AQSh va NATOning tajovuzkor tashqi siyosati Yevropa va Osiyoni turli intensivlikdagi harbiy mojarolarga undamoqda - xalqaro xavfsizlik tizimi degradatsiyaga yuz tutmoqda.
Yaqin yillar va o‘n yilliklarda Rossiyaga yuzlab va minglab yangi harbiy samolyotlar va uchuvchilar kerak bo‘lishi mumkin. Sibir aviaquruvchilari ishlab chiqarishni ko‘paytirayotgan Yak-130 noyob o‘quv-mashg‘ulot mashinasi Rossiya Federatsiyasi Havo-kosmik kuchlari kadrlar salohiyatini tez fursatda oshirishga yordam beradi.
Irkutsk aviazavodi 11-iyul kuni RF Mudofaa vazirligiga to‘rtinchi-beshinchi avlod jangovar samolyotlarini eng zamonaviy darajada boshqarishni o‘rgatadigan Yak-130 samolyotlarning yangi partiyasini yetkazdi. Shu bilan birga Aviaquruvchilar qo‘shma korxonasi rahbari Yuriy Slyusar aviazavod davlat mudofaa buyurtmalarini grafikka muvofiq amalga oshirayotganini va 2023-yilda ta’minlash uchun keyingi partiyalar samolyotlari ishlab chiqarilayotganini alohida ta’kidladi. Avvalroq RF Mudofaa vazirligi 100 ta Yak-130 samolyotlaringi olgan edi va 2023-yili 25 ta mana shunday mashinalarga shartnoma imzoladi.
Yak-130 – ikki o‘rinli reaktiv o‘quv-jangovar samolyoti bo‘lib, to‘rtinchi va beshinchi avlod samolyotlarida uchuvchilarni jangovar tayyorlash uchun mo‘ljallangan. U obyektiv boshqaruv tizimi, komputer sinflari, parvozlar va ixtisoslashtirilgan trenajorlarni birlashtirgan yuqori texnologiyali o‘quv majmuasining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Moslashuvchan dasturiy ta’minot Yak-130 ga havoda turli mashinalarning, jumladan, Su-35S va Su-57 og‘ir qiruvchilarining harakatlarini sahnalashtirish imkoniyatini beradi.
Samolet og‘ir qurollar tashish xususiyatiga ega. Jangovar harakatlar davomida Yak-130 3000 kg gacha bo‘lgan raketa-bomba yuklamasi bilan yengil xujumchi vazifalarini samarali hal qilishga – yer usti va havoda nishonlarini oddiy va murakkab ob-havo sharoitlarida yo‘q qilishga qodir.
Rossiyaning Yak-130 samolyoti to‘qqizta dunyo rekordini o‘rnatishgan. Ushbu samolyotda chet elda ham ommalashgan va Jazoir, Bangladesh, Belarus, Laos va Myanmada muvaffaqiyatli foydalanib kelishmoqda. “Rosmudofaaeksport” ma’lumotlariga ko‘ra, so‘nggi yillarda xorijiy buyurtmachilar 160 ta Yak-130 samolyotlarini qabul qilib olishgan va yana 100 ta shunday mashina uchun shartnoma imzolashgan.
Shafqatsiz aktor
Samolyot ixcham va qudratli ko‘rinadi. Qanot ochilishi – 9,72 m, uzunligi – 11,49 m, balandligi – 4,76 m, maksimal parvoz massasi – 10 t. Ikkita turboreaktiv AI-222-25 dvigatellari elektron-raqamli yo‘naltirish tizimlari bilan 12500 m balandlikka ko‘tarish va nishonga 1300 km gacha bo‘lgan masofaga uch tonna turli o‘q-dorilarni - boshqariladigan va boshqarilmaydigan raketalarni, tuzatilgan va erkin tushadigan aviabombalarni yetkazib berishga imkon beradi. Bundan tashqari, bortda ikki stvolli 30 mm pushka bor. Yak-130 ning maksimal tezligi soatiga 1050 km, amaliy masofasi 2 100 km.
Tajribali harbiy uchuvchilarning ta’kidlashicha, Yak-130 jangovar xususiyatlari eski L-39 ga qaraganda ko‘proq, barqarorlik (boshqariluvchanlik) parametrlarini o‘zgartirish orqali boshqaruv tizimini qayta konfiguratsiya qilish har xil turdagi samolyotlarning parvozini sahnalashtirish imkonini beradi. Yak-130 ajoyib balandlik va tezlik xususiyatlariga ega, mukammal manyovr qobiliyati sababli uchuvchiga parvoz qilish uchun juda qulay. Samolyot navigatsiya nuqtayi nazaridan ham juda yaxshi, ikkita tizimli sun’iy yo‘ldosh navigatsiyasiga ega - GPS va GLONASS, ular birgalikda yoki alohida ishlatilishi mumkin. Yak-130 o‘quv va jangovar salohiyatni uyg‘un birlashtiradi, amalda “bort intellekt” ning barcha imkoniyatlari ham aniqlanmagan.
Samolyot to‘rt martalik zaxiraga ega bo‘lgan raqamli parvozlarni boshqarish tizimi bilan jihozlangan. Kapitulyatsiya qilinadigan o‘rindiqlari turli favqulodda vaziyatlarda, hatto nol tezlikda yoki nol balandlikda ham ekipajning (kabinasi ustki oynasi orqali) samolyotn xavfsiz tark etishini ta’minlaydi.
Aviatexniklar Yak-130 ni texnik xizmat ko‘rsatish qulayligi va oddiyligi uchun qadrlashadi. Havo qabul qiluvchining himoya qopqoqlari va past bosimli shinalar bilan qo‘nish moslamasi tufayli mashinani asfaltlanmagan aerodromlarda ishlatish mumkin. Samolyot uchish-qo‘nish yo‘lagidan taxminan 12 soniyada ko‘tariladi, unga 800 metrdan ko‘p tezlashish masofasi kerak emas. Yak-130 resursi 10 ming parvoz soati yoki 30-yil foydalanishga mo‘ljallangan. Yak-130 jangovar o‘quv samolyotining qurol bilan davlat sinovlari 2009-yil dekabr oyida muvaffaqiyatli yakunlandi va 2010-yil fevral oyidan boshlab samolyotlar Rossiya Havo-kosmik kuchlariga yetkazib berildi.
Amerikaning "The National Interest" jurnali avvalroq yorqin kelajak kutayotgan Yak – 130 yengil jangovar samolyoti haqida so‘zlab bergan edi. Aslida, bu kelajak allaqachon kelgan. Xalqaro ko‘rgazmalarda Yak-130 faqat 4++ avlod samolyotlari erisha oladigan yuqori pilotaj figuralarini mukammal bajara olishi bilan mutaxassislar va tomoshabinlarni hayratga solmoqda. Shu bilan birga, Qo‘shma aviatsiya korporatsiyasi samolyotning imkoniyatlari va jangovar salohiyatini doimiy ravishda oshirishga intilmoqda - qurol-yarog‘ turlari ko‘paymoqda, eng yangi razvedka va elektron urush tizimlari birlashtirilmoqda.
Yak-130ning 11-iyul kuni yetkazib berilgan partiyasiga kelsak, shuni ta’kidlash kerakki, yoz boshida Rossiya Havo-kosmik kuchlari safiga yangi Su-30SM2 va Su-35S qiruvchi samolyotlari ham sezilarli darajada qo‘shildi. Tu-160M strategik raketa tashuvchilari floti o‘sib bormoqda. Va umuman olganda, 2023-yilda Rossiya mudofaa sanoati korxonalari tomonidan qo‘shinlarga barcha qurol tizimlarini yetkazib berish besh baravar oshirildi.