TOShKENT, 5 okt – Sputnik. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Vengriyaga rasmiy tashrifi doirasida Prezident Katalin Novak va Bosh vazir Viktor Orban bilan uchrashdi.
Prezident tashrifi ikki davlat o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishda qanday ahamiyatga ega, Vengriya va O‘zbekistonni nima birlashtirmoqda va nega Budapesht tobora Sharqqa intilmoqda – Sputnik materialida o‘qing.
Qipchoq tamoyillari sari
Vengriyaning "Sharqqa" harakatining tendensiyasi bir necha yil oldin shakllangan. Viktor Orban 2018-yilda Cho‘lpon-Otada bo‘lib o‘tgan turkiy tilli davlatlar rahbarlarining sammitida ta’kidlaganidek, vengerlar “xristianlar, ammo qipchoq-turkiy tamoyillari asosida yashaydi”.
Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, qadimgi vengerlar zamonaviy markaziy Rossiyadagi Ural mintaqasidan kelib chiqqan va Sharqiy Yevropa dashtlari orqali zamonaviy yashash hududiga ko‘chib o‘tgan.
Vengerlarning turkiy kelib chiqishi zamonaviy vengr jamiyatida doimiy ravishda takrorlanadi. Orbanning Sharqqa yo‘naltirilganligi uning Sharq va G‘arb o‘rtasida ko‘prik bo‘lish maqsadini ko‘rsatadi.
Vengriya va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlar ham xuddi shunday ruhda rivojlanmoqda. Ushbu oliy darajadagi munosabatlarning boshlanishi Viktor Orbanning 2021-yilda Toshkentga tashrifi bo‘ldi. O‘shanda prezident Shavkat Mirziyoyev Budapesht bilan savdo hajmini oshirish istagini bildirgan edi.
O‘zbekiston Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining statistik ma’lumotlariga ko‘ra, Toshkent o‘z maqsadiga erishdi – so‘nggi besh yilda ikki davlat o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 2,8 barobar oshib, 114 million dollarga yetdi.
O‘zbekiston-Vengriya munosabatlari
O‘zbekistonda vengriyalik investorlar ishtirokida tashkil etilgan 10 ta korxona faoliyat ko‘rsatib, qishloq xo‘jaligi, chorvachilik, parrandachilik, shuningdek, to‘qimachilik, farmatsevtika va oziq-ovqat sanoati sohalarida 37 ta investitsiya loyihasi amalga oshirilmoqda.
Vengriya tashqi ishlar vaziri Peter Siyarto dushanba kuni Budapeshtda ochilgan Vengriya-O‘zbekiston biznes-forumida Vengriya va O‘zbekiston o‘rtasida barqaror sheriklik mavjudligini aytdi.
Buni imzolangan qator shartnoma va memorandumlar tasdiqlaydi. Tashrif davomida O‘zbekiston delegatsiyasi a’zolari hukumatlar, vazirlik va idoralar darajasidagi hamkorlar bilan jami 15 ta hujjat imzoladi.
O‘zbekiston va Vengriya o‘rtasida atom energetikasi bo‘yicha har tomonlama hamkorlik dasturining ishga tushirilishi alohida e’tiborga loyiqdir.
"Vengriya va O‘zbekiston yadroviy sohada keng qamrovli hamkorlik dasturini yo‘lga qo‘yayotgani alohida ahamiyatga ega. U uchta elementdan iborat bo‘ladi, birinchi navbatda, O‘zbekistonda Rossiya bilan hamkorlikda qurilayotgan AESda, katta ehtimollik bilan Vengriya sovutish tizimi qo‘llaniladi, chunki ma’lum joylarda atom elektr stansiyalari uchun suv yetarli emas”, — deya Piter Siyartodan iqtibos keltiradi RIA Novosti.
O‘ziga to‘q mamlakatlar hamkorligi
Vengriya mustaqil tashqi siyosat yuritayotgan kam sonli davlatlardan biri, buning dalili ham postsovet davlatlari bilan hamkorlik, ham Turkiy tillidavlatlar tashkilotida kuzatuvchi maqomidir, dedi postsovet tadqiqotlari markazi eksperti Stanislav Pritchin, tarix fanlari nomzodi.
“Vengriya Yevropa Ittifoqida qadriyatlar masalalarida ham, iqtisodiy mavqeyi masalalarida ham alohida mavqega ega”, dedi u Sputnik nashriga bergan sharhida.
“Iqtisodiy modeli jihatidan Vengriya qo‘shnilaridan juda farq qiladi. Viktor Orban hokimiyat tepasiga kelganida, globallashuv formati va Vengriyaning globallashuvdagi ishtiroki qayta ko‘rib chiqildi.
Budapesht asosiy e’tiborni milliy ishlab chiqaruvchilarga va ularni globallashuvdan o‘ziga bozor qurish uchun foydalangan yirik korporatsiyalar manfaatiga zid ravishda, qo‘llab-quvvatlashga qaratdi, deya tushuntiradi Stanislav Pritchin.
"Bu Vengriyaning iqtisodiy jihatdan o‘zini-o‘zi ta’minlashi va Yevropa Ittifoqidagi qo‘shnilariga nisbatan avtonomiyaga olib keldi. Shu sababli Vengriya xalqaro maydonda o‘zaro hamkorlik qilish uchun ko‘proq imkoniyatlarni saqlab qolmoqda", - deydi ekspert.
Eslatib o‘tamiz, Viktor Orban so‘nggi paytlarda Yevropa Ittifoqi va G‘arb davlatlari siyosatini faol tanqid qilish bilan tanilgan edi. Xususan, Vengriya bosh vaziri bir necha bor Rossiyaga qarshi sanksiyalarga qarshi qattiq gapirgan.
"Iqtisodiy muammolarning sababi... ya’ni sanksiyalar tufayli energiya narxi bir necha marta oshdi. Energiya narxining oshishi inflyatsiyaning oshishiga olib keldi. Energiya uchun bunday dahshatli narxlar iqtisodiy jarayonlarning oqibati emas. Demak energiya narxining oshishiga iqtisodiyot emas, balki siyosat sabab bo‘ldi, javobgar - Brussel qarorlari", - dedi Orban Vengriya parlamentida.
U, shuningdek, mamlakatda Yevropa Ittifoqining Rossiyaga qarshi sanksiyalari bo‘yicha fuqarolarning fikrini o‘rganish uchun milliy maslahatlashuvlar boshlanganini ma’lum qildi.
Bundan tashqari, Vengriya hukumati Ukraina uchun qurollarni o‘z hududi orqali olib o‘tishga ruxsat bermaydi va Rossiyaga qarshi ma’lum sanksiyalar joriy etilishiga to‘sqinlik qilmoqda, xususan, ular atom energiyasini sanksiyalar ro‘yxatidan chiqarib tashlash va Rossiya neftiga maksimal cheklovlar o‘rnatishga qarshi chiqdi.
Qadriyatlar haqida gapirganda, Vengriya bir jinsli nikohlarni taqiqladi va an’anaviy oilaviy qadriyatlar himoyalanganligini ta’kidlab, LGBT hamjamiyatiga farzand asrab olish huquqini rad etdi.