Aytgancha, bu tankar va jangovar samolyotlardan foydalanmasdan amalga oshiriladi.
AQSh Energetika ma’lumotlari boshqarmasiga (EIA) ko‘ra, AQSh kelasi yil boshida Avstraliya va Qatarni ortda qoldirib, suyultirilgan gaz bo‘yicha dunyoning yetakchi eksportchisiga aylanmoqchi.
Bu reja masalan, gipertovushli raketa va yangi avlod yadro suv osti kemasining qabul qilinishidan kam emas – mana nima uchun.
Dekabr oyi o‘rtalarida energiya resurslari narxi rekord o‘rnatishni to‘xtatdi, biroq ular o‘zlarining tarixiy shohshupadan tushishga shoshilmayapti. Umuman Yevropada spot shartnomalar bo‘yicha ming kub metr tabiiy gaz narxi 1400 $ atrofida to‘xtadi, aynan Germaniyada bir megavatt-soat elektr energiyasi narxi 200 yevrodan oshib ketdi.
Odatda Rossiya kompaniyalari taklif qilinadigan energiya resurslarini yetkazib berish bo‘yicha uzoq muddatli shartnomalarning foydaliligi va afzalliklari aniq ko‘rinadi. Ammo yo‘q, amaliyot shuni ko‘rsatadiki, energetiklar va siyosatchilar turli xil, kesishmaydigan dunyolarda yashaydilar. Ma’lum bo‘lishicha, Yevrokomissiya yaqin kelajakda uzoq muddatli shartnomalar tuzishni taqiqlaydi, aniqrog‘i, davlatlar va davlat kompaniyalari 2049-yilga qadar ularni butunlay tugatish uchun bunday tovar-pul munosabatlaridan asta-sekin voz kechishga majbur bo‘ladi.
Brussel 2020-yil oxiridagi ma’lumotlarga qaraganda Yevropa tomonidan iste’mol qilinadigan tabiiy gazning uchdan bir qismini ta’minlaydigan Rossiyaga ziyon yetkazish uchun qilinayotganini hatto yashirmayapti.
Ommaviy spot shartnomalar g‘oyasi dastlab keng jamoatchilikka budjet xarajatlarini kamaytirish vositasi sifatida taqdim etilgan edi, chunki zamonaviy bozor nazariyasi bir martalik shartnomalar monopoliyalarning (Rossiya – deb o‘qing) shakllanishiga yo‘l qo‘ymaydi va har doim narxni pasayishga olib keladi, deb ta’kidlaydi. O‘tgan yil shuni ko‘rsatdiki, hech qanday qoida aksioma deb hisoblanmaydi, biroq rusofobiyada Brusselni endi to‘xtatib bo‘lmadi.
Tashqaridan bunday hodisalar har doim o‘z-o‘zidan paydo bo‘lgan deb tuyuladi, lekin bunday emas. Bozor o‘yinchilari uzoq vaqtdan beri bu juda siyosiy va iqtisodiy jihatdan bema’ni sxemaning paydo bo‘lishini kuzatdilar. O‘z rejalarini yangi, dastlab sezilmaydigan tendensiyalar asosida tuzishdi.
Amerikaliklarga tan berish kerak. Ochig‘i, Afg‘onistondan qochib, harbiy ishlari unchalik yaxshi yurishmayotgan AQSh global moliyaviy shamoldagi o‘zgarishlarni to‘g‘ri sezdi. Albatta, geosiyosiy jihatdan ham - jahon arenasida yetarlicha resurslarga ega bo‘lgan davlarlargina salohiyatli bo‘ladi.
2020 yilda AQSh suyultirilgan gazni eksport qiluvchi dunyodagi eng yirik uchta davlat qatoriga kirdi. Bugungi kunda faqat Avstraliya va Qatar oldinda, ular joriy yil boshidan buyon chet elga 75,8 va 73,4 mln tonna suyultirilgan gaz sotdi. Amerikaliklarning ko‘rsatkichi 66,5 mln tonna yoki 91 milliard kub metrni tashkil etdi, bu juda ko‘p. Bundan tashqari, AQSh yaqin oylarda barcha raqobatchilarni siqib chiqarishga tayyor.
Luiziana shtatida 5,2 mln tonna quvvatga ega Sabine Pass zavodining oltinchi navbati ishga tushirildi, shuningdek, 10 mln tonna quvvatga ega Calcasieu Pass zavodi ham foydalanishga topshiriladi. Bundan tashqari, Federal energetika sohasida tartibga solish komissiyasi (FERC) yaqinda Texasdagi Corpus Christi zavodida ishlab chiqarish hajmini oshirishni ma’qulladi. Rejalarda 2024-yilda ishga tushirish mo‘ljallangan butunlay yangi Golden Pass obyektini qurish aks etgan.
Ko‘rib turganimizdek, Vashington bu masalaga juda keng qamrovli va puxtalik bilan yondashdi. Qo‘shimcha yangilik sifatida yaqinda Jo Bayden tomonidan imzolangan, Amerika mablag‘larining chet elda yangi energiya korxonalari qurilishiga sarmoya kiritilishiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqiqni ham eslatib o‘tishimiz mumkin.
Gap go‘yoki bu atrof-muhitni muhofaza qilish, ko‘mir iste’molini kamaytirish va "uglerodni ko‘p iste’mol qiladigan sanoat"ni qisqartirish.
Biroq, negadir u suyultirilgan gazni qabul qilish uchun qayta gazlashtirish terminallariga sarmoya kiritishni taqiqlamaydi, garchi har qanday ekolog suyultirilgan gazni tashish va aylantirish jarayonida metan sizib chiqishi sodir bo‘ladi, bu atmosferaga oddiy gazdan o‘nlab marta ko‘proq zararli ekanligini aytadi.
Avstraliya va Qatar bu borada nima deb o‘ylashlari hozircha noma’lum, ammo hech kim shunchaki bozordagi ulushi va foydalaridan voz kechmasligiga shubha yo‘q.
Boshqalar ham dunyoda yuzga kelgan vaziyatdagi o‘zgarishlarni tushunishdi. Masalan, Misr jahon darajasidagi o‘yinchi libosini kiyib ko‘rmoqda. Yaqin-yaqingacha uning suyultirilgan gaz loyihalari to‘xtab qolgandi - avvaliga Yaqin Sharqda avj olgan arab bahori, keyinroq Turkiya bilan qarama-qarshilik tufayli. Biroq, boshqa kuni Misrning EGAS LNG kompaniyasi yil oxirigacha barcha tender bitimlarini yopgani ma’lum bo‘ldi, ya’ni barcha Misr suyultirilgan gazini sotdi. Eng boy uglevodorod zahiralariga ega mintaqada energiya inqirozi kuzatilmoqda va shu qadar og‘irki, Livan bosh vaziri yaqinda Misr prezidentidan qo‘shimcha gaz yetkazib berishni rasman so‘radi, chunki mamlakat umumiy energiya taqchilligini boshdan kechirmoqda.
Qohira eksportchi maqomi beradigan imtiyozlarni juda yaxshi tushundi va bu maqsadga erishish uchun misli ko‘rilmagan qadamlar tashladi. Ishlab chiqarishni oshirish uchun Misr Isroildan gaz sotib olishni boshladi - xususan, Isroilning Ashkelon portidan Misrning El-Arishiga gaz quvuri qurildi.
Misrliklar shu qadar kirishdiki, hozirda ular Kipr bilan Misrning suyultirish terminallariga tabiiy gaz keladigan boshqa avtomobil yo‘lini qurish bo‘yicha muzokaralar olib bormoqda. Biroq, ajablanarli joyi yo‘q - talab va osmondagi narxlar taklifni keltirib chiqaradi.
Rossiya-chi, nahotki, biz yana hamma narsani o‘tkazib yubordik?
Aslo. Yaqinda “Novatek” xorijiy investorlar bilan umumiy qiymati 20 mlrd $dan ortiq bo‘lgan shartnoma tuzdi. "Arktik CPG - 2" qo‘shma loyihasi umumiy quvvati 19,5 mln tonna yoki 27 mlrd kub metr bo‘lgan Salmanovskoe va Shtormovoe konlaridatabiiy gazini suyultirish zavodini qurishni nazarda tutadi. Barcha uchta ishlab chiqarish liniyasi 2025-yilga kelib ishga tushadi va Yamalda ishlab chiqarilgan SPG miqdorini ikki baravar oshiradi.
Bugungi suhbatimiz boshiga qaytsak, ta’kidlaymizki, AQSh Avstraliya va Qatar kabi Osiyoni asosiy bozor sifatida, sanoat va demografik jihatdan an’anaviy ravishda tez o‘sib borayotgan sifatida ko‘radi. Rossiyaga Yevropa qoladi, shuning uchun o‘sha ruslarga rejadan ortiqcha to‘lashga majbur bo‘ladi. Sabab hech kim boshqa suyultirilgan gazni Yevropaga ommaviy ravishda olib kirishni rejalashtirmagani uchun.
Tasdiq sifatida yangi faktni keltirish mumkin. “Coral Fungia” gaz tashuvchi bir kun avval Klaypeda portiga yetib keldi va bir hafta ichida Litvaga Rossiya yoqilg‘isining ikkinchi partiyasini yetkazib berdi. O‘sha Litvaga, ayni paytda Boltiqbo‘yidagi ikki qo‘shnisi uni Rossiya va Belarusdan elektr energiyasi tranzitini tiklashga majburlamoqda.
Yevropa shunchaki mamlakatimiz bilan hamkorlik qilishga mahkum - va u hozirgi tendensiyalarni hisobga olgan holdakamida bir tomon uchun foydali bo‘ladi.