O‘zbekistonga va respublikadan Ittifoq mamlakatlariga sayyohlik oqimi to‘g‘risidagi ma’lumotlar kiritilgan. Shunday qilib, 2022-yilda u yerga qariyb 6,2 million O‘zbekiston fuqarosi turizm maqsadida borgan. O‘z navbatida, O‘zbekistonga YeOII davlatlarining 7,5 millionga yaqin aholisi tashrif buyurdi.