TOShKENT, 29 avg — Sputnik. Rossiya va Turkiya yetakchilari Vladimir Putin va Rejep Tayyip Erdog‘an Sochida yuzma-yuz uchrashib hamkorlik va xalqaro kun tartibini muhokama qiladi, muzokaralarning eng kutilgan mavzularidan biri — don kelishuvining kelajagi.
Putin va Erdog‘an oxirgi marta deyarli bir yil avval, 2022-yil oktabr oyida Ostona shahrida shaxsan uchrashgan edi. Ammo ikki davlat prezidentlari telefon orqali muloqotlari amalga oshirilgan – oxirgisi avgust oyi boshida bo‘lib o‘tgan. Navbatdagi muzokaralar Sochida bo‘lib o‘tadi.
Bu uchrashuv oldidan jiddiy tayyorgarlik ko‘rilgandi. Turkiya tashqi ishlar vaziri Rossiyaga kelib, rossiyalik hamkasbi Sergey Lavrov va mudofaa vaziri Sergey Shoygu bilan uchrashdi.
Birinchi navbatda don
Ushbu uchrashuvlarda, kutilganidek, g‘alla shartnomasining kelajagi muhokama qilindi, unda Rossiya unga berilgan va’dalar bajarilmaguncha ishtirok etishni to‘xtatgandi. Xususan, gap Rossiya bankini SWIFT tizimiga ulash va Rossiya o‘g‘itlarining jahon bozoriga chiqishiga imkon berish haqida bormoqda.
Putin bir necha bor Rossiya kelishuv shartlarini bajarishga qaytishga tayyorligini, biroq boshqalar Rossiya manfaatlariga mos keladigan narsani bajarganidan keyingina ta’kidlagan. Davlat rahbari, shuningdek, Ukraina portlaridan eksport qilingan g‘allaning ozgina qismi unga muhtoj bo‘lgan davlatlarga yetib kelganini alohida ta’kidladi.
Shu bilan birga, Rossiya hukumati manfaatdor tomonlar bilan bevosita don yetkazib berish masalasini muhokama qila boshladi. Rossiya prezidenti Afrikaning bir qator davlatlari rahbarlariga g‘allani tekin yetkazib berishni taklif qildi. Avgust oyida Putin bu borada hamkorlar bilan muzokaralar yakuniy bosqichda ekanini aytgandi.
Erdog‘an bilan uchrashuvdan bir necha kun oldin Shoygu Turkiya tashqi ishlar vaziri Hoqon Fidanga kelishuv Rossiya aybisiz to‘xtatilganini aytdi. U, shuningdek, Rossiyaning unga qaytishga tayyorligini eslatdi.
Ayni paytda Qora dengizdagi Ukraina portlariga yo‘l olgan barcha kemalar harbiy yuklarni tashuvchilar deb hisoblanadi va Ukraina mojarosida Kiyev rejimi tomonida jalb etilgan deb hisoblanadi.
Qora dengiz haqida
Ehtimol, rahbarlar Ukraina masalasini chetlab o‘tmaydi. Aynan Turkiya vositachiligida Moskva va Kiyev o‘rtasidagi shartnoma loyihasi ustida ish olib borildi.
Putin shu yilning iyun oyida hujjatni ko‘rsatib, unda Ukraina uchun betaraflik va xavfsizlik kafolatlari haqidagi bandlar borligini aytdi. Biroq, prezidentning so‘zlariga ko‘ra, Kiyev “uni tarix axlatxonasiga uloqtirgan”.
Turkiya ham boshidanoq Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi harbiy asirlarni almashishda faol ishtirok etib kelmoqda. Shu yozda Anqara “Azov” bataloni* jangchilarini Kiyevga ekstraditsiya qildi, garchi Rossiya va Turkiya mojaro tugaguniga qadar ularning Turkiya hududida bo‘lishlari to‘g‘risida kelishuvga ega bo‘lgan. Rossiya prezidenti “azovchilar"ning ekstraditsiya qilinishini sharhlar ekan, "agar Rossiya Federatsiyasi uchun foydali bo‘lsa, hamma narsani qilish mumkin", dedi.
Gaz va atom
Moskva Rossiya va Turkiya qator masalalarda kelishmovchiliklar mavjudligini bir necha bor ta’kidlagan, biroq tomonlarni o‘zaro qiziqtirgan masalalar ham bor.
Ana shunday masalalardan biri — tabiiy gazdir. Putin Erdog‘an bilan so‘nggi uchrashuvi chog‘ida Turkiyada energiya resurslarini bozorga tarqatadigan gaz markazi qurish rejalarini ma’lum qildi. O‘shanda endigina saylovga tayyorgarlik ko‘rayotgan Erdog‘an bu loyihani amalga oshirishga rozi bo‘ldi. Mamlakat rahbarlari Sochidagi uchrashuvda bu g‘oyani amalga oshirishga turtki berishi mumkin.
Bugungi kunga qadar Rossiya-Turkiya hamkorligi tarixidagi eng yirik loyiha Turkiyaning birinchi AES “Akkuyu” qurilishi bo‘ldi.
Joriy yilning aprel oyi oxirida Moskva va Anqara stansiyaning birinchi energiya blokiga yadro yoqilg‘isini yetkazib berishni rasmiylashtirdi. Shundan so‘ng “Akkuyu” AES yadro obyektiga aylandi, Turkiya esa atom energetikasiga ega davlatlar klubiga qo‘shildi.
1200 MVt quvvatga ega Rossiyaning ilg‘or VVER-1200 reaktorlariga ega bo‘lgan to‘rtta energoblokning barchasi ishga tushirilgandan so‘ng har bir stansiya yiliga 35 milliard kilovatt-soatga yaqin energiya ishlab chiqarishi va Turkiyaning elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyojining 10 foizigacha qoplanishi rejalashtirilgan. Loyihaning qiymati taxminan 20 milliard dollarni tashkil qiladi.
* Rossiyada taqiqlangan terrorchilik tashkiloti