Ammo bu ajiotaj uzoq davom etmaydi, Vashingtonda qo‘rqishmoqda, chunki "Shimoliy oqim-2" ishga tushirilgandan so‘ng Yevropaga Rossiyaning arzon yoqilg‘isi quyiladi. Bundan tashqari, Moskva yaqin ikki yil ichida suyultirilgan tabiiy gaz bozorida katta yutuqlarga erishishi mumkin. Bunga yirik milliy loyihalar yordam beradi. Kuzatuvchilar kelajakda Rossiya AQShni Yevropa bozoridan siqib chiqarishini istisno qilmayapti.
Qatar Osiyoni boy bermaydi
Mart oyida amerikaliklar kuniga 10,5 milliard kub fut suyultirilgan gazni chet elga jo‘natishdi, deb xabar qildi AQSh Energetika vazirligi boshqarmasi (EIA). Aprel oyida bu 9,2 bo‘lgandi, ammo bu bahor boshlanishi uchun mutlaq maksimal ko‘rsatkich.
Hisobotda ta’kidlanishicha, o‘tgan yil va yanvar oyida AQSh STG eksportining aksariyati Osiyoga yo‘naltirildi. Ammo fevral va mart oylarida Yevropa yarmini oldi. Gap shundaki, u yerda narxlar Osiyo narxlariga tenglashdi.
"May oyiga kelsak, biz sutkasiga 8,6 milliard kub futgacha pasayishni kutmoqdamiz, keyinchalik esa Yevropa va Osiyodagi eng yuqori talabni qondirish uchun yoz oylarida 9 milliarddan oshadi", - deyilgan vazirlikda.
Xalqaro energetika agentligiga ko‘ra, 2024-yilga kelib amerikaliklar ushbu segmentda yetakchiga aylanishi mumkin. Uning hisob-kitoblariga ko‘ra, AQSh, Avstraliya va Rossiyada tabiiy gazni birgalikda suyultirish shu paytgacha global eksporti o‘sishining 90 foizini ta’minlaydi. Biroq, yetakchilik bo‘yicha munozara qilish mumkin.
Eng katta o‘yinchi – Qatar AQShning Osiyo bozorini egallashiga yo‘l qo‘ymasa kerak. 2020-yilda Yaqin Sharq davlati 77,6 million tonna STG eksport qildi, bu umumiy ta’minotning 26,5 foizini tashkil etadi. 2024-yilga kelib yillik ishlab chiqarilishi deyarli ikki baravar ko‘payishi mumkin. Fevral oyida Doha Shimoliy konining sharqiy qismini o‘zlashtirish bo‘yicha yakuniy investitsiya qarorini qabul qildi. Bu eng yirik STG loyihalaridan biri.
Qatar ortidan Avstraliya - 26 foiz. Uchinchi va to‘rtinchi o‘rinlarni AQSh (14,7) va Rossiya (10) egallab turibdi. Bundan tashqari, 2019-yilda Rossiya Yevropaga va Osiyoga amerikaliklarga qaraganda ko‘proq STGni eksport qildi. Yaqin yillarda raqobat kuchayishi kutilmoqda va Moskva g‘alaba qozonish uchun barcha imkoniyatlarga ega. Bunga Arktika ulkan zaxiralari sabab bo‘lishi mumkin.
Arktika ustuvor ahamiyatga ega
Shimoliy Muz okeanining neft va gaz zaxiralarini muntazam ravishda rivojlantirish 15-yildan beri Rossiya hukumatining ustuvor vazifa bo‘lib kelgan. Mart oyida Vazirlar Mahkamasi suyultirilgan tabiiy gaz ishlab chiqarishni rivojlantirish bo‘yicha uzoq muddatli dasturini tasdiqladi. Bu manbalarni diversifikatsiya qilishga, birinchi navbatda Arktika shelfidan va Uzoq Sharqdan faol foydalanishga qaratilgan. STG ishlab chiqarish quvvati o‘n yarim yil ichida uch baravar ko‘payishi rejalashtirilgan.
Agar slanes qazib olish hisobiga AQSh eng yirik eksport qiluvchilardan biriga aylangan bo‘lsa, Arktika Rossiyaga yordam beradi, deydi neft va gaz analitikasiga ixtisoslashgan Amerikaning OilPrice nashri. Mintaqaning zaxiralari juda katta - 35,7 milliard kubometr tabiiy gaz va 2,3 milliard tonnadan ortiq neft va kondensat.
“Novatek” loyihalari – diqqat markazida: “Yamal SPG” va “Arktik SPG-2”. Ikkinchisi, qiymati 21 milliard dollar, 2023-yilda ishga tushiriladi, 2026-yilda 20 million tonnani tashkil etish uchun to‘liq quvvatga o‘tadi.
Mart oyi oxirida loyihaga 39 foiz mablag‘ investitsiya kiritiladi. Bu yil yana olti milliard sarmoya kiritiladi - bu o‘tgan yilga nisbatan ikki baravar ko‘p. Investorlar orasida - Fransiyaning Total, Xitoyning CNPC, CNOOC neft va gaz korporatsiyalari, Yaponiyaning Mitsui & Co va JOGMEC kiradi.
“Arktika SPG-2” har birining quvvati yiliga 6,6 million tonna va barqaror gaz kondensati yiliga 1,6 million tonnagacha suyultirilgan tabiiy gaz ishlab chiqarish uchun uchta liniyani qurishni nazarda tutadi. Resurs bazasi - YaNAOdagi Gidan yarim orolidagi kon. Birinchi yo‘nalishni ishga tushirish 2023-yil, ikkinchi va uchinchisi 2024 va 2026-yillarga mo‘ljallangan.
OilPrice nashri yozishicha, agar konlar muvaffaqiyatli o‘zlashtirilsa, Novatek bozorga yiliga 100 million tonnaga yaqin suyultirilgan gaz taklif qiladi. Kompaniya bunday hajmlarga 2030-yildan keyin erishadi. Qazib olingan resurslarning narxi juda past bo‘ladi.
Energetika vazirligi rahbari Aleksandr Novakning so‘zlariga ko‘ra, 2025-yilga kelib Rossiya yiliga 68 million tonnadan ortiq STG ishlab chiqarishi va uning jahon bozoridagi ulushini 25 foizga yetkazishi mumkin.
Kuchli zarba
OilPrice tahlilchilarining fikriga ko‘ra, Rossiya Amerikaning Yevropadagi pozitsiyalariga kuchli zarba tayyorlamoqda va u yerdan raqibini butunlay siqib chiqarishga qodir. Moskva ikki frontda hujumga o‘tadi: yevropaliklar uchun nafaqat Rossiya quvur liniyasi, balki suyultirilgan gaz ham foydali bo‘ladi.
"Uzoq muddatli istiqbolda aynan Rossiyadan olingan STG Yevropa Ittifoqi iste’molchilari uchun ikki sababga ko‘ra jozibadorroq bo‘ladi: yetkazib berish AQShdan tezroq va arzonroq. Energiya mustaqilligi tarafdori bo‘lgan - Litva bejiz emas, shunga qaramay bizdan STG sotib oladi. Boshqa chora yo‘q: Norvegiyada boshqa mijozlar ham bor, chet eldan STG yetkazib berish qimmatga tushadi", - deydi mustaqil sanoat eksperti Leonid Xazanov.
Bundan tashqari, u ta’kidlashicha, Amerika yetkazib beruvchilari uchun Xitoy va Yaponiya ustuvor hisoblanadi - narxlar u yerda yuqori. Yevropada ular juda ko‘p pul to‘lashga tayyor emas va u yerga sotish, odatda, mavsumiy talab paytida o‘sadi.
"Shu sababli Rossiyaning STG Yevropa bozorining katta qismidan AQShni siqib chiqarishi mumkin, ularga Atlantika okeani sohilidagi davlatlar- Ispaniya va Portugaliyaga qoldiradi, garchi u yerda Amerika savdosini o‘sishi uchun hech qanday asos yo‘q: 2019-yilda “Novatek” Repsol bilan 15-yil davomida yiliga million tonna STG olish to‘g‘risida shartnoma imzoladi” - deydi Xazanov.
Obyektiv xatarlar
Biroq, obyektiv xatarlar ham mavjud - jahon bozorida kamida 2025-yilgacha bo‘lgan STG ortig‘i va raqobatning kuchayganligi sababli yuqori narxlarni kutish qiyin.
“Arktik SPG-2” 2023-yilda boshlanadi va shu paytgacha global ishlab chiqarish yiliga 650 milliard kubometrgacha o‘sadi (taqqoslash uchun: 2016-yilda bu 452 edi). Iste’molchilar narxlarni pasaytirish uchun ko‘proq imkoniyatlarga ega bo‘lgan", - deydi "Tolyattiazot” direktorlar kengashi a’zosi va kimyo sanoati mutaxassisi Nikolay Neplyuyev. Shuning uchun uning fikriga ko‘ra, “Arktik SPG-2” uzoq muddatli shartnomalar ko‘rinishidagi sug‘urta ortiqchalik qilmas edi, bu unga xalqaro bozorda sotish uchun yordam berar edi.
Agar ishlab chiqarish va eksportdagi raqobat haqida gapiradigan bo‘lsak, bu yerda Rossiyaning tabiiy raqibi AQSh, deydi Neplyuyev. Mart oyidagi eksport rekordlarga qaramay, amerikaliklar boshqa yetkazib beruvchilarni bozordan butunlay siqib chiqara olmaydilar, deb hisoblaydi tahlilchi.
"Rossiya bu sohadagi asosiy o‘yinchiga aylanishini tan olish vaqti keldi", - deyilgan Oksford Energetika tadqiqotlar instituti dokladida.
Shu bilan birga, mutaxassislar Rossiyadan STG o‘z quvurlari gazi bilan raqobatlashadimi yoki yo‘qmi degan savol bilan qiziqmoqda. "Kreml amaliy yondashuvni afzal ko‘rdi va SPG-sektorining jadal o‘sishi va rivojlanishini birinchi o‘ringa qo‘ydi", - deb taxmin qildi hisobot mualliflari.
Biroq, ekspertlar Rossiyaning STG eksporti ancha xilma-xil bo‘lgan degan xulosaga kelishdi. Uning aksariyati Osiyo-Tinch okeani mintaqasiga, asosan, “gaz quvuri o‘tmaydigan” Yevropa davlatlariga to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, hatto mahalliy STG "Gazprom" - Fransiya, Belgiya va Niderlandiya kabi asosiy savdo bozorlariga yetib borganda ham, "quvur orqali keladigan yoqilg‘iga talabni kannibilizatsiya qilmaydi”, chunki savdo hajmi yildan-yilga o‘sib bormoqda.