TOShKENT, 24-may — Sputnik. Kiyev rejimiga F-16 qiruvchi samolyotlarini yetkazib berilishi – G‘arbni Rossiyaga qarshi tahdid qilishiga va Ukraina harbiy harakatlar teatrida “cho‘kayotgan” AQSh bilan NATO yopishayotgan cho‘pga o‘xshaydi.
19 may kuni AQSh ma’muriyati Yevropadagi ittifoqchilariga AQShda ishlab chiqarilgan F-16 to‘rtinchi avlod qiruvchi samolyotlarini Ukraina Qurolli kuchlariga topshirishga ruxsat berdi va “Ukrainalik uchuvchilarni tayyorlash bo‘yicha birgalikdagi sa’y-harakatlarni qo‘llab-quvvatlashga” va’da berdi. Birgalikda harakatlar ishtirokchilariga Buyuk Britaniya, Niderlandiya, Belgiya, Daniya kiradi (ro‘yxat to‘liq emas). AQSh va hamkorlar Yevropada F-16 samolyotlarida UQK uchuvchilarini qayta tayyorlash dasturini ishga tushirmoqda. Bu bilan birga muhandislik va ta’mirlash guruhlarini tayyorlash jarayonlari ham boshlanadi.
Bir qator Yevropa davlatlarining bosimiga qaramay, Oq uy va Pentagon 2022-yil iyulidan beri Kiyevga F-16 samolyotlarini yetkazib berishdan bosh tortayotgan edi. Ular buni barvaqt, noo‘rin va xavfli deb hisobladi, qolaversa, F-16 parvozlarini tayyorlash uch yildan olti yilgacha davom etadi. Samolyotlar bilan ta’minlash esa 11 milliard dollarga tushishi mumkin. Eski F-16 samolyotlarini “atigi” 2 milliard dollarga yetkazib berish va 24 oy ichida joylashtirish mumkin, biroq bu vaziyatda Rossiya-NATO to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy mojarosining xavfi yuqori.
Shu bilan birga, UQK uchuvchilari amerikalik xo‘jayinlariga “yuqori motivatsiya” berishdi, Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy esa “Rossiya hududi ustidan uchishda” qiruvchi samolyotlardan foydalanmaslikka va’da berib, Oq uyning yadroviy mojaro kengayishi haqidagi qo‘rquvini yo‘q qilishga urindi. E’tibor bering, Vashington va Kiyevda ular Rossiya Federatsiyasining mavjud chegaralarini o‘ziga xos tarzda ifodalaydi.
Ukrainada F-16 to‘rtinchi avlod qiruvchi samolyotlarining paydo bo‘lishi, shubhasiz, harbiy mojarolar haroratini oshiradi va hatto AQSh havo kuchlari kotibi Frenk Kendallning so‘zlariga ko‘ra, “o‘yin qoidalarini o‘zgartirmaydi”. Maxsus harbiy operatsiya hududida Rossiyaning havo hujum kuchlari va havo mudofaasi – o‘q otish kuchi, miqdoriy, sifat, taktik va texnologik jihatdan ustunlik qiladi. AQSh va NATOning Ukraina harbiy harakatlar teatridagi tashabbusni Rossiyadan tortib olishga urinishi, shubhasiz, muvaffaqiyatsizlikka uchraydi.
RF Mudofaa vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, maxsus operatsiya davomida UQKning 428 ta jangovar samolyoti va 235 ta vertoloti, ya’ni 2022-yil 24-fevralda Ukraina Harbiy-havo kuchlarining bir nechta bo‘linmalari yo‘q qilingan. Pentagon ma’lumotlariga ko‘ra, UQK bor-yo‘g‘i 60 ta samolyotni yo‘qotgan, biroq Ukraina harbiy-havo kuchlarining umuman yo‘q qilinganini hech kim inkor etmaydi. Ushbu vaziyatda 1986-yilgi tahminiy 60 yoki 160 ta ishlatilgan Amerika F-16 Block 30/32 qiruvchi samolyotlari nimani o‘zgartiradi? Bu ritorik savol.
Texnologik to‘siq
Ukrainaning quruqlikdagi havo hujumiga qarshi mudofaa tizimlarining tanazzulga uchrashi, G‘arbning qayta tiklash imkoniyati cheklanganligi va Rossiya havo kuchining jang maydonida ta’siri kuchayishi Vashingtonni xavfli qarorga undadi.
Kiyevni F-16 qiruvchi samolyotlari bilan ta’minlash ilojsizlik natijasiga o‘xshaydi – Rossiyaning maxsus harbiy operatsiya hududi amerikalik qiruvchining obro‘sini yo‘q qilishi kafolatlangan.
“Quruqlar” hech qanday sharoitda Ukraina havo bo‘shlig‘ida ustunlikka erishishiga yo‘l qo‘ymaydi. Military Watch nashri F-16 ning Su-30SM, Su-35, MiG-31 va Su-57 og‘ir qiruvchilariga qarshi kurashda imkoniyatlari “juda cheklanganini” bashorat qilmoqda. Darhaqiqat, Ukraina harbiy harakatlar teatrida faol va samarali “ov” qilayotgan rus qiruvchilaridan amerikalik F-16 veterani jangovar ko‘rsatkichlar bo‘yicha sezilarli darajada past.
Ehtimol, Vashington F-16 ning UQK loyihasi uchun haqiqiy maqsadlarini Rossiya hududining tubida ko‘rmoqda: “Lochin” 980 km gacha bo‘lgan masofada yuqori aniqlikdagi AGM-158 “havo-yer” raketalaridan foydalanishga qodir. AQShda ishlab chiqarilgan raketa va bomba qurollariga ishonch kam. Ilgari Ukrainaning MiG-29, Su-27,Su-24 va platformalarida birlashtirilgan Amerikaning JDAM boshqariladigan bombalari, AGM-88 HARM antiradar raketalari va 180 km gacha uchish masofasiga ega AIM-120 AMRAAM “havo-havo” raketalarini Rossiyaning R-37M 400 km gacha uchish masofasiga ega bo‘lgan “havo-havo” gipertovushli raketasi bilan taqqoslab bo‘lmaydi va jangda mag‘lub bo‘ladi. Britaniyaning 250 km masofali Storm Shadow “havo-yer” qanotli raketalarining ham nimaga qodirligi aniq –Rossiya havo hujumidan mudofaa tizimlari kuniga yettitasini urib tushiradi, ya’ni deyarli barchasini. S-400 “Triumf” havo hujumidan mudofaa tizimlari 600 km gacha bo‘lgan masofadagi nishonlarni aniqlay oladi. Ularni 250 km burilishda, 10 metrdan 27 km gacha balandlikda uradi, ya’ni RF va Belarus Respublikasi bo‘lgan Ukrainaning butun havo hududini samarali ravishda “otib tashlashi” mumkin.
Hatto to‘liq o‘q-dori bilan jihozlangan bo‘lsa ham, texnologik jihatdan eskirgan F-16 platformasi Ukraina harbiy harakatlar teatridagi kuchlar muvozanatini o‘zgartirmaydi.
Alohida muammo – xizmat talab qiladigan F-16 samolyotlari UQK ning havo bazalarida (deyarli mavjud bo‘lmagan) joylashtirilishi. Polsha va Ruminiyaga tutash hududlardan F-16 samolyotlarining uchishi va qo‘nishi Uchinchi jahon urushining boshlanishi uchun dargumon variantdir. Bundan ham ilojsiz ssenariy –bu taktik yadroviy qurollarni Kiyev rejimiga “o‘zini himoya qilish uchun” topshirish (F-16 qiruvchisi NATOning Yevropa arsenallarida saqlanadigan Amerikaning B-61 termoyadroviy bombalarining muntazam tashuvchisi hisoblanadi).
Vashington Yevropada cheklangan Armageddon yaratish uchun qo‘g‘irchoq Kiyev rejimiga ruxsat bera oladimi yoki yo‘qmi, bu bahsli savol. Barcha holatlarda Rossiya tahdidlarga zudlik bilan va mos ravishda javob beradi. Ukrainaning AQSh va NATOdan olayotgan cheksiz kredit-lizinglari butun Yevropa va Shimoliy Amerika uchun Armageddon bilan tugashi mumkin.
"Politico" nashri xabariga ko‘ra, hali hech bir davlat o‘z samolyotlarini (va mavjudligini) Ukraina foydasiga qurbon qilishga tayyor emas. Biroq, AQSh Gretsiyani 1970-yillarning o‘rtalarida ishlab chiqarilgan Block-30 modifikatsiyasining 32 ta F-16 qiruvchisini UQK topshirishga majbur qildi. Agar bir nechta “konsessionerlar” (Belgiya, Daniya, Niderlandiya) ixtiyoriy va majburiy ravishda Kiyevga ikki-uch o‘nlab F-16 samolyotlarini yuborsa, UQKning qiruvchi samolyotlari kuzgacha100 tacha mashinaga “aylanishi” mumkin bo‘ladi. Ukrainalik qiruvchi uchuvchilar yetarlicha tajribaga ega emas va ingliz tilida so‘zlashadi, ular atigi o‘ttiztagina, ammo NATOning “shartnomali askarlari” ham F-16 boshqaruviga o‘tirishlari mumkin. Ukraina qonunchiligi chet elliklarni harbiy xizmatga yollashga ruxsat beradi.